Þjóðviljinn - 22.11.1988, Blaðsíða 7

raunsæi eða hillingar
Áhugamenn um íslenska
stjórnmálasögu geta staldrað við
ýmislegt athyglisvert í atburðum
þessara haustmánaða. Fáir hefðu
spáð því fyrir ári að hér sæti nú
við völd „hefðbundin" þriggja
flokka vinstri stjórn. Enn færri
áttu kannski von á því að formað-
ur Alþýðuflokksins hafnaði af-
dráttarlaust samstarfi við Sjálfs-
tæðisflokkinn, að því er virðist af
hjartans sannfæringu.
Það sem vekur þó mesta at-
hygli mína eru yfirlýsingar for-
manna Alþýðuflokks og þó eink-
um Alþýðubandalags um nána
samvinnu flokkanna í
stjórnmálum næstu ára. Þessar
yfirlýsingar eru athyglisverðar
vegna þess að þær eru hluti um-
ræður sem hefur staðið áratugum
saman og tekið á sig margar
skemmtilegar myndir. Það sem
er nýtt núna er að formenn þess-
arar tveggja flokka hafa ekki fyrr
talað í þessa veru á sama tíma.
Það dregur ekki úr að formenn-
irnir báðir eru í pólitískum skiln-
ingi afkvæmi átaka á vinstri væng
síðustu ár og áratugi. Þeir eru
báðir áhugamenn um samvinnu
„vinstri rnanna", sem nú heita
félagshyggjufólk. Formaður Al-
þýðubandalagsins hefur gengið
svo langt að segja á Alþingi að
þeir félagar ætli í sameiningu að
skrifa Sjálfstæðisflokkinn út úr
pólitík á næstu árum.
Stöldrum við
Allt er þetta ljúf tónlist í eyrum
þeirra sem hafa árum saman séð í
hillingum órofna fylkingu vinstri
manna utan um hálfrar aldar
klofningasögu. Sögulegar skír-
skotanir eiga rétt á sér svo fólk
skynji atburði í samhengi, en þær
mega ekki verða aðalatriði um-
ræðu um hegðun stjórnmála-
manna í nútímanum.
Fyrst og síðast hljótum við að
spyrja okkur um hvað samvinna
af þessu tagi ætti að takast. Þar er
vitanlega átt við hugmyndalegan
grundvöll sem byggja mætti á
heillega og umfram allt trúverð-
uga stefnu. Geta þessir tveir hóp-
ar fólks komið sér saman um hug-
myndaprógramm sem yrði til ein-
hvers gagns í stjórnmálum?
Þessari spurningu verður að
svara áður en lengra er haldið. Ég
nefni hér almenna stefnu í
tveimur viðamiklum málaflokk-
um, en læt önnur málefni bíða
síðari tíma.
Hagstjórn í anda
frjálslyndis
Töluvert ber á milli viðhorfa
A-flokkanna til hagstjórnar og
hlutverks ríkisvaldsins í atvinnu-
lífinu. Alþýðuflokkurinn hefur
predikað sína frjálslyndu efna-
hagsstefnu með áherzlu á mark-
aðslausnir og afskiptaleysi ríkis-
valdsins af einstökum fyrirtækj-
um og atvinnuvegum. Flokkur-
inn hefur stundum gengið skör
lengra en Sjálfstæðisflokkurinn í
þesum áherslum. Alþýðubanda-
lagið hefur á hinn bóginn aðhyllst
miðstýringu í efnahagslífi og talið
ríkið hafa mikilvægu hlutverki að
gegna í uppbyggingu og viðhaldi
atvinnulífs.
Hin hefðbundna efnahags-
stefna Alþýðubandalagsins er
gömul og hefur ekki tekið
breytingum í takt við þjóðfélags-
þróun. Flokkurinn hefur ekki
Umræður um samstarf eða sameiningu stjórnmálaafla á vinstri væng hafa staðið með hléum í marga áratugi, og nú í
nokkur ár hafa slíkar hugmyndir verið mjög reifaðar i Málfundafélagi félagshyggjufólks. Myndin er frá fundi í félaqinu í
árslok 1984.
komist upp úr þeirri hugmynda-
kreppu sem vinstri flokkar víða á
Vesturlöndum hafa þurft að fást
við á síðustu árum. Flokkurinn
hefur einnig fremur verið áhor-
fandi en þátttakandi í umræðu
um þróun efnahagsmála síðustu
árin. Hann hefur ekki tekið má-
lefnalega á móti frelsishyggju lið-
inna missera, en frekar stutt sig
við orðaleppa um frjálshyggju-
þetta og -hitt.
Öllum má Ijóst vera að á ís-
landi verður ekki horfið að ríkis-
forsjá og áætlunarbúskap eftir
frelsisumrót síðustu missera og
ára. Reyndar efast ég um að
margir stjórnmálamenn kæri sig
um afturhvarf til þeirra tíma þeg-
ar stóru og smáu í efnahagslífi var
stjórnað með tilskipunum úr
stjórnarráðinu. Meira að segja
herrarnir fyrir austan eru farnir
að skilja þá hagfræði.
