Þjóðviljinn - 28.05.1988, Blaðsíða 5

/ INNSÝN
Barið í
brestina
Illa undirbúin bráðabirgðalög. Krötum
sýnt sérhannað afbrigði aflögunum.
Bankar kveinka sér. Náfram breyting-
um. Ný baráttuaðferð fyrir verkalýðs-
hreyfinguna
Nú er rétt vika liðin síðan efna-
hagsráðstafanir ríkisstj órnarinn-
ar voru birtar landslýð. Laugar-
daginn 28. maí rituðu handhafar
forsetavalds undir bráðabirgða-
lögin en þeir eru Þorsteinn Páls-
son forsætisráðherra, Þorvaldur
Garðar Kristjánsson forseti sam-
einaðs þings og Magnús Thorodd-
sen forseti hæstaréttar. Þorsteinn
Pálsson ritaði nafn sitt reyndar
tvisvar undir lögin því að hann er
einnig leiðtogi framkvæmda-
valdsins. Þótt ekki sé farið að
reyna á lög þessi nema að tak-
mörkuðu leyti eru margir og þar
á meðal sjálflr ráðherrarnir farn-
ir að ræða hvernig unnt sé að
breyta þeim. Búast má við nýjum
bráðabirgðalögum, nokkurs kon-
ar viðaukalögum, í næstu viku.
Ekki alveg eins
~ og þó
Þjóðviljinn hefur verið
skammaður fyrir að taka undir
þau orð Asmundar Stefánssonar
forseta ASÍ að nýsettu lögbanni
ríkisstjórnarinnar við kjarasamn-
ingum og verkföllum ntegi líkja
við aðgerðir stjórnvalda í Pól-
landi, að Þorsteinn Pálsson eigi
sér bróður í andanum þar sem er
Jaruzelski hinn pólski. Morgun-
blaðið segir í leiðara að slíkur
samanburður sé ósmekklegur og
út í hött. Tíminn telur Þjóðvilj-
ann vera að gera tilraun til að
rétta við pólitíska stöðu sína. Al-
þýðublaðið spyr hverra
hagsntuna forseti ÁSÍ gæti.
Það er fróðlegt að fylgjast með
þessum viðbrögðum en þau
breyta engu um staðreyndir máls-
ins. Þótt vissulega sé nokkur
munur á pólsku ríkisvaldi og ís-
lensku, er í báðum löndum nú
beitt sömu aðferðunt til að koma í
veg fyrir kjaradeilur: lögbanni.
I fréttum hefur mest farið fyrir
því fádæma klúðri sem þjóðin
hefur orðið vitni að hjá ráðherr-
unum, æsingnum, yfirlýsinga-
gleðinni og, með leyfi að segja,
barnalegum sjálfbirgingnum.
Auðvitað skemmtir pólsk alþýða
sér við sögur af furðulegum upp-
ákomum hjá stjórnarherrunum í
Varsjá en hún gleymir samt ekki
að þeir beita ríkisvaldinu til að
afnema sjálfsögð lýðréttindi.
Þetta er alveg eins á íslandi því að
hjörtum mannanna svipar saman
í Slésíu og Flóanum, ekki síður en
í Súdan og Grímsnesinu.
Hverra hagsmunir?
Um nokkurra mánaða skeið
hefur með lengri eða skemmri
hléum staðið yfir gerð kjara-
samninga fyrir hin ýmsu samtök
launamanna. Stór hluti þeirra var
með lausa santninga og hafði ekki
fengið launahækkanir síðan í okt-
óberbyrjun en náði ekki nýjum
samningum og fékk því engar
breytingar á launum fyrr en nú í
vor, hálfu ári síðar. Meðan á
þessu stóð hækkaði verðlag á
nauðsynjavörum jafnt og þétt,
kaupmáttur taxtakaupsins dróst
stöðugt saman. Nokkur hluti
launþega er ekki enn búinn að ná
nýjum samningum.
Þetta ástand hefur valdið leiða
hjá mörgum og virðist hafa lagst
með ofurþunga á sinnið á ráð-
herrunum. Má vera að þar hafi
einnig komið til sú staðreynd að
hluti launamanna hafði náð
samningum sem voru ekki fylli-
lega í takt við álit ráðherra á því
hvað heppilegt mætti teljast.
