Þjóðviljinn - 17.04.1988, Blaðsíða 11

Gerður Helgadóltir og konslrúktífisminn
Þaö er listviðburður sem
hið nýja gallerí Nýhöfn í Hafn-
arstræti hefur efnt til með sýn-
inguáskúlptúrumog
teikningum eftir Gerði Helga-
dóttur. Hér er að vísu ekki um
stóra sýningu að ræða, 14
skúlptúrarfrá árunum 1951-
53, en hér er engu að síður
um sjaldgæft tækifæri að
ræða til þess að kynnast einni
hlið þessarar mikilhæfu lista-
konu sem lést í blóma lífsins
árið 1975, þá 47 ára gömul.
En Gerður hefði orðið sextug
um þessar mundir ef hún
hefði lifað.
Gerður Helgadóttir átti sinn
starfsferil sem listakona að mestu
erlendis, lengst af í París, þar sem
hún naut mikillar virðingar fyrir
málmskúlptúra sína. Það er
kannski helsta ástæðan fyrir því
að við höfum fengið svo lítið að
sjá af verkum hennar hér á landi,
þó það standi til bóta þar sem
eftirlifandi systkini hennar gáfu
Lista- og menningarsjóði Kópa-
vogs öll listaverk sem fyrir voru í
dánarbúi Gerðar þegar hún lést.
Er þess að vænta að við fáum
greiðari aðgang að verkum henn-
ar þegar Listasafn Gerðar verður
risið í Kópavogi eins og fyrirhug-
að er.
Hitt er ekki vansalaust að ekki
hafi enn verið gerð nein fræðileg
úttekt á ævistarfi Gerðar nú 13
árum eftir dauða hennar. Því
framlag Gerðar til íslenskrar
höggmyndalistar er með því
merkasta sem unnið hefur verið á
því sviði hér á landi og hlutur
Gerðar í myndlistarsögu eftir-
stríðsáranna vafalaust stærri en
menn hafa gert sér grein fyrir til
þessa. Þarna bíður heillandi
verkefni fyrir fræðimenn og ekki
nema sjálfsögð skylda að opin-
berir aðilar gangist fyrir því að
slíkt þarfaverk verði unnið.
Ekki er mér kunnugt um um-
fang ævistarfs Gerðar né heldur
hversu stór hluti þess hefur varð-
veist hér á landi, en mörgum er
þó í fersku minni yfirlitssýningin
sem Listahátíð gekkst fyrir á
verkum hennar 1980, þar sem
sýnd voru um 160 verk.
En á sýningunni í Gallerí Ný-
höfn eru semsagt 14 skúlptúrar
auk tússteikninga frá árunum
1951-53. Elín Pálmadóttir segir
frá því í ævisögu Gerðar að hún
hafi byrjað að vinna í járn í París
veturinn 1951. Á þessum tíma
kemur Gerður fram sem full-
mótuð listakona og vinnur verk í
anda konstrúktífisma þar sem
rýmið skiptir ekki minna máli en
sjálft formið og þar sem persónu-
bundin tjáning fær að víkja fyrir
algildari fagurfræðilegum lög-
málum. Gerður segir í bréfi frá
þessum tíma að hún sé þreytt á að
klappa steininn, „enda á járnið
miklu betur við á þessari járn- og
morðöld sem við lifum á.“ Og
Gerður segist ekki vita um nema
þrjá aðra myndhöggvara sem
vinni í járn í París á þessum tíma.
Einn þeirra er danski mynd-
höggvarinn Robert Jacobsen,
sem hún kynnist um líkt leyti.
(Sjá Elín Pálmadóttir: Gerður -
Ævisaga myndhöggvara bls. 62).
Þær fagurfræðilegu hugmyndir
sem Gerður byggir á í þessum
verkum eru þó ólíkar Jacobsen
og eiga meira skylt við þann kon-
strúktífisma sem kom fram í
Rússlandi á árum fyrri heims-
styrjaldarinnar og rússnesku
byltingarinnar og festi síðan ræt-
ur í De Stijl-hreyfingunni í Hol-
landi annars vegar og Bauhaus-
hreyfingunni í Þýskalandi hins
vegar.