Það gæti þó reynst snúið að fá
t.d. Svavar Gestsson, Stengrím J.
Sigfússon og Hjörleif Guttorms-
soon, svo einhverjir séu nefndir,
til að auka þekkingu og sam-
keppni á fjármagnsmarkaði með
því að heimila erlendum bönkum
þátttöku á honum. Slík stefnu-
mörkun væri þó í fullu samræmi
við efnahagsstefnu jafnaðar-
mannaflokka hvar sem er á Vest-
urlöndum.
Þær skoðanir sem heyrast og
sjást frá yngri hagfræðingum
innan Alþýðubandalagsins
benda til þess að ekki líði mörg ár
þar til flokkurinn tileinkar sér
efnahagsstefnu sem er í betra
samræmi við íslenzkan raunveru-
leika og stefnu jafnaðarmanna-
flokka í kringum okkur. Af þeim
sökum ættu efnahagsmálin kann-
ski ekki að verða óleysanlegur
vandi í samstarfi A-flokkanna
þegar til lengri tíma er litið.
Velferð
á vegamótum
Það sem helst bindur A-
flokkana saman er vitanlega af-
staða þeirra til samhjálpar og
samneyslu. Staðreyndin er hins
vegar sú að ekki hefur verið hér
ágreiningur um velferðarmál svo
nokkru nemi síðan nýsköpunar-
stjórnin var mynduð 1944. Stær-
stur hluti Sjálfstæðisflokksins
hefur t.d. fyrir löngu sæst á grun-
vallarmarkmið velferðarkerfis-
ins.
Sú staðreynd að A-flokkarnir
hafa haft frumkvæði að stærstu
sigrunum í velferðarmálum hefur
reynst þeim fjötur um fót þegar
reynsla er komin á kerfið. Flokk-
arnir hafa báðir tilhneigingu til að
aðhyllast hnéskeljapólitík í velf-
erðarmálum, þ.e. að bregðast við
öllum tillögum um breytingar
eins og þær séu árás á samneys-
luna og nánast helgustu stofnanir
samfélagsins. Þetta er þeim mun
skaðlegra sem ljósara verður að
uppstokkunar er þörf í velferð-
arkerfinu. Þar hefur eyðsla og só-
lund um of einkennt uppbygg-
ingu, fjárútlát eru meira og
minna sjálfvirk og fjárhagslegt
eftirlit í skötulíki.
Flokkur félagshyggjufólks,
sem vill láta taka sig alvarlega,
verður að bregðast við þessum
aðstæðum af fullkomnu raunsæi.
Fjárútlátum til velferðarmála
hljóta að vera takmörk sett og því
þarf hugsanlega að taka harka-
legar ákvarðanir um samdrátt og
niðurskurð, t.d. í mennta- og
heilbrigðismálum. Það væri vel-
ferðarkerfinu betra ef „félags-
hyggjufólk“ stæði fyrir slíkum
breytingum fremur en aðrir, en
til þess þarf kjark og einurð sem
ekki hefur borið á hingað til. Þar
dugar ekki að vefja velferðar-
stofnanir helgislepju eða hrópa á
torgum um frjálshyggju. Þetta er
annað grundvallaratriði sem
samstarf A-flokkanna þarf að
byggjast á.
Samstarfið
Vert er að hafa í huga að eng-
inn veit hvað felst í orðunum
„náin samvinna A-flokkanna“.
Samvinna í ríkisstjórn getur talist
allnáin, en líklegt er að margir
sjái fyrir sér einhvers konar
málefna- og/eða kosningabanda-
lag sem hefði samruna flokkanna
að lokatakmarki.
Hér verður engu spáð um lík-
urnar á slíku samstarfi, en ljóst er
að undirbúningur þess yrði bæði
langur og strangur. Það er langt í
frá auðvelt að koma á samstarfi
milli stofnana á borð við Alþýðu-
flokk og Alþýðubandalag. Rétt
er að minna á að stofnun Alþýðu-
bandalagsins tók tólf ár frá því
kosningabandalag var myndað
þár til það var steypt í flokksmót.
Og gekk ekki hávaðalaust fyrir
sig.
Sameining A-flokkanna yrði
mun erfiðari viðfangs. Burtséð
frá málefnaágreiningi ríkir gagn-
kvæm tortryggni milli flokks-
manna þeirra og líklega forystu-
manna einnig. Báðir hafa þurft
að réttlæta andstöðu sína við hinn
svo áratugum skiptir og reynist
áreiðanlega mörgum erfitt að
gleyma þeirri sögu allri. Kyn-
slóðaskipti í flokkunum draga
nokkuð úr þessari tortryggni, en
pólitískt minni fólks er erfitt við
að eiga og lækna. Reyndar er
ekki langt síðan ég heyrði ís-
lenzkan jafnaðarmann byggja af-
stöðu sína til manna og málefna á
því að Héðinn Valdimarsson
hefði ekki átt að kljúfa.
