Þjóðviljinn - 03.05.1988, Blaðsíða 7

Kjarnorkuverið í Dounreay í Skotlandi. fslendingar hafa mótmælt nýrri endurvinnslustöð þar vegna geislunarhættu.
Geislahœtta
Plutomumflutningar
Þorsteinn Pálsson rœðir málið við Reagan. Plútóníum flutningar ílofti. Lendingarbann í Alaska
og á Grœnlandi. Loftyfirráð okkar ná bara að 12 mílna mörkum. Hvar var íslenska utanríkisþjónustan?
„Málið er háalvarlegt og það
ber að þakka að það hcfur verið
•tekið hér til umræðu... Við verð-
um að reyna að fá því framgengt
að þessir flutningar fari ekki
nærri landinu og fiskimiðum okk-
ar... Fréttirnar vekja ótta.“
Þetta eru nokkur dæmi um við-
brögð þingmanna í utandagskrár-
umræðum í sameinuðu þingi í
gær. Það var Hjörleifur Gutt-
ormsson sem hóf umræðuna.
Hann spurðist fyrir um til hvaða
aðgerða stórnvöld ætluðu að
grípa vegna fyrirhugaðra plútóní-
umflutninga í lofti frá Evrópu til
Japan. Þingmenn úr öllum flokk-
um lýstu yfir áhyggjum sínum en
um þetta fjölluðu, auk Hjörleifs
og Þorsteins Pálssonar forsætis-
ráðherra, þau Kristín Einarsdótt-
ir, Páll Pétursson, Kjartan Jó-
hannsson, Albert Guðmundsson
og Stefán Valgeirsson.
Þorsteinn Pálsson forsætisráð-
herra upplýsti að íslendingar
gætu ekki bannað yfirflug nema
innan 12 mílna landhelgi. Reynt
yrði eftir þvf sem tök væru á að
koma í veg fyrir þetta flug. Hann
sagði, þegar spurt var hvort hann
tæki málið upp í heimsókn sinni
til Bandaríkjanna í næstu viku,
að ríkisstjórn Bandaríkjanna yrði
gerð grein fyrir viðhorfum ís-
lendinga í málinu og var það af
flestum skilið á þann veg að hann
tæki málið upp í heimsókninni
vestur.
„Plútóníum er eitthvert allra
PROPOSED AGREEMENT BETWEEN THE UNITED
STATES AND JAPAN CONCERNINO PEACEFUL USES
OF NUCLEAR ENERGY
MESSAGE
THE PRESIDENT OF THE UNITED STATES
TKANIMITT1N0
A PKOPOStD AOREEMENT FOR COOPERATION BETWEEN THE
COVERNMENT OP THE UNITED STATES AND THE OOVERNMENT
OP JAPAN CONCERNINO PEACEFUL USE8 OF NUCLEAR ENEROY,
INCLUDINO AN IMPLEMENTINQ AGREEMENT PURSUANT TO AR-
TICLE 11 or THE PROPOSED AOREEME.NT, PURSUANT TO «2
u.s c mta>)
Samningnum sem Reagan lagöi
fyrir Bandaríkjaþing var ekki
hafnað þar og því gekk hann I
gildi fyrir rúmri viku.
hættulegasta geislavirka efnið.
Óverulegt slys gæti komið út-
flutningsgreinum okkar í mikinn
vanda,“ sagði Kristín Einarsdótt-
ir. „Danir munu ekki leyfa milli-
lendingar í Thule á Grænlandi,“
sagði Páll Pétursson og skýrði frá
því að málið hefði verið til um-
ræðu á fundi flugráðs.
Flug yfir norðurslóðir með
plútóníumfarm grundvallast á
samningi Bandaríkjamanna við
Japani sem hefur verið til um-
ræðu fyrir vestan haf frá því í
haust og reyndar valdið þar mikl-
um deilum. Sem dæmi um banda-
rískan þingmann, sem barist hef-
ur á móti þeim samningi, má
nefna John Glenn fyrrum
geimfara.
Það er umhugsunarvert að svo
virðist sem íslenska utanríkis-
þjónustan hafi ekki verið á verði
og vakið athygli stjórnvalda á
málinu. Það var fyrst getið um
þetta alvarlega mál af ríkisstjórn-
arinnar háifu í fréttatilkynningu
frá utanríkisráðuneytinu sl.
þriðjudag, daginn eftir að Hjör-
leifur Guttormsson vakti athygli
á því á fundi utanríkismálanefnd-
ar alþingis. ÓP
Hætta á ferðum
Vopnaðarsveitirfylgjaplútónmm-sendingimum. Bandaríkjamenn
vdja ekki missa viðskipti
„Á Bandaríkjaþingi hefur ver-
ið til umræðu og afgreiðslu samn-
ingur um friðsamlega notkun
kjarnorku milli Bandaríkjanna
og Japan. Samningurinn, sem á
að gilda í 30 ár, felur í sér heimild
til handa Japönum að endurvinna
þúsundir tonna af úrgangselds-
neyti frá kjarnorkuverum í plút-
óníum til notkunar í kjarnorku-
verum í Japan. Keagan forseti
Bandaríkjanna féllst á samning-
inn í nóvember sl. þrátt fyrir tals-
verða andstöðu á Bandaríkja-
þingi og meðal almennings, ekki
síst í Alaska. Þingið hafði frest til
25. aprfl til að hafna samningum
en það var ekki gert. Gert er ráð
fyrir að ríkisstjórnir Bandaríkj-
anna og Japan skiptist á samn-
ingsskjölum í þessum mánuði og
30 dögum síðar eða í júní gangi
samningurinn formlega í gildi.“
Þannig hóf Hjörleifur Gutt-
ormsson ræðu sína utan dagskrár
á fundi sameinaðs þings í gær.