Þessi tilhneiging til hreinnrar
abstraktlistar kom fram víða í
Evrópu eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina í kjölfar þeirra vonbrigða og
þess kvíða sem heimsstyrjaldar-
árin höfðu markað í áífunni. í
þessari viðleitni mátti kenna
Íöngun til þess að skapa alþjóð-
legt myndmál sem væri yfir alla
þjóðernisstefnu og einstaklings-
hyggju hafið, en byggði þess í
stað á þeim hreinu eigindum sem
væru kjarni allrar myndlistar:
rými, formi og lit. Hægt er að
rekja þráðinn frá þeim tíma þeg-
ar Gerður aðhyllist þessa stefnu
aftur í gegnum myndhöggvara
eins og Naum Gabo, Antoine
Pevsner, Alexander Rodchenko
og allt aftur til Tatlins á árum
russnesku byltingarinnar. í mál-
aralistinni höfðu hliðstæðar til-
hneigingar komið fram í Hollandi
hjá De Stijl-málurunum Theo
van Doesburg og Piet Mondrian
og í Rússlandi hjá E1 Lissitzky og
Kasimir Malivich.
Einn af frumkvöðlum kon-
strúktífismans, rússneski mynd-
höggvarinn Naum Gabo, sagði
um verk sín að hinn óhlutlægi
eiginleiki þeirra skipti minna
máli en hugmyndin. Hugmyndin,
segir hann, „felur í sér heildaraf-
stöðu mannsins til lífsins. Hún
felur í sér hugsunarmáta, lífsmáta
og aðferð til að skynja umhverf-
ið...Sérhver hlutur eða verknað-
ur sem eflir lífið og gefur því
eitthvað sem verður því til vaxt-
ar, viðgangs og þróunar er kon-
strúktíft (uppbyggjandi)“. Fyrir
Gabo og gömlu konstrúktífistun-
um var abstraktmyndin huglæg
mynd sem hafði algilda og
áþreifanlega merkingu sem lista-
maðurinn magnaði fram með
innsæi sínu rétt eins og vísinda-
maðurinn byggir heimsmynd sína
á stærðfræðilegum niðurstöðum.
Konstrúktífistarnir voru því upp-
byggilegir, andstætt dadaistunum
sem komu fram á svipuðum tíma
og lögðu megináherslu á að rífa
niður og hreinsa til á þeim menn-
ingarlega öskuhaugi sem fyrri
heimsstyrjöldin hafði skilið eftir
sig.
Þótt Gerður hafi þannig byggt
á mótuðum hugmyndum er fram-
lag hennar til rýmislistar bæði
persónulegt og frumlegt, og kem-
ur það ekki síst fram í vírteikning-
um hennar þar sem hún skapar
ákveðið þrívítt rúm með
járnvírum eða ytri grind og gerir
þannig rýmið sjálft að meginvið-
fangsefni verkanna. Auk þess
sem hún notfærði sér hreyfinguna
með hreyfanlegum elementum í
sumum verka sinna. Þar má
kenna vissan skyldleika við
Bandaríkjamanninn Alexander
Calder sem þekktur var orðinn
fyrir hreyfimyndir sínar á þessum
tíma. En einnig má finna hlið-
stæðar tilraunir í rýmislist Al-
berto Giacometti, þótt hann hafi
reyndar unnið meira í anda súrre-
alismans en Gerður.
Teikningarnar sem fylgja þess-
ari sýningu eru fróðleg og verð-
mæt viðbót við skúlptúrana og
gefa okkur innsýn í það við-
kvæma ferli þegar hugmyndir
fæðast í huga listakonunnar.
Skyldleiki sumra þessara mynda
við Þorvald Skúlason kemur ekki
á óvart, enda vann hann lfka í
anda konstrúktífismans á þessum
tíma. Þess er að vænta að það
þarfa framtak sem felst í þessari
sýningu verði til þess að ýta við
mönnum og flýta því að við fáum
að sjá bók um list Gerðar Helga-
dóttur, þar sem gefið verði
heildaryfirlit yfir ævistarf hennar
og þar sem það verður sett í rétt
sögulegt og listrænt samhengi.
-ólg
Woody Allen flytur mál sitt fyrir bandarískri þingnefnd. „Þetta er eins og að taka
Venus frá Milo og klessa á hana varalit."
Frekir sölumenn lita
gamlar kvikmyndir
Bandarískir leikarar og kvikmyndastjórar rísa til
varnar gegn óprúttnum markaðsvörgum
Woody Allen kallar þetta at-
hæfi nýja villimennsku, það
sé verið að draga bandarísk-
an menningararf niður í svað-
ið, allt siðgæði sé látið lönd og
leið. Það sem hann á við er
það, að með rafeindagaldri og
tölvutækni er nú hægt að lita
gamlar svarthvítar kvikmyndir
í „eðlilegum litum" - en það
hefur sýnt sig að eftir slíka
meðferð gengur betur að
seljaCasablanca, Citizen
Kane, Möltufálkann og önnur
sígild verk, á myndböndum.
