Þjóðviljinn - 22.05.1988, Blaðsíða 7

Þorbjöm Broddason: Stjórnendur sjónvarps sýna börnum minni virðingu en öðrum not endum, til dæmis með því að bjóða þeim óvandað og ódýrt efni og sýna það á þeim tímum
dagsins sem fullorðnir vilja síður nýta.
Erindi Þorbjörns Broddasonar d rdðstefnu Fóstrufélagsins d dögunum um uppeldi og
menntun forskólabarna
dóttur á hlutfalli kvenna og karla
í fréttum sjónvarps), en þó er
ljóst eins og áður greinir að hlut-
fall erlends efnis í sjónvarpi hefur
vaxið. Annað sem að sjálfsögðu
blasir við er að útsent efni í ljós-
vakanum hefur vaxið gífurlega.
Þeir sem búa hér á Suðvestur-
horninu gætu nú hlustað á ís-
lenskt útvarp í u.þ.b. 100 klukku-
stundir á hverjum sólarhring
(þ.e.a.s. ef þeir hefðu fimm pör
af eyrum), í stað 16 til 18 klukku-
stunda fyrir örfáum árum. Og á
einu ári hefur vikulegur sjón-
varpsskammtur fjórfaldast úr 30
klukkustundum í 120 klukku-
stundir. Samtals gerir þetta ná-
lægt 34 sólarhringum á viku af
ljósvakaefni. Þrátt fyrir að fram-
boðið á útvarpsefni hafi u.þ.b.
sexfaldast þá virðist útvarpshlust-
un ekki hafa færst í vöxt, heldur
verða fleiri stöðvar að skipta með
sér sama hlustendahópnum.
Hvað sjónvarp áhrærir virðist
hins vegar hið aukna framboð
hafa svarað raunverulegri þörf
vegna þess að mér virðist sjón-
varpsnotkun hafa vaxið stórlega
frá tilkomu Stöðvar 2.
í núgildandi lögum, þeim sem
tóku gildi í ársbyrjun 1986, er
Ríkisútvarpinu áfram falið sama
forsjárhlutverkið og áður, en í
því felst nokkur þversögn þar
sem það má heita ósamrýmanlegt
þeirri aðstöðu sem stofnunin er
sett í með því að verða nú að
keppa um hylli auglýsenda við
einkastöðvarnar. Hér hefur orð-
ið á sú afdrifaríka breyting að
fjölmiðillinn skiptir hreinlega um
skjólstæðinga. Þetta má skýra á
eftirfarandi hátt:
mikilvægum upplýsingum var
stungið undir stól.
Er til einhver lausn á þeim
vanda sem skapast þegar ljós-
vakamiðill verður bandingi
auglýsenda? Ég tel að svo sé og
mun víkja að því síðar.
Ég hef ekki nefnt myndbönd á
nafn í þessu erindi fyrr en nú. Það
var af ráðnum hug vegna þess að
þótt myndböndin séu náinn ætti-
ngi sjónvarpsins hefur hann mjög
mikla sérstöðu gagnvart því, svo
Víxlun á hlutverkum þegar markaðskerfi tekur við af kerfi ,Jor-
sjáreinokunar
Ttmabil Tímabil
,Jorsjáreinokunar“ markaðskerfts
1930-1986 Frá 1986
/ hlutverki Fjölmiðla- Fjölmiðla-
framleiðandans starfsmenn starfsmenn
í hlutverki höfuð- Almenningur Auglýsendur
skjólstceðings Meginafurð fjól-
miðlunarinnar Dagskrárefni Almenningur
Stórveldisdagar
Ríkisútvarpsins
Ríkisútvarpinu var með laga-
bókstaf, sem studdist bæði við
hefð og hugsjón, falið föðurlegt
forsjárhlutverk gagnvart þjóð-
inni. Túlkun Ríkisútvarpsmanna
á þessu háleita hlutverki leiddi
vitaskuld til misklíðarefna við
þjóðina og m.a. stófellds flótta
ungmenna á vit Keflavíkurút-
varps. En það ríkti enginn trún-
aðarbrestur milli þjóðarinnar
(skjólstæðinganna) og þessa
þjóðarmiðils.
Ég vek athygli á þessu hér vegna
þess að ég tel að heimsmynd sú
sem fjölmiðill birtir standi í beinu
sambandi við þá hagsmuni sem
hann þarf að þjóna. Ótal dæmi
eru um þetta en einhver hin átak-
anlegustu sem mér er kunnugt
um snerta hin virtu og voldugu
bandarísku vikurit Time og
Newsweek sem urðu uppvís að
því að beita ritskoðun á efni um
samband heilsufars og reykinga
vegna þrýstings frá auglýsendum
(NN og NN 1986). Ritstjórunum
var m.ö.o. fjarstýrt af auglýsend-
um með þeim afleiðingum að
Afstaða svarenda í hlustendakönnun Ríkisútvarpsins 1985. Hlut-
fall þeirra sem gáfu jákvœtt svar
„Ríkisútvarpið nýtur almennrar virðingar“ 85%
„Hjá Ríkisútvarpinu starfar hceft starfsfólk“ 91 %
„Afnotagjöld Ríkisútvarpsins eru sanngjörn“ 91 %
mikla að hann er að sumu leyti
andstæða sjónvarpsins. Þetta
sannast m.a. af því að þeir sem
tóku myndböndunum af mestum
fögnuði voru unglingarnir m.ö.o.
sá hópur í þjóðfélaginu sem
áhugaminnstur er um sjónvarp.
