Þjóðviljinn - 17.04.1988, Blaðsíða 8

ítilefni kvikmyndarinnar Hrópað ó
frelsi, sem nú er sýnd í Laugarósbíói
Það var fyrir nokkrum árum
að ég átti næturstað á hóteli í
útjaðri Rómaborgar. Þetta
varsíðlasumars, og mikið
um að vera þannig að öll
gistihús inni í borginni
reyndustyfirfull. Meðal
þeirra gesta sem fylltu hótel-
in í Róm þessa síðsumar-
daga voru þátttakendur í
heimsmeistaramóti öldunga
í frjálsum íþróttum. Þessir
íþróttamenn sem komu
hvaðanæva úr heiminum,
höfðu greinilega lagt undir
sig þetta hótel líka, sem ég
hafði komist inn á fyrir náð
með hópi íslenskra ferða-
manna.
Viö höfðum þrammað daglangt
um sögustaði Rómar undir
steikjandi síðsumarsólinni og ég
var úrvinda af þreytu en brá mér þó
inn á vínstúku hótelsins til þess að
vinda ofan af þreytunni fyrir svefn-
inn. Það var skuggsýnt á barnum
og fáir gestir og ég fékk mér glas af
köldu og freyðandi öli um leið og
ég hlammaði mér ofan í mjúkt hæg-
indið í skuggsælu horni. Við bar-
diskinn sátu tveir menn, annar hár,
grannur og ljós yfirlitum, hinn lág-
vaxnari, þreknari og svartur á
hörund. Þeir virtust nálægt fertugu
og sá hvíti var í íþróttagallanum
einum fata, stuttum buxum og
stutterma bol. Hann gaf mér strax
auga og fyrr en ég vissi var hann
sestur við borð mitt og spurði mig
spjörunum úr. Hvaðan ég væri,
hvort ég væri í heimsmeistara-
keppninni, hvað ég væri að gera í
þessari ömurlegu borg úr því að ég
væri ekki í íþróttum og hvort ég
hefði komið til Suður-Afríku eða
hvort ég vissi eitthvað um það fagra
og stórkostlega land.
Ég sagði sem var að ég hefði
aldrei komið til Suður-Afríku en
hins vegar gæti ég ekki samþykkt
það að Róm væri ömurleg borg,
þvert á móti væri ástæðan fyrir dvöl
minni hér sú að mér fyndist borgin
vera heillandi.
-Hún er skítur samanborið við
Höfðaborg, sagði maðurinn og
beindi þumalfingrinum í gólfið til
áhersluauka.
-Hér er allt útbíað í veggjakroti
og skít, maður kemst ekki leiðar
sinnar fyrir bílum og fólki, stybban
er kæfandi og maturinn vondur og
bjórinn dýr. Nei, þá er það betra í
Höfðaborg. Þar er regla á hlutun-
um, skal ég segja þér, hreint loft,
hrein hús og hreinar götur. Og þar
hefur maður allt til alls; við lifum
miklu betur í Suður-Afríku en
þessir ftalir. Ekki satt, Bimbó,
segir hann og kallar til svarta
mannsins sem sat ennþá við bar-
diskinn í bláum íþróttasamfestingi
og hafði fylgst með samtali okkar
úr fjarlægð.
-Svona, komdu Bimbó, vertu
ekki feiminn við manninn, segir sá
hávaxni og sveiflar til hendinni eins
og til að árétta mál sit.
-Má ég setjast við borðið?
spurði blökkumaðurinn hæversk-
lega og beindi orðum sínum til mín.
Það var einhver óttablandinn
glampi í augum hans.
-Gjörðu svo vel, sagði ég, en
fékk strax þá óþægilegu tilfinningu
að það væri eins og hvíti maðurinn
væri að sýna mér hundinn sinn.
-Já, þeir svörtu hafa það líka
gott í Suður-Afríku, miklu betra en
annars staðar í álfunni, enda er
standardinn óvíða hærri. Þar fáum
við að minnsta kosti þrjá bjóra fyrir
það sama og einn kostar hér. Ekki
satt, Bimbó? sagði hann og lyfti
glasinu. Skál!