Með setningu bráðabirgðalag-
anna tóku ráðherrarnir sig til og
ákváðu upp á sitt eindæmi hver
skyldi vera þróun launamála
fram til 10. apríl næsta vor. Sumir
urðu dálítið hissa við þessi tíð-
indi. Ekki svo mjög á íhalds-
mönnununt, sem a hatiöástuna-
um tala með grafalvarlegri raustu
unt „frjálsa samninga aðila vinn-
umarkaðarins", heldur á krötun-
unt sem hafa í þingflokki sínurn
forsvarsmenn verkalýðsfélaga,
þá Karl Steinar Guðnason og
Karvel Pálntason. Hverra hags-
muna gæta þeir?
Verðbólgan á að
lœkka kaupið
Samkvæmt bráðabirgðalögun-
unt á kaup að hækka á miðviku-
daginn kemur, 1. júní, þannig að
það verði þá 10% hærra en 31.
desember síðastliðinn. Auðvitað
er fráleitt að miða við 31. des-
ember því að taxtakaup flestra
launamanna hafði þá verið
óbreytt frá því í októberbyrjun.
Vístala framfærslukostnaðar hef-
ur á síðustu átta mánuðum hækk-
að um nær 17%. Ráðherrarnir
telja að þá aukningu á fram-
færslukostnaði sé hæfilegt að
bæta með 10% kauphækkun.
Aætlað er að í september verði
framfærslukostnaður orðinn
10% meiri en nú er eða unt 28%
hærri en á síðasta hausti. Ríkis-
stjórnin telur að slétta megi út þá
hækkun með því að laun verði 1.
september n.k. 12,75% hærri en
þau voru síðastliðinn október.
Ráðherrarnir ætla að sjá um að
launafólk fái ekki bætta nema að
hluta þá verðlagshækkun sem
fyrirsjáanleg er. Kaupmáttur
launataxta verður skertur með
lögum og samkvæmt sömu lögum
er verkalýðshreyfingunni meinað
að gera tilraun til að rétta hlut
félagsmanna sinna.
Bjartsýni eða
sýndarmennska
Ekki er þörf á að rifja það upp,
sem margoft hefur verið sagt,
bæði hér og annars staðar, að
hluti launamanna hefur ágætis-
tekjur, þótt þær séu mun lægri en
kaup sambandstoppa og álstjóra.
Fyrir bragðið er staða þeirra, sem
fá greitt samkvæmt láglaunatöxt-
um, enn skuggalegri.
Margir af þeim launamönnum
sem fá þokkaleg laun eru yfir-
borgaðir. Atvinnurekendur
greiða þeim meira en samningar
verkalýðsfélaga kveða á um.
Yfirborganir hafa verið það al-
gengar að á síðustu misserum
hefur meðalhækkun launatekna
verið mun meiri en hækkun á
samningsbundnu taxtakaupi. Á
ópersónulegu hagfræðingamáli
heitir þetta launaskrið og sagt er
að ntenn njóti launaskriðs þegar
þeir eru yfirborgaðir. Stór hluti
þeirra, sem fá vinnulaun greidd
samkvæmt sérsamningum og
með ýmiss konar hlunnindum, er
hættur að fylgjast með taxta-
kaupinu. Þar eru það persónu-
legir samningar við einstaka at-
vinnurekendur sem gilda.
Líklega hefur ráðherrum þótt
óþægilegt að horfa framan í þjóð
sfna og segja að með bráða-
birgðalögunum ætti eingöngu að
koma í veg fyrir of miklar launa-
hækkanir til þeirra sem engra
yfirborgana njóta. Þeir hafa vilj-
að sýna að þeir ætluðu líka að
þrengja kosti þeirra launamanna
sem fá greitt yfir taxta. Þess
vegna settu þeir svofelld ákvæði í
bráðabirgðalögin:
„Atvinnurekendum er óheim-
ilt að hækka laun, þóknanir og
hlunnindagreiðslur hvers konar
umfram það sem sarnið hefur ver-
ið um í kjarasamningum eða
kveðið er á um í lögum þessum.“
Að sjálfsögðu mun þetta ganga
eftir. Nema hvað?
✓
Ogleði krata
Það mega kratar eiga að þeim
líður sumum hverjum ekki allt of
vel eftir setningu bráðabirgðalag-
anna. Auðvitað er sú vanlíðan
ekki svo mikil að reikna megi
með stefnubreytingu hjá ráðherr-
um. En hún er samt til marks um
að enn er til einn og einn Alþýðu-
flokksmaður sem minnist upp-
runa síns. Þetta er líkt og með
valinn sem rankar við sér og man
að rjúpan er systir hans, en þó
ekki fyrr en hann er búinn að
höggva hana á hol og slíta úr
henni hjartað.
