Þjóðviljinn - 22.12.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Stórfurðulegur bæklingur
Sigurður Björgvinsson skrifar
Lífeyrissjóðakerfið á íslandi
hefur löngum verið hrikalegt
dæmi um glundroða og öng-
þveiti. En þegar það er haft í
huga að við Islendingar höfum
undangengna áratugi búið við
sjúkt efnahagskerfi með til-
heyrandi verðbólgu og óðstöðug-
leika í gengis- og vaxtamálum, og
fjármálunum hefur verið stjórn-
að í takt við lögmál frumskógar-
ins, þá er ekki að undra þótt öll
sjóðakerfi eigi erfitt uppdráttar.
Lífeyrissjóðimir hafa þá sér-
stöðu að þeir snerta hag vel
flestra íslendinga, enda teygja
þeir fingur sína í launaumslög
allra launamanna.
Fjöldi lífeyrissjóðanna er um
90 á öllu landinu (voru 90 í árslok
1981) og sjóðsfélagar eru rúm-
lega 170 þúsund (171 þús. í árslok
1984). Margir sjóðanna eru litlir,
með félagsmannatal frá nokkrum
tugum upp í nokkur hundruð. En
í þeim stærri skipta félagar þús-
undum. 1984 voru stærstu sjóð-
irnir þessir: Dagsbrúnar og
Framsóknar tæp 43 þús., vers-
lunarmanna tæp 34 þús., ríkis-
starfsmanna tæp 29 þús., sjó-
manna 28 þús., Söfnunarsjóður
rúm 20 þús., verksmiðjufólks tæp
19 þús., Sóknar rúm 17 þús. Al-
gengt er að einn og sami maður
hafi borgað í allt að 10 lífeyris-
sjóði, jafnvel 13 til 14.
Sjóðirnir, þó ekki allir, hafa
myndað með sér tvenn sambönd,
Landssamband iífeyrissjóða
(LL) og Samband almennra líf-
eyrissjóða (SAL). í LL er mikill
meirihluti þeirra sjóða, sem
stofnaðir voru fyrir 1969, samtals
41 sjóður. f SAL eru nær allir
sjóðir sem stofnaðir hafa verið
eftir 1969, samtals 24 sjóðir. Einn
sjóður er í báðum samböndun-
um, og svo eru 24 sjóðir utan
þessara sambanda. Má þar nefna
lífeyrissjóð starfsmanna rfkisins,
sjómanna, bænda ýmsa sjóði
bankamanna, Eimskips, lækna
o.fl.
Höfuðmarkmið lífeyrissjóða
er að greiða mönnum lífeyri
vegna elli, örorku eða andláts.
Af því sem hér hefur verið lýst
má ljóst vera, að það skiptir allan
almenning miklu máli að kynna
sér sem gerst störf og skipulag
þessara sjóða. Það er að sjálf-
sögðu fyrst og fremst (skyldi
maður ætla) nauðsynlegt til þess
að menn viti um sinn rétt sem
lífeyrisþegi. En það er iangt frá
því að vera einfalt mál, og getur
kostað mikla vinnu, t.d. ef launa-
maðurinn hefur greitt í marga líf-
eyrissjóði, því vegna sambands-
leysis og misgengis milli margra
lífeyrissjóða, þá getur verið óger-
legt að tína alla þá hagalagða
saman í einn bing. Og hingaðtil
hefur bókhald ýmsra sjóðanna
verið í slíkum ólestri, að sé knúið
þar dyra til að leita þar upplýs-
inga, þá verður fátt um skýr svör.
I öðru lagi er nauðsynlegt fyrir
þá sem eru að koma sér upp þaki
yfir höfuðið og hafa fengið lán
eða hyggjast fá lán úr lífeyrissjóði
að kynna sér lánakjör sjóðanna,
en lífeyrissjóðimir ávaxta fé sitt
m.a. með því að veita húsbyggj-
endum verðtryggð lán til langs
tíma.
Stórfróðlegur
bæklingur
Sjálfsagt hefði það getað glætt
áhuga aimennings fyrir málefn-
um lífeyrissjóða og aukið skilning
á starfsemi þeirra ef sjóðimir
sjálfir, einstakir eða sjóðasam-
böndin, hefðu gert meira í því en
raun ber vitni að kynna sjóðsfé-
lögunum starfsemi sína í ræðu og
riti. Sem þakkarvert spor í þá átt
verður að teljast bæklingur, sem
Landssamband lífeyrissjóða
(LL) gaf nýlega út. Hann ber
nafnið - LÁN - og undirtitil:
Verðtrygging, vísitala, vextir,
verðbætur, lánstími. Ég sá vitnað
í þennan bækling í DV mánudag-
inn 12. þ.m. Þar er smá tilsögn í
því hvernig megi tapa eða græða
á húsabraski. Dagblaðið-Vísir er
hrifinn og kallar ritið hinn „stór-
fróðlega bækling".
