Þjóðviljinn - 22.12.1988, Blaðsíða 13

BÆKUR
Hinsvegar hefði að skaðlausu
mátt sleppa þeim kenjum í prent-
verkinu frá 1540 að hafa yfirleitt
allar tölur í svigum. Þetta lýtir
nýja textann og segir ekkert um
málfar Odds.
Það þarf ekki að draga úr trú
manns á að textinn sjálfur sé
vandlega unninn, - en óttalega er
klaufalegt að sjá alltíeinu fræði-
ngaorðið sic! í hornklofa við kafl-
aheiti: „Þriðja_sic!_kapítuli“
(s. 323).
Þetta „sic!“ er latína fyrir svo,
og stundum sett í afritum þegar
villa eða yfirskyggður staður
virðist í frumtexta. Ég hef ekki
fundið fleiri „sic!“ í nýja Oddi, -
og lítil ástæða til að hafa það
þama. Orðið „kapítuli“ virðist
líka hvorugkynsorð á síðu 351 og
síðu 30, - kannski er skýringin
svo fólgin í „sétti kapítulum“ á
síðu 247.
Og þegar ég fór að velta þessu
fyrir mér sá ég að í nýja Oddi er
stundum (sw. 184, 225, 348)
hafður punktur aftanvið kaflafyr-
irsögn. Þama er sumsé misræmi,
sem ekki speglar Hróarskeldu-
bók. Þar era nefnilega engir slíkir
punktar.
Fyrir
Jón Aöalstein
Við ófullkominn lestur sýnast
engar prentvillur vera í texta
Odds. I inngöngum málfræðing-
anna og biskupsins má hinsvegar
finna prentvillur, og eina á síðu
gegnt efnisyfirliti. I svona bók
eiga engar slíkar að vera.
Af því Jón Aðalsteinn Jónson
er kunnur að mikilli áherslu á
fullkominn frágang verður að
stríða honum með því að bæta við
að furðulegt misræmi er í inn-
gangi þeirra málfræðinganna um
það alvarlega mál hvort kosið er
að hafa bindistrik eða þankastrik
milli talna, 1526 - 9, en 1516-
1535! Las Jón Aðaisteinn ekki
síðustu próförk?
Inngangarnir tveir em settir á
undan texta Hróarskeldubókar,
og þar em líka skemmtileg og
þörf sýnishom úr gömlu bókinni.
í öðmm innganginum gera þau
Guðrún, Gunnlaugur og Jón Að-
alsteinn grein fyrir vinnslu verks-
ins og að nokkm fyrir heimiidum
Odds og aðstæðum með vísun til
ritgerðar Jóns Helgasonar. í hm-
um ræðir Sigurbjörn Einarsson
um Odd sjálfan, öld hans og áhrif
verksins á mál, bókmenntir og
sögu, sérstaklega trúarsögu.
Að lesnum inngöngum, sem
báðir em fróðlegir og gagnlegir,
vill maður fá meira að heyra, og
hefðu Sigurbjörn og málfræðing-
arnir ef til vill átt að skipta með
sér verkum. Eitt af því sem manni
finnst til dæmis vanta í bókina er
sæmileg heimildaskrá þarsem
getið væri helstu rita um Odd,
biblíuþýðingu hans og annarra,
siðskiptin á íslandi. Slík er engin
nema í skötulíki aftanvið inngang
biskups. Á hitt verður svo auðvit-
að að líta að bókin er þegar 570
síður og yrði óhentug mikið
lengri.
Biskup við
goðsagnagerð
Sá fyrirvari kemur þó ekki í veg
fyrir að á það sé litið sem slys að í
hvorugum inngangnum er lesara
úr leikmannsstétt sagt nema
mjög óbeint frá því að formálar
og eftirmálar inní testamentinu
eru að einum undanskildum eftir
meistara Lúter. Þetta er sérlega
bagalegt vegna þess að Oddur
segir aldrei frá því sjálfur, heldur
talar um meistara, doctores og
svo framvegis, - til að særa ekki
kaþólska samtíð sína um of.
Skemmtun er að því að lesa
inngang Sigurbjamar. Þótt hér
standi engar frumrannsóknir að
baki stendur texti biskupsins
gamla alltaf fyrir sínu, og hann er
óhræddur við að viðra eigin skoð-
anir um menn og málefni á horfn-
um öldum.
Þetta gengur raunar of langt á
köflum. Til dæmis er engu líkara
en Sigurbjörn telji sér skylt að
standa í einhverskonar goðsagna-
gerð. Maður fær það stundum á
tilfinninguna að andlegur leiðtogi
þjóðkirkjunnar vilji gylla sem
mest þá öld þarsem lútersk kirkja
blandast saman við erlenda
ásókn og vondsleg illvirki - og af
þeim frægast morð Hólabiskups
og sona hans 7. nóvember 1550,
sem íslendingar em enn ekki
búnir að fyrirgefa.
