Þjóðviljinn - 09.11.1988, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Reimleikar kringum
happdrættisskatt
Þegar Ólafur Ragnar Grímsson kynnti fyrstu fjárlög ríkisstjórn-
arinnar nýju sagöi hann aö þau væru enginn gleðiboðskapur.
Þessi nýja stjórn ætlaöi sér enganveginn hlutverk jólasveinsins
sem jysi úr gnægtarhornum á báöa bóga. Ef menn ætluðu sér ekki
að standa til frambúðar máttlausir og reyrðir í skuldafjötra yrði að
brjóta í blað, snúa við hallarekstri margra undanfarinna ára, hafa
rækilegt aðhald með opinberum búskap og afla tekna til að geta
greitt niður skuldir og til að geta skilað ríkissjóði með tekjuafgangi
á næsta ári, sem yrði mikilvægt framlag til að halda vöxtum
skaplegum og kveða niður verðbólgu.
Þetta var svo sannarlega enginn gleðiboðskapur, jafnvel þótt
menn gætu glaðst yfir því að til menningarmála ýmissa, umhverf-
ismála og félagsmála var reynt að halda fjárveitingum í sama stað,
og raunar auka þær í ýmsum þeim greinum sem níska, heimska
og pólitískir fordómar höfðu haldist í hendur um að svelta nú
undanfarin alltofmörg íhaldsár.
Viðbrögð við þessum boðskap hafa verið góð, og má telja til
tíðinda. Harðasta almenna gagnrýnin er sú að það verði erfitt að
framkvæma þau fyrirheit sem gefin eru í fjárlagafrumvarpinu.
Fulltrúar stjórnarandstöðuflokka hafa ekki treyst sér til að gera
athugasemdir við helstu markmið frumvarpsins, og einn flokk-
anna sem ekki tekur þátt í stjórninni hefur lýst sig samþykkan
mörgum megináherslunum.
Auðvitað gera menn harðar athugasemdir við einstaka liði. Það
er alltaf áhorfsmál hvar er rétt að halda í, og sumstaðar í samfélagi
okkar er fjárskorturinn til þarfaverka æpandi skammarlegur.
Hitt er líka rétt, sem Helgi Seljan sagði í ágætri Þjóðviljagrein í
gær að það sé „einkenni allrar fjárlagagerðar, að allir sem þar
koma „brauðs að biðja" virðast lifa í afar litlum og lokuðum heimi
eigin óska og virðast alltaf jafn undrandi þegar gæluverkefnin
þeirra eru ekki sett efst og fremst."
Og auðvitað gera menn athugasemdir við tekjuhlið fjárlaganna
- skattheimtuna - og væri nú annaðhvort.
Þeir sem gagnrýna skattheimtu - einsog Þjóðviljinn hefur marg-
oft staðið í við bæði vondar stjórnir og skárri stjórnir - verða
hinsvegar að geta bent á eitt af tvennu: aðra fjáruppsprettu eðli-
legri eða réttlátari eða þau fjárútlát sem mætti stöðva og gera
skattinn þannig óþarfan.
Draugagangurinn kringum happdrættisskattinn nýja er af þessu
tæi. Þetta er í sjálfu sér mjög einföld og ómerkileg skatth'iimtuleið,
sem tíðkast í öllum helstu grannlöndum okkar. Það er ólíklegt að
söluskattur uppá tólf prósent mundi breyta stórkostlega innkomu
hjá þeim félagasamtökum og stofnunum sem helst hafa hag af
spilafíkninni, - og raunar má vel benda á að ágóði af happdrættun-
um hefur á síðustu árum farið langt frammúr áætlunum og vænt-
ingum. Veltan á síðasta ári var fjórir miljarðar.
Það er ekkert óeðlilegt að forystumenn samtaka sem halda sér
uppi á ótryggum happdrættisgróða séu uggandi um allar breyting-
ar. En á þeim stjórnmálamönnum sem nú ætla frammá sviðið til að
slá sér upp á á andstöðu við happdrættissöluskatt hvílir sú lág-
marksskylda að benda annaðhvort á aðra tekjuleið betri eða þær
fjárveitingar sem að skaðlausu mætti hjá komast í nýja fjárlagafr-
umvarpinu.
Undarleg ákvörðun
Þær fréttir berast af allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna að
fulltrúi íslendinga hafi setið hjá við atkvæðagreiðslu um tillögu
þarsem ísraelsstjórn er harðlega vítt fyrir stefnu sína á herteknu
svæðunum þarsem undanfarið hafa stafað svo miklar hörmungar
af ofstækisstefnu stjórnarinnar í Jerúsalem að jafnvel bestu vinir
og stuðningsmenn Ísraelsríkis hafa ekki fundið eitt orð til afsök-
unar.
