Þjóðviljinn - 17.04.1988, Blaðsíða 3

Að bœta
heiminn
með tónlist
- Ég trúi því statt og stöðugt
að tónlistin geti bætt heiminn,
sagði Hjálmar H. Ragnarsson
tónskáld við blaðamann Þjóð-
viljans að afstaðinni æfingu
með sönghópnum Hljómeyki í
Kristskirkju í Landakoti nú í
vikunni. Hópurinn var að æfa
dagskrá fyrir tónleika sem
haldnirverðaásunnudaginn,
þar sem flutt verða sex tón-
verk fyrir söngraddir eftir
Hjálmar.
Fyrir leikmann var þessi tónlist
grípandi og seiðandi og sprengdi
fljótt af sér kirkjuhvelfinguna og
leiddi hugann upp í aðrar og
víðari hæðir með ástríðufullum
og tilfinningaríkum ómi sem virt-
ist á stundum eiga sér annan og
óræðari uppruna en hálsa þeirra
tólf söngvara sem mynda söng-
sveitina Hljómeyki.
Tónverkin sex eru samin á síð-
astliðnum 8 árum og eru flest við
texta af trúarlegum toga. Þó er
hér engan veginn um hefðbundna
kirkjutónlist að ræða, heldur er
hér talað til okkar af þeim beina
og milliliðalausa ástríðuþunga
sem tilheyrir samtímanum: tón-
skáldinu er greinilega of mikið
niðri fyrir til þess að binda sig við
fastmótaðar hefðir. Og fyrir
bragðið verður þessi tónlist
óvænt upplifun sem leiðir mann
áður en varir á vit nýrrar reynslu
sem ekki verður auðveldlega lýst
með orðum.
En ég bað Hjálmar að segja
mér svolítið nánar frá tilurð þess-
ara verka.
Dýrðarsöngurinn
- Tónverkið Gloria, sem þarna
er flutt, var fyrsta trúarlega tón-
verkið sem ég samdi. Það var
samið að beiðni Dómkórsins sem
flutti verkið á Tónlistardögum
Dómkirkjunnar 1982 undir
stjórn Marteins H. Friðriks-
sonar. Ég var um þrítugt þegar ég
samdi þetta verk og hafði ekki
mikið velt fyrir mér trúarlegum
efnum á þeim tíma. En þegar ég
fór að kryfja þennan aldagamla
latneska texta, þá fann ég að í
honum bjó viska sem í aldanna
rás hefur tekið á sig þessa mynd í
meðferð genginna kynslóða, og
hver var ég þá, lítið peð í al-
heiminum, að setja mig í stelling-
ar gagnvart því sem kynslóðirnar
hafa þannig mótað af reynslu
sinni?
En ég gat hins vegar heldur
ekki gengið að textanum með
hefðbundnum hætti eða eins og
sjálfgefnum hlut. Trúarvissan hjá
upplýstum nútímamanni er ekki
sú sama og var fyrr á öldum. Og á
þessum tímum firringar og and-
legrar þjáningar er maðurinn
ekki heldur sá sami og hann var
áður fyrr. Þó ekki væri nema
vegna allra þeirra upplýsinga sem
við höfum aðgang að. Það var því
útilokað fyrir mig að ganga að
þessum texta blindandi. Fyrir
mér er það textinn sem stjórnar
tónlistinni, en ekki öfugt, og ég
held að það sé kannski of algengt
að tónskáld gangi að trúarlegum
textum sem sjálfsögðum hlutum.
Dýrðarsöngurinn í upphafi og
enda verksins er auðmjúkur og í
rauninni dapurlegur, en miðkafl-
inn, þar sem beðið er miskunnar
fyrir mannfólkið, er ákafari og
ástríðufyllri og þar reyni ég að
láta tónlistina opna sig eins og
blóm. Tónlistin fýlgir annars efni
textans mjög náið og leitast við
að túlka innihald hans.
Að tala við Maríu
Næsta verkið sem ég samdi við
trúarlegan texta og er á efnisskrá
tónleikanna er Ave María frá
1985, sem ég samdi upphaflega
fyrir sýningu Leikfélags Reykja-
víkur á leikritinu Agnes barn
Guðs. Ég setti þetta verk síðan út
fyrir kór og það var frumflutt af
Mótettukór Hallgrímskirkju
undir stjórn Harðar Askelssonar
1986. Þessi tónsmíð er mun ein-
faldari í allri uppbyggingu, enda
finnst mér það mun auðveldara
að tala við Maríu en við Guð.
María er tákn hinna mjúku og
kvenlegu eiginleika og hún er full
af kvenlegum skilningi. Það er
reyndar athyglisvert að þótt við
íslendingar séum lúterskir, þá
hafa íslensk tónskáld gert mikið
að því að ávarpa Maríu í tónlist.
Nýjasta tónverkið á þessum
tónleikum er Credo frá síðasta
ári, samið við latneskan texta trú-
arjátningarinnarfrá Nikeu. Þetta
tónverk er frekar örvæntingará-
kall en fullviss játning, og þótt
tónlistin sé hér mun ákafari en í
Gloríunni, þá eru þessi tvö verk
af sama toga. Trúarjátningin er á
köflum mjög hröð og ofsafengin
og hún reynir mikið á flytjend-
urna, en hún var einmitt samin
fyrir Hljómeyki og frumflutt af
hópnum í Skálholti síðastliðið
sumar.
