Þjóðviljinn - 22.05.1988, Blaðsíða 5

... það vœri ánœgjulegt ef heimsókn
Pierre Soulages til íslands hefur
opnað augu manna fyrir því að
ísland er í eðli sínu svarthvítt en ekki
blátt, grœnt og rautt, eins og stundum
hefur verið reynt að halda að
útlendingum
á aðfangadag árið 1919, í bænum
Rodez í suðvestur Frakklandi og
verður því 69 ára á næstu jólum.
Hann býr í dag í París, en dvelur
einnigmikiðístrandbænum. Séte
suður við Miðjarðarhaf þar sem
hann er með aðra vinnustofu.
„Þegar ég var þrettán ára,“ segir
Soulages, „var ég orðinn
sannfærður um að listin væri hið
eina sem væri þess virði að maður
helgaði henni líf sitt. Mér fannst
ekki mikið til venjulegra fullorð-
insstarfa koma.“ Hann þekkti
hins vegar ekkert til nútímalistar
sem barn og unglingur heima í
Rodez og sá í fyrsta skipti verk
eftir listamenn frá þessari öld
þegarhann kom til Parísar 18 ára,
árið 1938, til að taka inntökupróf
í Parísarakademíið og verða mál-
ari. „Ég komst hins vegar ekki að
því fyrr en í stríðinu mörgum
árum síðar að það væri til ab-
strakt málaralist.“
Eftir tvær vikur í listaskólanum
í París hefur hann komist að því
að þar er verið að gera allt aðra
hluti en þá sem hann hefur áhuga
á, svo hann fer aftur heim í
sveitina og vinnur við landbúnað-
arstörf rétt fyrir utan Montpellier
meðan á stríðinu stendur. Jafn-
framt málar hann tragísk og
snauð landslög, hálfabstrakt, í
myrkum litum. Einn af ná-
grönnum hans var rithöfundur-
inn Joseph Delteil og hjá honum
hittir hann dag einn málarann
Soniu Delaunay sem er fyrsta
manneskjan sem hann heyrir tala
um abstrakt list. Það mun hafa
verið undir hersetu Þjóðverja,
árið 1943. Um svipað leyti sér
hann eftirprentanir af abstrakt
verkum eftir Mondrian og Kand-
insky í áróðursriti nasista, SIGN-
AL, í grein þar sem fjallað er um
„úrkynjaða“ litamenn og þykir
mikið til koma.
Þegar menn fjalla um list Sou-
lages í dag, eru venjulega tíndar
til nokkrar skýringartilgátur úr
æsku listamannsins til að varpa
ljósi á uppruna abstraktverka
hans og ástríðusambands hans
við svarta litinn. Þannig hafa
menn viljað sjá vissar hliðstæður
með verkum hans og keltneskum
(eða gaulverskum) bautasteinum
með einhvers konar rúnaáletrun-
um (þeim er nefndir eru Menhír-
ar, og við kömmumst við í frá-
sögnum af Obelix og Asterix), og
strákpollinn Soulages mun hafa
haft gífurlegan áhuga á í æsku.
Þá sjá menn í verkum Soulages
áhrif frá rómverskum skúlptúr-
um og rómverskum miðalda-
kirkjum í sveitinni við Rodez,
sem munu hafa verið annað aðal-
áhugamál listamannsins í berns-
ku. Hann tengir reyndar sjálfur
„köllun“ sína til að verða málari
því er hann var eitt sinn staddur í
rómversku kirkjunni Sainte-Foy
de Conques, innan um þungan,
hráan steininn, síbreytilega tóna
hálfskugganna og mjóar ljósrákir
sem bárust úr djúpum og þröng-
um gluggaborum og skáru mass-
ífan steininn...
Annað sem rifjað er upp varð-
andi snemmbærar abstraktsann-
færingar listamannsins eru svörtu
trén. Soulages segist nefnilega
svo frá að þegar hann var barn í
skóla, þá teiknaði hann aðallega
vetrarlandslög, sem voru mest
nakin svört tré, ýmist á hvítum
eða brúnum grunni. Hann hafði
þann háttinn á að fara eins langt
frá fyrirmyndinni og hann gat
þannig að öll smáatriði hyrfu. Því
það sem hann hafði áhuga á var
fyrst og fremst „líkamlegt útlit“
trjáformsins, þ.e.a.s. tréð sem
abstrakt skúlptúr, og svo hvernig
hinn dökki litur dró fram birtu
pappírsins sem varð ýmist snjór
eða himinn.