Fram kom að ráðgert er að hefja
þessa loftflutninga á árunum
1990 til 1992, fyrst frá Frakklandi
og síðar frá Bretlandi, og að
flogið yrði allt að þrisvar í mán-
uði.
„Endurvinnsla á úrgangselds-
neyti mun fara fram í Frakklandi
og Bretlandi og þaðan á að flytja
afurðina, hágeislavirkt plútóní-
um, loftleiðis yfir norður-
heimskautið til Japan. Það mun
m.a. vera gert af öryggisástæðum
gagnvart ránum í stað þess að
velja sjóleiðina, en auðvelt er að
framleiða kjarnorkusprengjur úr
plútóníum."
Hjörleifur taldi að málið snerti
ýmsa ráðherra, svo sem utan-
ríkisráðherra, samgönguráð-
herra, sjávarútvegsráðherra,
heilbrigðisráðherra og forsætis-
ráðherra. Hann beindi svohljóð-
andi spurningu til forsætisráð-
herra:
„1. Hafa íslensk stjórnvöld
lagaleg tök á að banna flug með
hættuleg efni yfir íslenskri efna-
hagslögsögu?
2. Mun ríkisstjórnin höfða til
ákvæða alþjóðasamninga, svo
sem hafréttarsamningsins og
samninga um varnir gegn meng-
un sjávar til að koma í veg fyrir
umrætt flug norður yfir
heimskautið?
3. Hvenær verður mál þetta
tekið upp við stjórnvöld í Banda-
ríkjunum og Japan og aðrar hlut-
aðeigandi ríkisstjórnir?
í viðauka nr. 5 með samningi
Japana og Bandaríkjamann eru
lagðar línurnar um það hvernig
þessir loftflutningar á plútóníum
eiga að fara fram. Þar er að finna
nákvæmar reglur um það m.a. að
hverri sendingu skuli fylgja vopn-
aðar sveitir, að þess skuli gætt að
flugáhafnir, meðlimir gæslu-
sveita og starfsfólk á flugvöllum,
sé vel valið og að á milli þessa
fólks séu ekki of mikil tengsl.
Mun þetta vera gert til að gera
hugsanlegum glæpamönnum erf-
iðara um vik að stela farminum.
f grein, sem birtist í bandaríska
blaðinu Washington Post 22. apr-
íl sl. segir að Reagan forseti hafi
lagt mikið kapp á'að þingið felldi
ekki samninginn því að hætta
Þriðjudagur 3. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
væri á að Japanir flyttu þá við-
skipti sín með eldsneyti í kjarn-
orkuver til annarra landa. í
greininni segir að samkvæmt
samningnum gætu Japanir fengið
meira en 400 tonn af plútóníum
en það sé tvisvar sinnum meira
magn en er í samanlögðu kjarn-
orkuvopnabúri Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna. Þar kemur
einnig fram að fyrrum varnar-
málaráðherra, Caspar Weinber-
ger, hafi verið á móti samningn-
um. Hermálaráðuneytið hafi
tekið upp nýja stefnu í málinu
þegar Carlucci tók við embætti
varnarmálaráðherra.
í samtali við Þjóðviljann benti
Hjörleifur á að samkvæmt einni
grein þessa samningsviðauka
segði að hanna skuli hylki fyrir
plútóníum og skuli þau vera það
sterk að þau bresti ekki þótt
flugvél hrapi með þau. Margra
álit væri aftur á móti að enn séu
ekki til gámar eða hylki sem ör-
ugglega standist flugslys. Það
væri því mengunarhættan í
tengslum við óhöpp og meiri
háttar flugslys sem yllu mestum
áhyggjum hér á landi.
I ræðu sinni á alþingi fór Hjör-
leifur nokkrum orðum um þá
hættu sem íslendingum gæti staf-
að af flutningum með geislavirkt
plútóníum í grennd við landið.
Hann sagði m.a:
„Geislun, meint eða raunveru-
leg, út frá slíkum farmi gæti stofn-
að fiskveiðum okkar og markaði
fyrir sjávarafurðir í stórkostlega
hættu ... Ráðgert var að milli-
lenda með þessa farma í Anchor-
age í Alaska, en vegna mótmæla
íbúa þar og þingmanna fylkisins
gaf Bandaríkjastjórn þann 8.
mars sl. út bindandi yfirlýsingu
um að frá því væri horfið.“
Hjörleifur tók mál þetta upp á
fundi utanríksmálanefndar í síð-
ustu viku, strax og hann frétti af
því, og ríkisstjórnin sendi frá sér
fréttatilkynningu degi síðar um
að hvorki yrðu veitt lendingar-
leyfi flugvélum með slíkan farm
né þeim leyft að fljúga um loft-
helgi íslands. En því miður nær
lofthelgin aðeins að 12 mílna
landhelgismörkunum og líkleg-
asta flugleið vélanna er nokkuð
austan við þau. Því þyrfti að
þrýsta á viðkomandi ríkisstjórnir
eftir öllum hugsanlegum leiðum
til að koma í veg fyrir þessi
áform.
ÓP
Um Plútóníum
Plútóníum er eitt af hættulegustu efnum í heimi. Helmingunartími
þess er 24 þúsund ár. Það þýðir að efnið verður ekki skaðlaust fyrr en
eftir hálfa miljón ára.
5 kg af plútóníum nægja til að útbúa kjarnorkusprengju.
2 kg af plútóníum duga til að gefa hverju mannsbarni á hnettinum
drepandi skammt.
0,1 gramm nægir til að deyða mann á þremur vikum.
0,0000002 g geta valdið krabbameini.