Stefán Hörður
og Snorri
Önnur verk á tónleikunum eru
Gamalt vers frá 1980, en það er
samið við gamla íslenska bæn
sem ort er í orðastað deyjandi
barns, og tvö verk við ljóð eftir
Stefán Hörð Grímsson og Snorra
Hjartarson. Ég les mikið af ljóð-
um og þessi tvö skáld eru meðal
þeirra sem ég held hvað mest upp
á. Kvöldvísur um sumarmál samdi
ég 1984 við samnefnt kvæði Stef-
áns Harðar úr Svartálfadansi,
sem er ein af mínum eftirlætis-
bókum. í þessu verki leitast ég
við að láta tónlistina túlka efni
ljóðsins í heild, hverja myndlík-
ingu og hvert einstakt orð þannig
að texti og tónlist verði órofa
heild. Þarna er það því textinn
sem ræður tónlistinni, en ekki
öfugt, og þannig er ekki hægt að
semja tónlist nema maður hafi af-
burða góðan skáldskap í höndun-
um.
Lauffall er gert við síðasta ljóð-
ið í bókinni „Hauströkkrið yfir
mér“ eftir Snorra Hjartarson og
ég samdi það aðeins fjórum
dögum fyrir jarðaför Snorra, en
það var frumflutt af Kristni Sig-
mundssyni við útförina 7. janúar
á síðasta ári.
Þetta verk á sér í rauninni dá-
lítið sérstaka sögu, því Torfi
Hjartarson frændi minn og bróðir
Snorra hafði beðið mig um að
semja við eitthvert ljóða hans af
þessu tilefni. Fresturinn var stutt-
ur og ég var í þann veginn að gefa
þetta frá mér og hringja í Torfa
þegar vindhviða feykir upp hurð-
um hér í húsinu og opnar bókina
þar sem hún liggur á símaborð-
inu. Mér varð bilt við og sá að
bókin hafði opnast á síðasta ljóð-
inu. Ég lagði frá mér símtólið, og
hugmyndin að laginu var komin á
einni klukkustund og lagið full-
búið fjórum dögum fyrir jarðar-
förina. Snorri sætti sig ekki við
neina uppgjöf!
Þessi verk þi'n eru nánast öll af
trúarlegum toga. Er það kannski
skoðun þín að öll tónlist eigi sér
trúarlegan kjarna?
Já, ég er sannfærður um það.
Öll skapandi tónlist á að leiða
mann inn í nýjan heim og fela í sér
von um betra líf. Tónlistin á að
leiða manninn frá hinni hvers-
dagslegu reynslu og opna fyrir
okkur nýja vídd, ekki síst vídd
vonarinnar í brjóstum okkar. Við
búum í geðveikislegu þjóðfélagi
þar sem samskipti manna ein-
kennast um of af virðingarleysi
og skeytingarleysi um náungann
og umhverfið. Ég held að tónlist-
in sé eitt sterkasta vopnið til þess
að hefja mann upp úr þessu
skeytingaleysi. Ég trúr því raun-
verulega að tónlistin geti bætt
heiminn.
Ég held líka að nú sé að skapast
dýpri skilningur og meiri virðing
á milli tónskálda og áheyrenda en
var fyrir nokkrum árum þegar
módernisminn og nútímatónlist-
in var að ryðja sér braut. Og það
gerist án þess að menn séu að
beygja sig undir einhverja meðal-
mennsku. Menn eru ekki lengur
eins einstrengingslegir, og nú er
nánast allt leyfilegt í tónlistinni,
alveg eins og í myndlistinni. Mó-
dernisminn og tilraunatónlistin
var á sínum tíma nauðsynleg þró-
un, en draumur minn nú er sá að
við eigum eftir að eignast alþjóð-
legt tungutak tónlistarinnar sem
sé hafið yfir stéttir og landamæri
og nái til allra, rétt eins og á klass-
íska tímanum.
Við sjáum það að vísinda-
hyggjan hefur beðið visst skip-
brot. Við sjáum það í umhverfis-
sp'öllum, kjarnorkuvígvæðing-
unm og víðar. Þetta hefur líka
haft sín áhrif í listunum. Lista-
menn taka ekki eins mikið mið af
vísindunum og áður. Þetta á ekki
síst við um tónskáldin. Á tímabili
gerðu menn til dæmis tilraunir
með að semja tónlist sem byggði
ýmist á stærðfræðilegum formúl-
um eða þá hreinum tilviljunum
innan ákveðins ramma. Þessar
tilraunir hafa skilað sínu og eru
nú á hröðu undanhaldi. Menn
hafa séð það að taumlaus vísinda-
hyggja er siðlaus og sama gildir
raunar um þá list sem byggð er á
aðferðum raunvísindanna.
Liggur það ekki nœrri að kalla
drauma þína um nýtt alheims-
tungumál tónlistarinnar og frels-
andi og bcetandi mátt hennar róm-
antíska draumóra?
Jú, það kann að vera. En ég
held að það sé líka þörf fyrir vissa
rómantík í lífinu.
-ólg
HjólmarH.
Ragnarsson
og sönghóp-
urinn Hljómeyki
halda óvenju-
legatónleikaí
Kristskirkju ó
sunnudag, þar
semfluttar
verða sextón-
smíðareftir
Hjólmarog
undirstjórn
hans
Sunnudagur 17. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 3