Fulltrúar eitthundrað og þrjátíu ríkja greiddu tillögunni atkvæði
sitt, og á móti voru aðeins ísraelsmenn og Bandaríkjamenn. ís-
lenski fulltrúinn var hinsvegar einn af sextán sem sat hjá, og klauf
sig þarmeð útúr samstöðu Norðurlanda.
Utanríkisráðherra hlýtur að hafa afskaplega traust og góð rök
fyrir þessari afstöðu sinni. Einkanlega vegna þess að hún vakti
mikla furðu á allsherjarþinginu, og hafði ekkert verið tilkynnt eða
rædd í utanríkismálanefnd alþingis, - einnig vegna þess að með
þessari undarlegu ákvörðun er Jón Baldvin Hannibalsson að snúa
af þeirri braut sem fyrrverandi utanríkisráðherra hafði markað í
máiefnum ísraels og Palestínu.
-m
KLIPPTÖG SKORIÐ
Háir vextir
Geysihár fjármagnskostnaður
á undanförnum misserum hefur
leikið margan skuldarann grátt.
Boðuð vaxtalækkun lætur á sér
standa og enn eru raunvextir af
vísitölubundnum bankalánum
hátt í 9%. Fjölmargir einstak-
lingar, sem steypt hafa sér í
skuldir vegna kaupa á húsnæði,
eru fastir í hávaxtaneti og við
sumum þeirra blasir ekkert nema
gjaldþrot með tilheyrandi
nauðungaruppboði.
Erfiðleikar í rekstri fyrirtækja
vekja þó meiri athygli en skulda-
basl almennings. Þótt lítið sem
ekkert lát hafi orðið á fjárfesting-
um í verslunar- og skrifstofu-
höllum á Reykjavíkursvæðinu, er
farið að hrikta illilega í fjárhags-
legum máttarviðum margra fyrir-
tækja, einkum þeirra sem eiga
mikið undir rekstrarafkomu í
undirstöðuatvinnugreinum. En
þar skilur á milli feigs og ófeigs,
hvort eiginfjárstaða er slæm og
hvort þær framkvæmdir, sem
fjármagnaðar hafa verið með lán-
um, eru það arðbærar að þær
standi undir himinháum vöxtum.
Dasaður risi
Margt bendir til að risinn með-
al íslenskra fyrirtækja, Samband
íslenskra samvinnufélaga, hafi
fengið að kljást við drjúgan
skammt af þeim erfiðleikum sem
hávaxtastefna og röng fjárfest-
ingarpólitík hafa í för með sér.
Undirstöður SÍS, kaupfélögin í
landinu, standa mörg hver illa.
Mörg þeirra hugleiða samdrátt á
rekstri, sum hafa sameinast stærri
kaupfélögunum og enn önnur
hafa orðið gjaldþrota, nú um
helgina var það Kaupfélag Ólafs-
víkur. Félagsmenn í fjárvana
kaupfélögum vilja fá að vita
hverjir eigi SÍS en þar er staðan
orðin þannig að ekki er sjálfgefið
að stóri bróðir hlaupi orðalaust
undir bagga.
í síðasta sunnudagsblaði
Morgunblaðsins eru raktar ýmsar
leiðir sem forráðmenn SÍS eru að
velta fyrir sér til að bregðast við
þessum erfiðleikum. Samkvæmt
heimildum blaðsins virðist vera
rætt um þann möguleika að hluta
SÍS niður í nokkrar sjálfstæðar
einingar.
SÍS og
samvinnuhreyfingin
„Talsmenn breytinganna, sem
spurðir eru hvað ætti þá að binda
saman samvinnuhreyfinguna í
landinu ef Sambandið í núverandi
mynd yrði lagt niður, svara á
þann veg að kaupfélög landsins
myndu tengjast í sameiginlegu
verslunarsambandi, búvörusalan
yrði í samvinnusambandi í eigu
sláturfélaganna. Þá yrðu stofnuð
hlutafélög um skipareksturinn,
sjávarafurðudeildina og iðnaðar-
deildina. Þessar deildir yrðu
sjálfstœð fyrirtœki, sem heyrðu
ekki lengur undir Sambandið, en
enn vœri spurning hvort Sam-
bandið œtti að eiga ákveðinn hlutí
þessum fyrirtœkjum. Frœðslu-
málin yrðu síðan sameiginlegt
verkefni allra.