Við skulum líta í hinn stórfróð-
lega bækling. Efni hans skiptist í
14 töiusetta kafla sem heita:
1. Hvað þýðir verðtrygging?
2. Hvað er vísitala?
3. Skiptir vaxtaprósenta höfuð-
máli?
4. Hvaða þýðingu hefur lánstím-
inn?
5. Hvernig eru verðbætur
reiknaðar?
6. Misgengi launa og lánskjara.
7. Er sama hvenær íbúðakaup
eru gerð?
8. Greiðast verðtryggð lán
nokkm sinni upp?
9. Helsti munur verðtryggðra og
óverðtryggðra lána.
10. Býr maður ókeypis í skuld-
lausu húsi?
11. Má alltaf greiða upp verð-
tryggð lán?
12. Borgar sig að spara?
13. Borgar sig að kaupa á gamla
verðinu?
14. Er veðleyfi sjálfsagður vinar-
greiði?
Eins og sjá má, er varpað hér
fram mörgum spurningum sem
bæði gagnlegt og fróðlegt væri að
fá svör við. Og ekki ætti það að
draga úr væntingum lesandans að
vera sér meðvitaður um það, að
hér halda á penna fagmenn, sér-
fræðingar í kerfinu. - En takið
eftir því að engin af kaflafyrir-
sögnunum ber með sér að rætt sé
um málefni lífeyrissjóða. Enda er
hvergi á slíkt minnst í þessum
bæklingi. Hann gæti þess vegna
eins komið frá Húsnæðisstofnun
ríkisins, nú eða einhverju ávöxt-
unarfélagi. En bæklingurinn er
fróðlegur. Athugull lesandi getur
orðið þar margs vísari, ef hann
gætir þess að flækjast ekki í neti
rökvillupúkanna né lætur blekkj-
ast af villandi reikningskúnstum.
Víða er komist vel að orði, eins
og t.d. þessi látlausa setning: „Sá
sem greitt getur afborganir af ein-
hverjum hlut eftir á, getur alveg
eins sparað fyrir honum fyrir-
fram, - á skemmri tírna."
Ég minntist áðan á pistilinn
sem DV vitnaði í. Það var kafli
nr. 7. Þareru rakin um það dæmi,
hvernig hægt hafi verið á árabil-
inu 80-82 og aftur 86-87 að kaupa
íbúð, eiga hana í eitt og hálft ár og
selja hana þá á nærri þreföldu því
verði sem gefið var fyrir hana.
Kúnstin er bara að kaupa og selja
á réttum tíma. Annars gæti dæm-
ið snúist við. Stórfróðlegt.
Blessaðir
vextirnir
í kafla 10 er lýst raunum þeirra
sem búa í eigin, skuldlausu húsi.
„Gróflega reiknað kostar hver
milljón bundin í íbúðarhúsnæði
allt að 8.500 kr. á mánuði miðað
við algenga vexti sem buðust á
sparifé 1988." Og „Af 4
milljónum bundnum í íbúð má
reikna með um 380 þúsund króna
vaxtatapi á ári“ ... og (með
fastei.gj ./viðhaldi/tryggingum)
„Samtals þýðir þetta 35-40 þús-
und kr. á mánuði í útlögðum
kostnaði og/eða glötuðum vaxta-
tekjum." - Stórfróðlegt fyrir þá
sem eru að leita sér að leiguhús-
næði. Þarna geta þeir séð það al-
veg pottþétt, að það viðgengst
alls ekkert okur á leigumarkaðin-
um. Aumingja húseigendurnir
þurfa að létta af sér „vaxtatap-
inu“, eins þótt þeir eigi húsið
skuldlaust, já bara enn frekar, ef
svo er. - Blessaðir vextirnir.
Vonandi að þeir lækki ekki. Og
þó. Ef vextirnir tækju nú upp á
því að hækka svo mikið að enginn
leigjandi fengist að íbúðinni, þá
gæti „vaxtatapið“ orðið óbæri-
legt, og þá yrði skuldlausi eigand-
inn að flytja út úr íbúðinni sinni
og tjalda á lóðinni. Eða hvað? -
Stórfróðlegt.