Erfiðara verkefni væri þó eftir,
sem er að komast að samkomu-
lagi um kosningar og framboðs-
mál. Þar yrði tilhögun framboðs-
ins, þ.e. hvernig og hver á að
velja fólk á lista, stærsti bitinn.
Heiftin í prófkjörum síðustu ára
sýnir fyrst og fremst hversu mikið
metnaðargjarnir menn eru reiðu-
búnir að leggja á sig til að skapa
sér stöðu og halda henni. Skipu-
lagning framboðsmála og
reyndar starfsins yfirleitt yrði því
ekkert akademískt semínar um
valddreifingu og lýðræði, heldur
barátta um völd og aðstöðu. Og
valdabarátta hefur aldrei stuðlað
að einingu eða auðveldað sam-
starf.
Þá verður að minna á að sumir
forystumanna flokkanna eru
beinlínis fráhverfir hugmyndinni
um náið samstarf þeirra. Mörg-
um þeim Alþýðubandalags-
mönnum, sem rætureiga að rekja
til Sósíalistaflokksins, finnast fáir
auvirðilegri en bölvaðir kratarnir
og ekki bætir úr skák að formað-
ur Alþýðuflokks skuli vera sonur
Hannibals. Þeir nafnarnir Hanni-
balsson og Sigurðsson eru auk
þess á öndverðum meiði í málinu
og hafa ekki legið á skoðunum
sínum. Sá fyrrnefndi er hallur
undir samstarf, en hinum þykir
vænlegra að skipa sér í miöjufylk-
ingu með Framsóknarflokknum.
Fyrstu skrefin
Þrátt fyrir alla vankanta sem
hér eru nefndir þykir mér líklegt
þriðja degi
Karl
Birgisson
skrifar
Nýendurhafið tal um
samvinnu A-flokkanna
er „Ijúftónlist í eyrum
þeirra sem hafa árum
saman séð í hillingum
órofnafylkingu vinstri
manna“. Eftil vill er
réttast að hefja nána
samvinnu í
sveitarstjórnum: „I
samhentri kosninga-
haráttu íReykjavík gœti
myndast þaðfélagslega
límefni sem þarf til að
halda flokkunum
saman.“
að hugmyndin um samstarf
flokkanna eigi sér nokkurt fylgi
meðal félagsmanna þeirra. Þar
kemur hvort tveggja til, að mörg-
um svíður aðskilnaðurinn og þyk-
ir hann ástæðulaus, og hitt, að
flokkarnir eiga báðir í verulegum
erfiðleikum og eiga á hættu að
óbreyttu að missa frumkvæði og
forystuhlutverk í stjórnmálum
næstu ára.
Og framtíðarsamvinna ræðst
vitanlega af viðbrögðum hins al-
menna félagsmanns. I því efni
dugar ekkert formanna-
samkomulag eða dagskipanir
ofan frá. Samvinna og hugsan-
legur samruni verða að eiga sé
víðtækan stuðning og spretta frá
fólki en ekki formönnum.
Þegar er hafin umræða um
samstarf sem gæti orðið mikil-
vægt fyrsta skref í náinni sam-
vinnu. Hér er átt við sameiginlegt
framboð félagshyggjufólks í
borgarstjórnarkosningum 1990. í
borgarmálefnum .er fleira sem
sameinar en í landsmálunum og
því er tilvalið að hefja „nána sam-
vinnu“ á þeim vettvangi. Þar
myndi í alvöru reyna á samstarfs-
vilja og væntanlega koma í ljós
hverjir eru veikustu hlekkirnir. í
samhentri kosningabaráttu í
Reykjavík gæti auk þess myndast
það félagslega límefni sem þarf til
að halda flokkunum saman. Ef
vel tækist til á vettvangi borgar-
málanna ætti færra að vera öðru
og efnismeira samstarfi til hind-
runar. Þess vegna er ráðlegast að
byrja þar og sjá hvort ekki
skapast aðstæður til þess að gera
loks út af við sögulegan misskiln-
ing sem hefur staðið íslenskri
vinstri hreyfingu fyrir þrifum allt
of lengi.
„Á þriðja degi“ er samheiti nýs
flokks viðhorfsgreina, þar sem
sami höfundur skrifar nokkrar
greinar í röð á þriðjudögum.
Karl Birgison sem hér ríður á
vaðið er hálfþrítugur Reykvík-
ingur sem vinnur við ýmis rit-
störf. Hann var upplýsingafull-
trúi í fjármálaráðuneytinu í tíð
Jóns Baldvins Hannibals-
sonar þar, Karl var fundarstjóri
á hliðarfundinum um villta
„vinstrið" á Alþýðuflokksþing-
inu um helgina, en í þann flokk
kom hann úr Bandalagi jafn-
aðarmanna.
Þriðjudagur 22. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7