Fylgismenn breytinganna
verða hálfgramir við spurningum
eins og þessari og segjast orðnir
langþreyttir á því að reyna að
sannfœra fólk um að samvinnu-
hreyfingin á íslandi sé alls ekki
það sama og Sambandið. “
Samkvæmt Mogganum er Val-
ur Arnþórsson fráfarandi stjórn-
arformaður SÍS meðal þeirra sem
kljúfa vilja Sambandið í smærri
einingar. En Valur mun innan
tíðar gerast bankastjóri Lands-
bankans. Mogginn þykist einnig
kunna að upplýsa að Guðjón B.
Ólafsson sé lítt hrifinn af þessum
hugmyndum.
Maðurinn sem hverfur
Indriði G. Þorsteinsson rit-
stjóri Tímans sýnist álíta að hér sé
á ferðinni einhvers konar árás á
Guðjón B. Ólafsson og í blaði
sínu í gær snýst hann til varnar
sínum vin.
„Á liðnum árum hefur Sam-
band ísl. samvinnufélaga ekkifar-
ið varhluta af offjárfestingum í
landinu. Segja má að samvinnufé-
lög hafi tekið þátt í henni ekki
síðuren aðrir. Þó erstaðan á þeim
bœ ekki verri en svo að helsta
skuldaaukning Sambandsfyrir-
tœkja á rœtur að rekja til gengis-
fellinga vegna erlendra lána sem
tekin hafa verið á liðnum árum,
m.a. til aðfjárfesta í góðœrissjúk-
dómi landsins, offjárfestingunni.
A þeim tíma þegar fyrst og
fremst var sáð til þessara erfið-
leika, voru þeir við stjórnvölin í
Sambandi ísl. samvinnufélaga
sem nú eru horfnir af vettvangi
eða eru að hverfa. Samt benda
upplýsingar Morgunblaðsins til
þess að þessir aðilar séu ekki alls
kostar sáttir við þróun mála eins
og hún er í dag og á rœtur að rekja
aftur í tímann og vilja nú hugleiða
breytingar eða jafnvel umturna
Sambandinu um leið og þeir
hverfa frá störfum. “
Félagslegur rekstur
Ekki treystir klippari sér til að
skera úr um það hvort skynsam-
legt sé að splundra SÍS. Ekki
heldur til að taka undir það með
Indriða að skuldaaukning sé
eitthvað skárri en ella ef hún er
tilkomin vegna hækkunar á gengi
sem hefur á undanförnum miss-
erum hækkað mun minna en
lánskjaravísitala og almennt
verðlag í landinu. En hitt telur
hann stór tíðindi ef kaupfélög og
samvinnurekstur eru í hættu. Og
það verður að vona að lokaniður-
staða í fréttaskýringu Morgun-
blaðsins sé ekki sá stóri sann-
leikur sem félagar í kaupfélögum
vítt og breitt um landið geta ekki
hnikað. En þar er ályktað
„að fjölmargir Sambandsmenn
hafi komist að þeirri niðurstöðu
að samvinnufélagsformið sé ekki
lengur heppilegt rekstrarform í ís-
lensku atvinnulífi og til þess að
bregðast við þeirri staðreynd sé
ekki um annað að rœða en hverfa
til hlutafélagsformsins. Verði tals-
menn róttœkra breytinga hjá
Sambandi íslenskra samvinnufé-
laga ofan á í Sambandsstjórn, er
allt eins líklegt að SÍS-skútan sigli
ekki áfram undir samvinufánan-
um, ef hún þá siglir ekki ístrand. “
Félagshyggjufólk hefur löng-
um haft af því réttmætar áhyggjur
að kaupfélög og eignarfélög
þeirra, t.d. SÍS, séu rekin eins og
þau tiiheyri forstjórunum einum.
Og oft hefur því blöskrað hvernig
hagsmunir kaupfélaga liafa verið
látnir víkja fyrir hagsmunum
Framsóknarmanna. Engu að
síður hefur það viljað trúa því að
búið sé að kæfa þann neista fél-
agshyggju og lýðræðis sem
kveikti í upphafi kaupfélagshug-
sjónina.
ÓP
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 -108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, Ottar Proppé.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guðmundur RúnarHeiðarsson,
Heimir Már Pótursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Lilia Gunnarsdóttir, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (Umsjónarm. Nýs
Helgarb.), Sævar Guðbjörnsson, Þorfinnur Omarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Jim Smart, Þorfinnur ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ. Pótursson
Framkvæmdastjóri: HallurPáll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla:SigríðurKristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Hú8móðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðsiu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljanshf.
Prentun: Blaöaprent hf.
Verð í lausasöiu: 70 kr.
Nýtt helgarbiað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 9. nóvember 1988