Þjóðviljinn - 19.01.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Stjómarsamstarfið og
byggðamálin
Hjörleifur Guttormsson skrifar
Hvert ár kallar fram sínar
minningar í hugskoti
einstaklingsins. Flestar eru þær
tengdar nánasta umhverfi okkar,
ættingjum, vinum og heima-
byggð. Þetta breytist ekki þótt
fjölmiðlun og tækni færi okkur
nær hvert öðru, minnki heiminn
eins og sagt er og ætti um leið að
auðvelda sýn til allra átta.
Viðfangsefni okkar eru yfir-
leitt bundin við það samfélag þar
sem við lifum og störfum og mót-
ast af því. Lýðræðislegt samfélag
ætti að bera svipmót einstakling-
anna, vera eins konar summa og
niðurstaða af verkum þeirra og
vilja á hverjum tíma með þeim
takmörkunum sem náttúran set-
ur. Svo einfalt er málið þó ekki,
samfélagsgerðin er orðin ærið
flókin og einstaklingnum finnst
sem hann ráði litlu um framvind-
una. Þetta er ein af þeim hættum
sem steðja að samtíð okkar og
framtíð. Lítil þátttaka almenn-
ings í samfélagslegri stefnumörk-
un, innan hagsmunasamtaka og
stjórnmálaflokka, veldur því að
aðeins fáir taka ákvarðanir og
þorri fólks skipar sér á áhorf-
endabekki.
Fjölmiðlunin hefur ýtt undir
þessa þróun. Hún magnar upp
fáa einstaklinga og flytur þá inn í
stofu á hverju heimili. Heimsókn
þeirra örvar ekki heimilisfólkið
til dáða heldur veldur miklu
fremur firringu og ýtir undir fé-
lagslegan doða. „Þeir ráða
þessu“, er algengt viðkvæði, og
. „það er sami rassinn undir þeim
öllum". Fólk telur sig fá nóg af
stjórnmálunum í sjónvarpinu og
ver tíma sínum í flest annað en
starf innan stjórnmálaflokkanna.
Þessi þróun er andhverfa lýð-
ræðis og vísar á samfélag, þar sem
tölvan, vélmennið eða Stóri
bróðir ráða ríkjum og kjósa
mönnum örlög.
Ríkisstjórnaskipti
í landsmálum bar hæst á árinu
1988 ríkisstjórnaskipti og þau
átök sem voru undanfari þeirra
og eftirmál. Ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar sat aðeins í rúma 14
mánuði og verður hennar helst
minnst fyrir sundurþykkju og að-
gerðaleysi. Hún var stefnulega
séð nánast framlenging á fjögurra
ára stjórn Steingríms Hermanns-
sonar, sem innleiddi hér magn-
aða frjálshyggjupólitík og
auðhyggju. Lengst af starfstíma
þessara ríkisstjórna ríkti hér eins-
takt góðæri, sem þorri lands-
manna naut vissulega góðs af í
einhverjum mæli. Hitt var verra
að undirstöður atvinnulífsins fún-
uðu í stað þess að styrkjast, mis-
skipting óx hröðum skrefum og
landsbyggðin tapaði bæði fólki og
fjármagni í áður óþekktum mæli.
Ríkisstjórn Alþýðuflokks, Al-
þýðubandalags og Framsóknar-
flokks, sem tók við 28. september
sl. var mynduð á skömmum tíma
og tók við afar slæmu búi. Það
átti jafnt við um atvinnuvegina,
ríkisbúskapinn og gífurlegan
halla á viðskiptum við útlönd.
Ekki var auðvelt fyrir Alþýðu-
bandalagið að ganga til þessa
stjórnarsamstarfs, og það því
fremur sem samstarfsaðilarnir
héldu fast við áframhaldandi
skerðingu samningsréttar um
kaup og kjör. Það mikilvægasta
sem gerðist við stjórnarmyndun-
ina voru fyrirheit og ákvarðanir
um gjörbreytta stefnu í efnahags-
og peningamálum. Höfuðverk-
efni ríkisstjórnarinnar er sam-
kvæmt stefnuyfirlýsingu „að
treysta grundvöll atvinnulífsins,
stöðu landsbyggðarinnar og
undirstöðu velferðarríkis á ís-
landi.“
Reynslan af
ríkisstjórninni
Ríkisstjórnin er um þessar
mundir að ljúka sínum
hveitbrauðsdögum. Þrátt fyrir að
lagt væri upp í óvissu um meiri-
hluta í annarri deild Alþingis,
fékk stjórnin þann stuðning sem
þurfti til að koma fram nauðsyn-
legustu frumvörpum vegna tekj-
uöflunar. Fjárlög ársins 1989
bera vott um þá þröngu stöðu
sem við var tekið og samdrátt í
þjóðarbúskapnum. Engu að
síður hefur tekist að halda í horf-
inu varðandi flesta þætti opin-
berra framkvæmda og velferð-
armál. Þá er vöm snúið í sókn á
nokkrum sviðum með auknum
fjárveitingum, m.a. íuppeldis- og
menntamálum og á sviði land-
græðslu og skógræktar.