Þessi goðsagnagerð eða aldar-
gylling er saklaus og skaðlaus
þegar hún birtist í því að kalla
siðskiptin siðbót, og sveina Lút-
ers - suma illræmda - siðbótar-
menn. Þetta verður hinsvegar
neyðarlegra þegar sagt er með
heitri tilfinningu að Oddur og
aðrir talsmenn hins nýja siðar
hafi skilið að nú var „bylting orð-
in í bókagerð. Prentað mál hafði
sýnt áhrifamátt sinn í þeirri
öflugu trúarhreyfingu, sem
myndi knýja dyra á íslandi hvað
af hverju“. Prenttæknin var svo
lítið einkamál Lútersmanna á ís-
landi að fyrsta prentsmiðjan var
hafin hér áður en Oddur kom í
Skálholt, - og nokkrar líkur
standa meira að segja til þess að
Jón Arason hafi látið prenta
fyrstu íslensku þýðingu guð-
spjallanna, en sú bók er nú
glötuð.
Það er líka svolítið undirfurðu-
legt hvað Sigurbjörn gerir ráð
fyrir mikilli þjóðerniskennd hjá
siðskiptamanninum sem kóngur-
inn í Kaupmannahöfn kallaði
Odd norska. Sigurbjörn segir að
Oddur og félagar hans hafi talið
að til að þjóðin gæti tileinkað sér
nýjungar aldarfarsins „sem and-
lega myndug þjóð“ yrði hún „að
hugsa á íslensku“. Síðan segir
Sigurbjörn í orðastað Odds: „Is-
lensk tunga var það líf af hennar
lífi, sem hún mátti ekki týna ef
hún ætlaði ekki að farga sjálfri
sér. Og umfram allt: Sáluhjálp
hennar var í veði. Guð hafði talað
á skiljanlegu, mennsku máli.
Hann ætlaðist til, að íslenskur al-
múgi skildi það, sem hann hafði
talað til sáluhjálpar.“
íslensk tunga og
byltingin að innan
Án þess að gera lítið úr Oddi
eða siðskiptamönnum öðram er
erfitt að eigna þeim svona há-
leitar hvatir við íslenskun trúar-
rita, enda verður eiginlegrar ást-
ar á íslenskri tungu varla vart
fyrren mun síðar, hjá Arngrími
lærða og öðmm húmanistum 17.
aldar.
Þetta verður sérstaklega erfitt
fyrir þá sök að ljóð og laust mál
fyrstu áratuganna eftir siðskipti
Gauragangur...
hamagangur og læti
Skáldsagan Gauragangur sem
Mál og menning gefur út ber nafn
með rentu. Höfundur hennar,
Ólafur Haukur Símonarson, hef-
ur áreiðanlega skemmt sér vel við
að setja saman Orms sögu Óðins-
sonar. í öllu falli hefur ekkert
fyrri verka Ólafs vakið mér jafn-
mikla kátínu. Maður flissar sig í
gegnum bókina og hlýtúr það að
vera af hinu góða ef það er rétt að
hláturinn lengi lífið.
Gauragangur er fyrstu persónu
frásögn Orms af umbrotaskeiði í
lífi hans, þegar þeir félagar, Orm-
ur og Ranúr (Rúnar afturábak),
eru í níunda bekk. Þeir standa sig
ekki sem skyldi í námi. Margt er
það sem glepur. Þeir félagar em
karlar í krapinu og úrræði þeirra
eru sjaldnast til fyrirmyndar. Að-
stæður þeirra eru heldur ekki
neitt öfundsverðar. Móðir Orms
er fráskilin og hefur átt í basli
með sig og sína. Hún hefur svo
sambúð við Magga sem ekki virð-
ist mikill bógur í augum Orms.
Ranúr býr hjá einstæðri móður
sinni sem vinnur hörðum hönd-
um við ormatínslu. Báðir þeir fé-
lagar eru sífellt blankir og frekir á t
féð. Spamaðaraðferðir Orms eru
bráðsmellnar. Dæmi um slíkt er
jólatréð sem er sótt í Öskjuhlíð
frekar en á jólatrésölu. Drauma-
dís Orms er Linda. Hún er af
efnafólki og hefur útlitið með sér.
Aftur á móti er hjálparhellan
Halla sú sem aldrei bregst þegar á
reynir. Hún er feitlagin og þaraf-
leiðandi ekki gjaldgeng sem
draumadís. Viðhorf Orms til
kvenna taka þó stakkaskiptum
þegar á líður, eftir því sem hon-
um eykst þroski. Aukinn þroski
birtist einnig í breyttri afstöðu til
Magga. Fyrsti túr Orms á bát
Magga verður eins konar mann-
dómsvígsla. Þetta er að sönnu
þroskasaga, þar sem bæði er fjall-
að um ærsl og sorg, leiki og átök.
Höfundur lætur sér ekki nægja
að leika sér að orðum. Hann
sprellar með þau og er útkoman
stórskemmtileg - einhvers konar
gígantískt grín, stöðug loftárás
orða með hvissi, hvellum og
gneistaflugi. Þegar á líður dregur
heldur úr gassagangnum, enda er
eðli frásögunnar að breytast.