—Jú, Suður-Afríka er að mörgu
leyti gott land, sagði Bimbó og
horfði í gaupnir sér.
. -Eru þeir svörtu ekki beittir mis-
rétti? spurði ég. Hafa þeir nokkurn
kosningarétt? Eru þeir ekki reknir
burt úr borgunum á kvöldin? Þurfa
þeir ekki sérstök vegabréf?
-petta er evrópskur áróður og
þvættingur, sagði sá hvíti. Sjáðu til,
í Suður-Afríku fær hver og einn að
njóta sín eftir sínum hæfileikum.
Suður-Afríka er land mögu-
leikanna. Sjáðu til dæmis hann
Bimbó: íþróttakennari í góðri
stöðu og getur ferðast til Evrópu.
Hvað viltu hafa það betra? Ekki
geta þeir í Botswana, Angola eða
Mozambík ferðast til Evrópu og
lifað eins og hann. Ekki satt,
Bimbó? segir sá hvíti og slær á öxl
félaga síns.
-Það er rétt, ég þarf ekki að
kvarta, sagði Bimbó. Það eru fáir
sem hafa það eins gott og ég.
-Hvað sagði ég ekki, sagði sá
hvíti. Sjáðu, við Bimbó höfum
þekkst lengi og ég hef fylgst með
honum vinna sig upp. Hann er ekki
einn af þeim sem leggjast í volæði
eða einhver mótmæli og kjaftæði.
Nei, hann Bimbó kallinn er ekki
allur þar sem hann er séður, segir
hann og slær aftur á öxl þess svarta.
-Sjáðu til. Ég þekki þetta skand-
inavíska kjaftæði um misrétti og
kúgun í Suður-Afríku. Það er ekki
til hrokafyllra fólk en þessir Skand-
ínavar sem hreykja sig yfir aðra og
gagnrýna það sem þeir hafa ekki
hundsvit á. Hvað veist þú til dæmis
um það hvernig svartir og hvítir lifa
í okkar landi? Ekki neitt, ekki satt?
Nema áróðursþvættinginn úr
Skandinövunum? Það er staðreynd
að þetta kerfi sem við höfum er
báðum fyrir bestu. Þeir svörtu vilja
vera út af fyrir sig, það er staðr-
eynd, og þeim er það líka fyrir
bestu. En þeir fá engu að síður að
njóta þess sem þeir hvítu geta boð-
ið þeim uppá og vinna sig upp ef
þeir hafa hæfileika til. Eins og til
dæmis hann Bimbó. Hann er dæmi
um sannan Suðurafríkunegra sem
kann að vinna sig upp. Og það er
staðreynd að negrarmr hafa það
hvergi betra í Afríku en hjá okkur.
Ég lagði lítið til þessarar umræðu
og átti ekkert frumkvæði í henni,
enda taldi ég mig ekki hafa mikið
fram að færa við þessa tvo menn
sem þekktu aðstæður í Suður-
Afríku svo miklu betur en ég. En
ég fékk það æ sterklegar á tilfinn-
inguna að sá svarti talaði um hug
sinn, eða að minnsta kosti fengi
ekki sagt allt sem hann vildi.
En skyndilega lagði hann fyrir
mig eftirfarandi spurningu af mikl-
um alvöruþunga:
-Myndi ég fá að keppa undir
fána Suður-Afríku í þínu landi?
Ég var ekki fyllilega viðbúinn að
svara spurningunni og spurði því á
móti, hvers vegna hann spyrði.
-Hér í Róm þurfum við að keppa
undir fána Bretlands. Við erum
hluti af breska liðinu af því að hér
fáum við ekki að keppa undir
suðurafrískum fána.
-Kynþáttaaðskilnaður er talin
brjóta í bága við grundvallarmann-
réttindi í Evrópu, og íþróttahreyf-
ingin í Evrópu byggir á þessum
mannréttindum. Þess vegna er fáni
Suður-Afríku útilokaður á íþrótta-
mótum í Evrópu. Einnig í mínu
heimalandi, sagði ég.