í smiðju til snikkara,
sútara ...
í lok stríðsins, þegar Soulages
er 26 ára sest hann að í úthverfi
Parísar til að helga sig málaralist-
inni í nálægð við sýningarsali
heimsborgarinnar. Verk hans eru
frá upphafi abstrakt án nokkurr-
ar skírskotunar til hins fígúratífa.
Þetta eru magrir tímar og lista-
maðurinn málar aðallega á papp-
ír og gömul lök. Notar kol, sér-
stakan brúnan lit sem unninn er
úr hnetuskurni, prentblek, tjöru
og annað tilfallandi. Á þessum
árum gerir hann líka tilraunir
með ýmis verkfæri sem ekki telj-
ast til hefðbundinna verkfæra
listmálara. Hann tekur t.d. frá
upphafi húsamálunarpensla fram
yt’ir venjulega pensla og sækir
einnig ýmis verkfæri í smiðju til
bókbindara, snikkara, sútara,
veggfóðrara og til vefara, sem
hann svo breytir og lagar eftir sín-
um þörfum.
Dökkar línur á hvítum grunni
einkenna þessi fyrstu abstrakt-
verk Soulages. Línur hans eru þó
aldrei magrar og línulegar, því
listamaðurinn lítur svo á að mýkt
og sveigjanleiki línunnar sé ein-
mitt veikleiki hennar. Nálgist
jafnvel tilfinningasemi. Auk þess
segi línan alltaf sögu og tilheyri
því tímanum, en Soulages minnir
okkur hins vegar á að verk hans
segi „enga sögu, lýsi engu, tákni
ekkert“. Og til þess að línurnar
verði ekki línur, heldur litaður
flötur og tíminn varanlegur, þá
fer Soulages að nota sköfur,
spaða og stinn leðurblöð til þess
að breiða úr litnum á dúknum og
síðan til að skafa í hann aftur til
að fá fram málningarlög sem eru
undir ystu lögunum.
Soulages reynir að fá inni með
verk sín í nokkrum sýningar-
sölum Parísar, en er neitað um
þátttöku þar til árið 1947 að hann
kemst inn á SALON DES SUR-
INDEPENDANTS, sem hafði
þá sérstöðu meðal sýningarsala
borgarinnar að hafa enga dóm-
nefnd og þurfti því ekki að leggja
fram nema „smáupphæð til að fá
þrjá metra af sýningarvegg og
geta hengt þar upp það sem mann
Iysti.“
Hin dökku verk Soulages
skáru sig mjög út úr hinum lit-
skrúðuga andblæ sýningarinnar.
„Áhrifamikil symfónía myrkra
lita,“ skrifaði einn gagnrýnandi,
en annars voru það fyrst og
fremst aðrir listamenn, s.s. Chri-
stine Boumester, Goetz, Hart-
ung, Schneider, Delmarle, Do-
mela og Picabia sem sýndu verk-
um hans áhuga. „Ég var
sannfærður um það þá,“ segir
Soulages, „að sú athygli sem
verkin mín vöktu væri ekki til-
komin vegna gæða þeirra, heldur
vegna þess að þau voru eins og
svartur blettur í mikilli litahjörð
verka...“
Eftir á hefur verið reynt að
setja Soulages í samhengi við
flestalla abstrakt skóla og stefnur
sem komu fram í Evrópu eftir
stríð, s.s. hina svokölluðu „tac-
hista“ (sem íslenska orðið kless-
umálari á eflaust eitthvað skylt
við), formlausa (!) skólann, lýr-
íska abstraktmálverkið, geó-
metríska skólann, o.s.frv.
Loks er hann margtalinn einn
mikilvægasti fulltrúi hins al-
menna og óljósa eftirstríðsára-
fyrirbæris sem nefnt hefur verið
„Parísarskólinn". „Þegar ég
Pierre Soulages: Svartur er göfugastur allra lita af því að hann tekur alla hina í faðminn
kynnist hóp af listamönnum sem
eiga eitthvað sameiginlegt," segir
Soulages, „þá hef ég engan
áhuga, því það sem þeir eiga sam-
eiginlegt deila þeir líka með öðr-
um.“
Largo eftir Bach
En það eru ekki Frakkar, held-
ur Þjóðverjar, Bandaríkjamenn
og Danir sem fyrstir eru til að
sýna verkum hans áhuga.