Ódæll tossinn er að verða að
sjálfstæðum sjómanni og full-
gildu ljóðskáldi.
Ormur er, þrátt fyrir stórkarla-
lega tilburði, afar elskuleg sögu-
persóna. Það eru aðrar persónur
líka. Ási litli, hafragrautsætan
Hreiðar, skólastjórinn ljóðelski,
Sigga frænka, Gunnfríður syst-
ir... allt eru þetta lifandi og
skemmtilegar persónur, hver
með sína eiginleika og sitt tungu-
tak. Atburðarásin er ótrúlega
hröð, hver uppákoman rekur
aðra leifturhratt, en þó er sagan
heilsteypt og söguþráðurinn vel
spunninn og hvergi gisinn. Ein-
hver kann að finna að því að
börnin skvetta helst til duglega í
sig, en það er einhvern veginn í
samræmi við stórbokkabraginn á
Ormi. Sama gildir um dálítið
gróft orðfæri á stundum. Það er
sjálfsagt og við hæfi í frásögn þar
sem píkareskur andi svífur yfir
vötnum.
Þetta er ekkert frekar svoköll-
uð unglingabók, enda eiga góðar
bækur enndi við alla, samanber
Njála. Þetta er bók handa öllum
þeim sem geta hlegið og vilja
það. Kápumynd Guðjóns Ketils-
sonar hæfir efninu vel, og sýnir
sem betur fer ekki Ijósmynd af
einhverjum krökkum út í bláinn,
eins og svo margar unglingabæk-
ur nú um stundir. Þessi bók er að
sönnu „öðruvísi en allar hinar!“
og það sem meira er, bara asskoti
góð. Lesið hana og sannfærist!
Ólöf Pctursdóttir
þykja með því allra klúðraðasta
og fordanskaðasta í íslenskri bók-
menntasögu.
Ef til vill getur samanburður
við siðskiptaöldina í Noregi
glöggvað okkur á aðstæðum og
ástæðum Odds og félaga hér á
íslandi.
En í Noregi varð einmitt aldrei
þýtt nýjatestamenti og aldrei gef-
in út Guðbrandsbiblía, kirkju-
málið varð danska og ritmálið
líka.
í Noregi bar siðskiptin að með
þeim hætti að við átökin brotnaði
hvorttveggja í spón, leifarnar af
norska ríkinu og hin stönduga
norska kirkja. Bakgrunnurinn
var ekki síst sá að norsk yfirstétt
var nánast horfin þegar hér kom
sögu, - lénsherrar og fógetar
vom nær allir danskir, og dönsk
tunga var þegar orðin mjög ágeng
í stjómkerfinu.
Siðskipti í Noregi miðast við
þann atburð að Ólafur Engil-
brektsson flýr land 1536, og
næstu ár liðast í sundur kaþólska
kirkjan norska, enda var það
hagsmunum bæði lúterstrúboða
og konungsveldis hagstætt að láta
hverfa þann síðasta vott um sjálf-
stætt ríki í Noregi.
í stað kaþólsku kirkjunnar
kom smám saman hin evangelísk-
lúterska danska kirkja, og hún
þurfti hreinlega ekki á öðm að
halda en sínum eigin dönsku trú-
arbókum.
Siðskiptahreyfingin á íslandi
kom að allt öðm samfélagi. Yfir-
stéttin var nær öll íslensk, þjóðin
vön ísiensku í stjómskipun og bjó
að sínum fomu bókum, - og ís-
lenska kirkjan var svo sterk og
öflug að það hefði kostað meiri-
háttar borgarastyrjöld að reyna
að brjóta hana niður með valdi
einsog í Noregi.
Bylting siðskiptanna og kon-
ungvaldsins varð því að gerast
innanfrá, og ekki með herförum
útlendinga einsog í Niðarósi.
Dönsk biblía hefði einfaldlega
verið fráleit sem vopn í þessari
baráttu, - og raunar líklegast að
nýjatestamentisþýðing Odds hafi
verið ákveðin á fundi í litla lút-
erska leynifélaginu í Skálholti og
nágrenni um miðjan fjórða ára-
tug sextándu aldar.
Hvað svo sem reynist sannast í
því efni er að lokum full ástæða til
að þakka aðstandendum hinnar
nýju bókar fyrir verkin, og sér-
staklega Sverri Kristinssyni, sem
ekki þreytist á að finna fasteigna-
hagnaði sínum stað í útgáfu góðra
bóka.
Lögbergsútgáfan af nýjatest-
amenti Odds á heima í hverjum
íslenskum bókaskáp.
FYRIR ÞIG OG ELSKUNA ÞINA.
Bjóddu henni í heimsókn,
settu ljúfa tónlist á fóninn, dempaðu
ljósin og leyfðu rómantíkinni að blómstra.
Á rétta augnablikinu skaltu
bjóða henni PARÍS.
PARÍS er rjómaís með banana- og
súkkulaðisósu og hnetum. í einum pakka:
Tveir ísbikarar með loki sem jafnft'amt
er fótur og tvær langar skeiðar.
Fimmtudagur 22. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
AUK/SlA