Og svo er það blessuð lánskjar-
avísitalan. Það er mikið tundur í
henni ekki síður en vöxtunum. -
Kafli 13: „En hækki lánskjaravís-
italan t.d. um 2,5% á mánuði
þarf 4ra milljóna íbúð líka að
hækka um 100.000 kr. á mánuði,
aðeins til þess að halda verðgildi
sínu.“ - Stórfróðlegt. - Og svo
eru „ábyrgir“ stjórnmálamenn að
tala um að afnema lánskjaravís-
itöluna. Hvað þá? Myndi þá ekki
íbúðaverð detta niður í núll? Ja
ég bara spyr.
í kafla 8 skreppum við og
heimsækjum „landsbyggðar-
menn“: „Landsbyggðarmenn
verða auk þess að hafa í huga að
söluverð notaðra húsa er víða að-
eins helmingur af byggingar-
kostnaði. Sá sem fjármagnar hús-
byggingu á slíkum stað með
verðtryggðum langtímalánum
gæti vaknað upp við þann vonda
draum að hann skuldi meira en
líklegt söluverð hússins. Hann
hefði því tapað öllu eigin fé sínu.“
- Þá vitum við það. Þessir „lands-
byggðarmenn" (hverjir sem það
nú annars eru) geta alveg gleymt
að taka þátt í hinum háþróuðu
fimleikum markaðskerfisins.
En nú allt í einu man ég eftir
setningu sem ég rakst á í kafla 7:
„Fyrir þá sem ekki eru í söluhug-
leiðingum, en ætla að búa í íbúð-
inni, eru þessar verðhækkanir/
lækkanir og tapið/gróðinn aftur á
móti aðeins reiknaðar tölur á
blaði.“
Ja hver skrambinn.
Reikningkúnstir
En lítum nú á nokkrar
reikningskúnstir. LL ætlar að
sýna okkur hvernig á að reikna
verðbætur af lánum. Kafli 5. (sjá
ljósrit):
Kaflinn hefst á nokkrum skýr-
ingum almenns eðlis, auðskildum
og rétt fram settum. Svo kemur:
„Fjármálastofnanir hér á landi
nota tvær aðferðir við að reikna
verðbætur, sem báðar gefa ná-
kvæmlega sömu niðurstöðu."
Þessi staðhæfing er ósönn, eins
og brátt mun koma í ljós. En áður
en við fylgjumst með skýringum
fræðarans á þessum tveim „að-
ferðum við að reikna verðbætur"
ætla ég að líta á nokkur hugtök og
tölur og gefa þeim nöfn:
1463/690 = 2,1203 = hækkunar-
hlutfall frá grunnvísitölu =
112,03%. (Ath. að tölurnar eiga
við árið 1986, sjá miðlínu töfl-
unnar).
En = (fyrra árs) eftirstöðvar á
nafnv. = 120.000
Eu = En uppfærð m/vísitölu =
120.000 x 2,1203 = 254.436
An = afborgun á nafnv. = En : 3
= 40.000
Au = An uppfærð með vísitölu =
40.000 x 2,1203 = 84.812
V = vextir = Eux 0.05 = 12.722
Fylgjum nú leiðsögn fræðar-
ans. Finnum verðbætur með að-
ferð I með því að „uppreikna
fyrst höfuðstólinn" - Höfum það,
hann á við Eu = 254.436 „og
reikna svo AFBORGUN og
VEXTl út frá þeirri upphæð:
Afborgun: Au = Eu : 3 = 84.812
(hann kallar þetta víst afborgun.
Látum það gott heita).
Vextir : V = Eu x 0,05 = 12.722
Þar höfum við það. En lengra
nær tilsögnin ekki, og ennþá eru
verðbæturnar ófundnar. Við
verðum því að glíma við þá gátu
tilsagnarlaust. Og nú dettur mér í
hug að finna mismuninn á Au og
An: 84.812 mínus 40.000 sem er
= 44.812. Og mikið rétt, þar
fundum við verðbæturnar, næst-
um því hjálparlaust. Og þá getum
við lagt saman þessar greiðslur til
að finna Greiðslu Samtals af lán-
inu: Afb. 40.000 + vextir 12.722
+ verðb. 44.812. Og summan af
þessu er Samtals Greiðsla kr.
97.533.
Þá snúum við okkur að hinni
aðferðinni, sem kennari okkar og
þeir hjá LL virðast hafa miklar
mætur á:
Fyrst afborgun og vextir
reiknaðir af nafnv.: E„ : 3 + En x
0.05 = 46.000. Og næst reiknar
hann svo verðbætur á þessa upp-
hæð: 46.000 x 2.1203 = 97.534.
Hvar eru
verðbæturnar?