Myndbönd
og sjónvarp:
Gerólíkir miðlar
Skýringin á því misræmi sem
hér virðist gæta er sú að mynd-
bönd og sjónvarp eru í raun ger-
ólíkir miðlar frá félagslegu sjón-
armiði, þrátt fyrir að við notkun
þeirra sé að hluta til beitt sömu
tækni. Myndböndin eru and-
stæða nær alls þess sem ég taldi
upp hér á undan um miðstýringu
og einræðiseinkenni sjónvarps-
ins. Öfugt við sjónvarpsnotand-
ann velur notandi myndbandsins
sjálfur það efni sem hann hyggst
horfa á, hann velur sjálfur þann
tíma sem honum best hentar,
hann ákveður sjálfur í hvaða fé-
lagsskap hann horfir og loks get-
ur unglingurinn venjulega fundið
stað þar sem hann hefur tæki al-
veg í friði fyrir fullorðnum (t.d.
eitthvert heimili í kunningja-
hópnum þar sem foreldrar eru
fjarverandi). Myndböndin eru
með öðrum orðum tæki sem ung-
lingarnir stjórna, en sjónvarpið
er tæki sem stjórnar þeim í
bandalagi við foreldrana. Því má
með nokkrum rétti telja að dálæti
ungmenna á myndböndum sé vís-
bending um tilraunir þeirra til að
losa sig undan áhrifavaldi hinna
fullorðnu, til að fullorðnast sjálf.
Þetta kann að hljóma býsna vel,
en eins og flestir vita eru fleiri
hliðar á þessu máli.
„Manndróps-
nunnan"
Barn eða unglingur sem hefur í
einhverjum mæli lagt sig eftir of-
beldismyndum hefur öðlast
lífsreynslu sem næstum enginn ís-
lendingur sem kominn er á full-
orðinsár hefur gengið í gegnum. í
könnun sem fram fór í einu fjöl-
mennasta skólahverfi í Reykja-
vík fyrir 5 árum var svofelldri
spurningu varpað fram:
„Getur þú nefnt nöfn einhverra
mynda, sem þú sást í vídeó í síð-
ustu viku?“
Svo sem nærri má geta kenndi
margra grasa hjá 815 svarendum
og er þetta hinn áhugaverðasti
listi. En þar er m.a. að finna
allmargar þeirra mynda, sem
valdið hafa þyngstum áhyggjum
meðal þeirra, sem best fylgjast
með þessum málum. Ef svör ung-
mennanna eru borin saman við
lista yfir myndir, sem algerlega
hafa verið bannaðar í einu eða
fleiri Norðurlandanna eftir 1980,
en hann fylgdi frumvarpi til laga
um bann við ofbeldiskvikmynd-
um, kemur í ljós, að í það
minnsta 8 myndir úr þeim hópi
eru í umferð meðal íslenskra
barna og unglinga. Meðal kvik-
mynda, sem nefndar voru í
svörum við ofangreindri spurn-
ingu voru:
Gereyðandinn (The Exterminat-
or) (bönnuð í Finnlandi, Noregi
og Svíþjóð);
Manndrápsnunnan (Killer Nun);
Særingamaðurinn (Exorcist);
Ofsahræðsla (Terror) (bönnuð í
Noregi);
Nornanótt (Halloween) (bönnuð
í Finnlandi og Noregi);
Föstudagurinn 13 (Friday the
13th) (bönnuð í Finnlandi);
Étnir lifandi (Eaten Alive);
Blóðbað (Bloodbath).
Vissulega er ákaflega umdeild
meðal fræðimanna hvort
lífsreynsla af þessu vídeótagi
skilji eftir varanleg merki í barns-
sálunum, en rannsóknir sem enn
liggja fyrir hafa fyrst og fremst
beinst að ofbeldi í sjónvarpi og
það hroðalegasta sem þar er sýnt
í afþreyingarskyni er auðvitað
fullkominn hégómi borið saman
við það sem fengist hefur á mynd-
bandaleigum. Ég tel víst að
leikurinn hafi verið skakkaður
nokkuð með setningu laga um
bann við ofbeldiskvikmyndum
sem sett voru árið 1983; þó segir
mér svo hugur að enn megi finna
æðimargar myndir á snældum til
leigu sem foreldrar teldu ekki
sérlega vel fallnar til að stytta
ungum börnum þeirra stundir.
Sunnudagur 22. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA
7