-Mér finnst það niðurlægjandi
að þurfa að keppa undir bresku
flaggi, sagði sá svarti. Ég skil ekki
alveg hvers vegna þetta er svona.
-Þetta er bara þessi venjulegi
evrópski hroki, sagði sá hvíti og
gerðist nú æ æstari auk þess sem
hann tók æ hraustlegar til bjór-
glassins. Reyndi hann bæði að gera
lítið úr þessum vanda gagnvart fé-
laga sínum um leið og hann fjarg-
viðraðist út af því alþjóðlega og þó
sérstaklega skandínavíska samsæri
sem búið væri að gera gagnvart
Suður-Afríku.
-Þið skiljið ekki að hjá okkur er
það á hæfileikunum sem menn
komast áfram, og Suður-Afríka er
land tækifæranna!
-Ég verð að segja það eins og er
að mér finnst það heimskulegt af
þér að halda því fram að greina eigi
með lögum á milli fólks vegna
hörundslitarins en hins vegar þá
eigi allir að hafa jafna möguleika til
þess að komast áfram á eigin hæfi-
leikum. Þetta stenst einfaldlega
ekki, sagði ég.
-Ertu að halda því fram að ég sé
heimskur? sagði sá hvíti æstur, og
skyndilega fann ég kalda bjórgus-
una koma yfir mig. Hann hafði
skvett úr fullu bjórglasinu og
strunsaði síðan út án þess að
kveðja frekar.
Ekki urðu fleiri vitni að þessari
köldu kveðju Suðurafríkubúans
hvíta en ég og félagi hans Bimbó,
því aðrir gestir voru horfnir af
barnum og barþjónninn hafði
brugðið sér frá. Hitasvækjan gerði
það að verkum að ekki var nema
svalandi að fá yfír sig kalda gusuna,
svo viðbrögð mín voru mest fólgin í
furðu yfir þessum viðbrögðum
manns, sem reynst hafði hörund-
sárari en mig óraði fyrir. Félaga
hans virtist hins vegar enn meira
brugðið, því hann sat fyrst eftir eins
og lamaður í stól sínum og skelfing-
in skein úr andlitinu. Svo var eins
og hann hefði skyndilega rankað
við sér og hann hljóp til og vildi
þurrka mér og sagðist vilja biðja
mig afsökunar fyrir hönd félaga
síns og spurði með grátstafina í
kverkunum hvort hann mætti ekki
bjóða mér upp á annað glas, því
hann þyrfti að tala við mig.
-Viltu tala við mig nokkur orð?
spurði hann aftur og örvæntingin
skein úr augunum.
Ég gat ekki annað en þegið glas-
ið, þótt kominn væri svefntími.
-Að þetta skuli vera hann Jim-
my, sagði hann, með grátstafina í
kverkunum um leið og hann færði
mér glasið. Ég hefði aldrei trúað
þessu upp á hann, við sem höfum
þekkst svo lengi... Ég fyrirverð mig
fyrir að þekkja hann, sagði hann
svo með ekkasogum, hristi höfuðið
og horfði í gaupnir sér... Ég sem
hélt að hann væri vinur minn...
-Ég held að hann sé ekki vinur
þinn, sagði ég. Ég held að hann sé
að nota þig.
-Hann er ekki lengur vinur
minn, sagði hann eftir langa þögn
og hristi höfuðið í sífellu, og ég
fyrirverð mig fyrir að vera í þessu
liði... Hann er fyrirliðinn okkar og
við eigum að keppa á morgun. Ég
get ekki tekið þátt í þessu lengur...
Og hann fór að segja mér sögu
sína. Að hann hefði notið þeirra
forréttinda að komast í skóla og
læra það sem hann vildi. Hann
hefði orðið íþróttakennari og feng-
ið vinnu í einhverjum skóla. Að
hann hefði eignast konu og börn og
að hann hefði alltaf passað sig að
fara í einu og öllu eftir því sem
reglur apartheid segja til um, því
öðruvísi héldi hann ekki starfinu.
Hann hefði alið börnin sín upp í
hlýðni og vinnusemi og hann hefði
eignast góða konu og fallegt heim-
ili.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. apríl 1988