Það er án efa einhver slík van-
líðunarkennd sem olli því að Af
þýðublaðið birti á laugardaginn
var ritskoðaða útgáfu af bráða-
birgðalögunum. Mönnum þótti
þetta nokkuð djarflega gert því
að Alþýðublaðið er síður en svo
víðlesið og það er heldur hæpið
að það geti með áróðursbrögðum
umskrifað Stjórnartíðindi en þar
eru lögin birt í stafréttri útgáfu.
Gildasti þátturinn í bráða-
birgðalögunum er sá fjötur sem
lagður er á verkalýðshreyfing-
una. „Verkbönn, verkföil, þar
með taldar samúðarvinnustöðv-
anir, eða aðrar aðgerðir sem ætl-
að er að knýja frant aðra skipan
kjaramála en lög þessi mæla fyrir
unt eru óheimilar." Það vekur
eftirtekt að í krataútgáfu laganna
er þetta aðalmarkmið laganna
falið í öftustu grein undir fyrir-
sögninni „Ýmis ákvæði" og er þar
í bland við gildistíma og fleira
smálegt.
Orðamunur
í útgáfum
Þeint sagnfræðingunt, sem
leggja stund á nútíniasögu, mun
þó ugglaust þykja krataútgáfa
bráðabirgðalaganna merkilegust
fyrir orðalag á þeirri lagagrein
sem fjallar um verðtryggingu
fjárhagsskuldbindinga. Þetta er
einmitt sú grein sem reiknað er
með að verði í næstu viku breytt
með nýjum bráðabirgðalögum. í
útgáfu Stjórnartíðinda lítur
greinin þannig út:
„Verðtrygging nýrra fjárskuld-
bindinga til skemmri tíma en
tveggja ára er óheimil frá 1. júlí
1988.“
En krataútgáfan segir:
„Þrátt fyrir ákvæði laga unt
Seðlabanka íslands nr. 36, 1986
er Seðlabankanum heimilt að á-
kveða að verðtrygging nýrra fjár-
skuldbindinga til skemmri tíma
en 24 mánaða verði óheimil."
Á þessum tveimur útgáfum er
nokkur munur og hafi það ekki
verið vilji stjórnvalda að afnerna
verðtryggingu á innlánum í
bönkunt og sparisjóðum, er
auðséð að krataútgáfan er betri.
En það er útgáfa Stjórnartíðinda
sem gildir og samkvæmt henni
má ekki greiða vístölubætur af
bankainnistæðum. Voru krata-
ráðherrar kannski plataðir?
Bara að bera
sig nógu illa
Klúðrið með verðtryggingu á
bankainnistæðum hefur vakið
upp ýmsar spurningar: Vissu ráð-
herrarnir ekki hvað þeir voru að
tala um? Hvað vildu þeir í raun
og veru? Nú hefur sjálfur forsæt-
isráðherrann látið í sér heyra um
þessi mál. í blaðaviðtali við DV í
gær segir hann:
„Það þurfti enginn að vera í
vafa um hvernig bæri að túlka
þetta ákvæði laganna. Það er
skýrt. Það gildir bæði fyrir inn- og
útlán.“ Og bætir síðan við: „Það
hefur síðan komið í Ijós að bank-
arnir bera sig illa yfir að lögin
verði látin ná yfir innlán. Það er
sjálfsagt að taka tillit til þess ef
bankarnir treysta sér ekki til að
bjóða sparnaðarkosti án verð-
tryggingar til að halda sínum
innlánum."
Hér er gefin forskriftin að því
hvernig ná á fram breytingum á
bráðabirgðalögunum. Bara að
bera sig nógu illa og láta í það
skína að menn treysti sér engan
veginn til fara eftir þeim. Þetta
þyrftu samtök launamanna að at-
huga.
Það er svo sérstakt athugunar-
efni að forsætisráðherra landsins
telur sjálfsagt að senda þingið
heim, skella yfir þjóðina illa
undirbúnunt bráðabirgðalögum
og sjá svo bara til hvort einhvers
staðar heyrist væl. Síðan er lög-
unurn breytt eftir því hver æpir
hæst.
ÓP
Laugardagur 28. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5