Aðferðin er sú að kvikmyndin
svarthvíta er færð yfir á segul-
band, síðan greinir tölva fyrstu
mynd í hverju atriði í 525 þúsund-
ir púnkta. Síðan eru litir settir inn
með aðstoð rafeindatækni og
svonefndur „listrænn leikstjóri“
þessa athæfís ákveður, hvort
hetjan á að vera í blárri skyrtu
eða grænni, vera græneyg eða
brúneyg osfrv. Þessi tækni er enn
ófullkomin og gefur einatt
glannalega liti, en því er lofað að
það standi til bóta.
Woody Allen og Elia Kazan,
Burt Lancaster og Steven Spiel-
berg og margir fleiri leikarar og
kvikmyndastjórar mótmæla
þessu harðlega. Sumpart af list-
rænum ástæðum - þetta er, segja
þeir, eins og að taka Venus frá
Milo og mála á henni varimar
með varalit. En þeir hafa líka
áhyggjur af því hve bandarísk
höfundarréttarlög eru ófull-
komin og óhagstæð þeim sem að
list hafa unnið. Sú litun sem fyrr
var nefnd er nefnilega möguleg
vegna þess að í Bandaríkjunum
er hægt að „grípa inn í “ listaverk,
breyta þeim á ýmsan hátt, eftir að
þau hafa verið seld einu sinni.
Kvikmyndamennimir hafa feng-
ið í lið með sér nokkra áhrifa-
mikla þingmenn til að vinna ein-
mitt að því að fá þessu breytt. Og
Edward Kennedy öldunga-
deildarþingmaður beitir sér fyrir
því í leiðinni að listamenn njóti
góðs af endursölu verka sinna á
hærra verði en þau upphaflega
vom seld fyrir. Reynt verður að
setja undir þann óréttláta leka
aldanna að þeir sem hagnast á
listaverkum eru yfírleitt spekúl-
antar og uppboðshaldarar, sjald-
nast listamennirnir sjálfir.
s
i
3örn eru viðkvæmarí fyrirþví að vera án
réttrar næringar en fullorðið fólk.
Skorturá næringarefnum hamlarþroska
þeirra.
Kalk er algengasta steinefnið í líkamanum.
Kalk er nauðsynlegt til þess að tennur og bein
nái fullri stærð, þéttleika og styrk. An
- ■imimWIMWIW*
Börn meðeðlilegan vöxt þurfa á
hitaeiningum og fitu úrnýmjólkað halda.
Neysla fituskertrar mjólkur getur svipt sum
börn nauðsynlegri orku. Orkuþörf 1 -3ja ára
barns er allt að þreföld orkuþörf fullorðinna
miðað við þyngd.
mjólkurmatar er nær ógerlegt að fullnægja
kalkþörfinni og tryggja jafnframtönnur
næringarefni í nægilegum mæli.
2 glös afnýmjólk gefa 1 -3ja ára börnum um
50% af RDSA-vítamíns. Það vítamín er
stundum nefntslímhúðarvítamínið, því að
það endurnýjarslímhúðina og verokkur
þannig gegn utanaðkomandi sjúkdómum.
í mjólkinni eru B vítamín sem eru
nauðsynleg fyrirþá sem eru í örum vexti til
þess að geta myndað erfðaefni fyrirnýjar
frumur.
Lýsi og mjólk vinna mjög vel saman.
D-vítamínið í lýsinu hjálpar til við að nýta
kalkið úrmjólkinni.
Prótein er aðalbyggingarefni líkamans.
Próteinið í mjólk er hágæðaprótein og eittþað
bestasemvölerá.
Til þess að beinabygging þarf
hlutfall hinna ýmsu steinefna að vera rétt.
í mjólk eru þessi hlutföll mjög hagstæð.

Hún á cdlt
þaöbesta
skilið
Fyrstu árin í lífi bams geta skipt sköpum um
framtíð þess. Sú undirstaða sem þá er lögð
þarf að vera það traust að á henni sé hægt að
byggja allt lífið.
Þennan mikilvæga tíma er þessi litla vera hins
vegar algerlega háð umönnun annarra. Vöxtur
hennar og þroski er á þeirra ábyrgð. Þegar
brjóstagjöf hættir skiptir rétt fæðuval miklu máli.
Mjólk er einn mikilvægasti þátturinn í fjölbreyttu
fæðuvali bama. Auk þess að vera langmikil-
vægasti kalkgjafi okkar inniheldur hún í ein-
hverjum mæli öll mikilvægustu vítamín og
steinefni sem líkaminn þarfnast og verulegan
hluta snefilsteinefna. Hæfilegur skammtur af
nýmjólk fyrir 1 -3ja ára bam er 2-3 glös á dag.
10 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. aprfl 1988