En hvar eru verðbæturnar? Jú,
hann segir að nú finnist þær með
því að finna mismun þessara
talna. Drífum í því: 97.534 mínus
46.000 = 51.533. Sniðugt. Nema
hvað? Þetta er ekki sama talan og
við fengum með hinni aðferðinni
sem verðbætur, sú tala var
44.812. Önnurhvor talan hlýtur
að vera skökk, nema báðar séu
það. Ég sé að mismunurinn á
þessum verðbótatölum er 6.722.
Og það er einmitt nákvæmlega
talan sem mig vantar að bæta við
vaxtatöluna 6000 sem hann var
að fela inni í tölunni 46.000:6.000
+ 6.722 = 12.722.
Galdurinn liggur í því að með
„LL-aðferðinni“ er vöxtunum af
uppfærslu eftirstöðvanna bætt
við verðbæturnar og það svo kall-
að „verðbætur", þ.e. (120.000 x
1,1203 x 0,05)+ 44.812; 6.722 +
44.812 = 51.534, og er þar aftur
komin skritna verðbótatalan,
sem kennari okkar var að leita
að, en var svo feiminn við að sýna
á blaði, að hann lét nægja að full-
yrða að báðar „aðferðirnar" gæfu
„nákvæmlega sömu niðurstöðu."
Ég læt þetta nægja að sinni. En
eftir lestur þessa „stórfróðlega
bæklings" verð ég að játa það að
þegar ég talaði um að kynna
þyrfti betur fyrir almenningi
starfsemi lífeyrissjóðanna, þá var
það ekki efni af þessu tagi sem ég
hafði í huga.
Reykjavík, 14. des. 1988
Sigurður Björgvinsson.
Sigurður er fyrrverandi bóndi og
sjómaður og býr nú í Reykjavík.
En bæklingurinn erfróðlegur. Athugull lesandi
getur orðið þar margs vísari, efhann gætirþess að
flækjast ekki í neti rökvillupúkanna né lætur
blekkjast afvillandi reikningskúnstum. Víða er
komist vel að orði, eins og t. d. þessi látlausa
setning: „Sá sem greitt getur afborganir af
einhverjum hlut eftir á, getur alveg eins sparað
fyrir honumfyrirfram, á skemmri tíma. “
6. Misgengi iauna 09 iánskjara.
„AI riverju er ver ðtrygging iano ekkt ftemut miðuð viö laun
riöídur ert lánskjaravisitólu (Lkv.) sem haikkat oftast miklu
meira en launin?".
Þessart spumingo hefur svo oft verió varpað fram að frðð-
legf er að lita á teynsiu “verðirygg»ngaráranna' 1980-19S7.
sem spanna bafiói öatndráflar - -Tg þenslutimab'i.
Tafian sýnit Lkv. og visdðiu grt’iddra dagvinnu'aunn ASI á
hverju árí fró 1980, og hvað hvor' þeirra riækkað' hvotju sinni
frá næsía ári á unrian (aæflun f. .átið lS88j.
Tvö a< þessom á»a árum (1Ö83 og 1984) royrtd-
ist Lkv, haskka melra en laur.in. náð „mtsgangi'
leic'di fil þess ab greiðsíubytði af verðtryggöum
iánum, teknum 1983 oða fytr. varð mem en eiia !ii
ársins 1986. Greiðsluhyróin og eftirstóðvar lán-
anna vtróu aitut muri tægn miðaö við Lkv. rieldut
en iaunaviðmiðun 1987 og 1988.
Frá 198-1 hafa laun ar hvert haekkað meira en
Lkv. A'iir som tektð haía lán fra 1983 hefðu þurf!
aó gre:öa meira miðað við launaverðttyggingu
hoidur en Lkv. og sku'dað hærri uppreiknaðar
efiitslððvar i lok hvors árs.
l.kv % ASllnun %
1980 164 j.. ' 164
1S81 249 S2% 249 52%
1082 373 S0% 387 55%
1M3 669 79% 580 52%
tsw 895 j 34% 723 23%
1085 1189 31% 879 35%
1906 14S7 25% 1294 32%
1987 1711 17*. 185S 43%
>988 (2140) | 25% (2340) 26%
DÆMi: f-rá riOv. 1983*87 hækkað* 200.Í»X) kr. upphæö i
um 448.900 kr. m.v. iánskjaravisitolu e.n hefð' hækkað i um
65S.000 kv. m.v. meðaital. graiddra daovinnulaunít AS!-!•>-
iagatsjá linurit).
Síða úr bæklingi Landssambands lífeyrissjóða.
Fimmtudagur 22. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7