Árið 1948 ákvað þýskur læknir
frá Stuttgart að standa fyrir sýn-
ingu í Þýskalandi á þeirri frönsku
abstraktlist sem hafði verið að
gerjast í stríðinu. Við skulum
ekki gleyma því að stríðið var
ennþá nálægt og að samband
Þýskalands við alla nútímalist
hafði verið algerlega rofið meðan
á hinum langa valdatíma nasista
stóð, og því má frumkvæði Þjóð-
verja teljast nokkuð merkilegt.
Valin eru verk eftir tíu listamenn
á sýninguna, þar á meðal sex mál-
verk eftir Soulages, og er eitt
þeirra, í svörtum og hvítum lit,
valið til að kynna sýninguna og
prentað á veggspjald sem barst
víða og vakti mikla athygli. Sýn-
ingin GROSSE AUSSTEL-
LUNG FRANÖSISCHER AB-
STRAKTER MALEREI, ferð-
aðist á milli safna í helstu borgum
Þýskalands hátt á annað ár og
vakti gífurlegan áhuga. „Það er
einungis „largo" eftir Bach sem
getur gefið okkur svipaða tilfinn-
ingu og verk Pierre Soulages,“
skrifaði þýskur gagnrýnandi.
„Löngu síðar,“ segir Soulages,
„kynntist ég þýskum skáldum og
listamönnum sem minntust á það
hversu mikil áhrif þetta vegg-
spjald í svörtu og hvítu hefði haft
á þá, svo hræðilega miskunnar-
laust og skýrt á veggjum rúst-
anna.“
í framhaldi af sýningunni í
Þýskalandi fara listagallerí að
veita Soulages athygli og hann fer
að fá heimsóknir frá erlendum
listamönnum, forstöðumönnum
safna o.s.frv. 1 kjölfarið fylgir
þátttaka í sýningum víða út um
heim, í New York, í Brasilíu,
Kaupmannahöfn, Tókíó og loks í
sýningunni „Advancing French
Árt“, sem fór á milli safna í borg-
um Bandaríkjanna árið 1949.
Árið 1951 heldur Soulages
eftirminnilega sýningu í Gallerí
Birch í Kaupmannahöfn, þar sem
öll verkin seljast, og síðar sama ár
heldur hann sína fyrstu einkasýn-
ingu í Galerie de France í París
(52 Rue de la Verrerie), þar sem
hann hefur sýnt reglulega síðan
(á þriggja til sjö ára fresti), síðast
árið 1986.
Árið 1979 var Pompidou safnið
í París með stóra yfirlitssýningu á
verkum hans.
Það sem er svo merkilegt við
skiptingu málverka í svokölluð
abstrakt og fígúratíf verk, er að
Sunnudagur 22.
sú flokkun sem gengið er út frá,
snýst algjörlega við ef gengið er
nógu nálægt (of nálægt) verki.
Þannig gerist það þegar gengið er
alveg upp að fígúratífu verki að
hlutir og manneskjur eiga það til
að fletjast út og verða að „ab-
strakt“ litaflekkjum og formum.
Ef sami hátturinn er hafður á um
abstrakt verk þá snýst hins vegar
dæmið við og þar sem áður voru
bara litir og form, þar fara að
myndast alls kyns kunnuglegir
hlutir og fyrirbæri. Verk Pierre
Soulages virðast að þessu leyti
hafa sérstaklega örvandi áhrif á
ímyndunarafl fólks og má finna í
skrifum um þau mjög fjölskrúð-
uga líkingasmíð. Þannig finna
menn gjarnan í verkum hans alls
kyns veggi æsku sinnar, niður-
nídda, mosavaxna, sprúngna, í
bland við fjósbita og ryðgað járn,
sumir fílósófera um framtíð listar
út frá svörtum skýjum, fullum af
rigningu, sem ljósrákir séu að
brjóta sér leið í gegnum; aðrir eru
staddir í neðansjávarhellum við
bláa skímu og komast ekki upp á
yfirborðið, sumir standa frammi
fyrir hamraborg, aðrir eru uppi á
iökulbreiðu, blindaðir af snjó-
birtu... Það er ekki að efa að ís-
lendingar með alla sína flóru
gætu bætt miklu við þennan lista
ef Pierre Soulages sendir okkur
næst skipsfarm af svörtum mál-
verkum.
Auður Ólafsdóttir
mai 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5