Á vegum ríkisstjórnarinnar er
hafinn undirbúningur að lagabót-
um og kerfisbreytingum á mörg-
um sviðum í samræmi við sátt-
mála flokkanna sem að stjórninni
standa. Þar má nefna endur-
skoðun á tekjustofnum sveitarfé-
laga og verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga. Frumvörp um þessi
efni hafa m.a. verið send út til
allra sveitarstjórna til kynningar
og er afar mikilvægt að vandlega
verði farið yfir þau efni af hlutað-
eigandi. Þessum málum tengjast
breytingar á greiðslum úr Jöfn-
unarsjóði sveitarfélaganna til að
sjóðurinn gegni betur jöfnunar-
hlutverki sínu.
Mikil lækkun nafnvaxta hefur
náðst fram með lækkandi verð-
bólgu í kjölfar verðstöðvunar.
Raunvextir hafa einnig lækkað
dálítið, en þó minna en fyrirheit
voru gefin um við stjórnarmynd-
unina. Endurreisn fyrirtækja í út-
flutningsgreinum, sem komin
voru í þrot, er hafin en hefur
gengið hægar en að var stefnt.
Verulegrar andstöðu hefur gætt
innan ríkjandi kerfis gegn hinum
nýja Atvinnutryggingarsjóði og
hefur stjórnarandstaðan átt þar
hlut að máli. Sjóðsstjórnin hefur
þó afgreitt umsóknir allmargra
fyrirtækja að undanförnu og unn-
ið er úr umsóknum annarra.
Mikið verk er framundan við að
greiða úr þeim ógöngum, sem
stefna fyrri ríkisstjórna og að-
gerðaleysi stjórnar Þorsteins
Pálssonar hafði leitt yfir atvinnu-
vegina. Við það bætist fyrirsjáan-
legur samdráttur í sjávarafla og
uppsafnaður vandi í landbúnaði.
Brotalamir og árekstrar
Með fáum undantekningum
hefur samstarf flokkanna sem að
ríkisstjórninni standa gengið
þokkalega, a.m.k. á yfirborðinu.
Ráðherrum hefur tekist sæmilega
til þessa að halda friðinn innbyrð-
is og varast stórar yfirlýsingar.
Að því leyti er skárri blær yfir
starfi núverandi ríkisstjómar en
hinnar fyrri, þar sem forystu-
menn flokkanna bárust fljótlega
á banaspjót í fjölmiðlum. Skoð-
anakannanir og ummæli fólks
víða um land bera vott um að tal-
sverðar vonir eru bundnar við
störf stjórnarinnar, m.a. í þágu
landsbyggðarinnar.
Á tveimur sviðum hefur hins
vegar orðið áberandi ágreiningur
með stjórnarliðum: í afstöðu til
utanríkismála og til erlendrar
stóriðju.
Formaður Alþýðuflokksins,
sem jafnframt er utanríkisráð-
herra, hefur m.a. á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna tekið af-
stöðu til alþjóðamála, sem stríða
gegn anda stjórnarsáttmálans og
hafa kallað fram hörð mótmæli
samstarfsaðila, m.a. frá undirrit-
uðum. Ráðherrann hefur hins
vegar hlotið lof fyrir frá Sjálf-
stæðisflokknum.
Annar ráðherra Alþýðuflokks-
ins, sem fer með iðnaðarmál,
lætur nú vinna að undirbúningi
risaálbræðslu í Straumsvík í and-
stöðu við stefnu Alþýðubanda-
lagsins varðandi erlenda stóriðju
og þrátt fyrir eindregin mótmæli
þingflokks og ráðherra Alþýðu-
bandalagsins í nóvembermánuði
sl. í þessu máli er fólgin tíma-
sprengja sem sundrað gæti
stjórninni eftir fáa mánuði, ef út-
lendingarnir leita hér eftir að-
stöðu í framhaldi af svokallaðri
hagkvæmniathugun. Það er á
valdi Alþýðuflokksins, hvort
kveikt verður í þessu tundri með
því að reyna að knýja fram á-
kvarðanir um stóriðjufram-
kvæmdir í áður óþekktum mæli
og þá með stuðningi Sjálfstæðis-
flokksins, sem rær hér undir af
fullum þunga.
Fyrirheit um
leiðréttingar
í málefnasamningi ríkisstjórn-
arinnar er heitið margháttuðum
leiðréttingum fyrir landsbyggðar-
fólk til að draga úr vaxandi mis-
munun undanfarin ár. Enn sem
komið er eru það lítið annað en
orð á blaði og landsbyggðarfólkið
og þeir sem að ríkisstjórninni
standa hljóta að knýja á um efnd-
ir fyrr en seinna. Heitið er m.a.
ráðstöfunum til jöfnunar á flutn-
ingskostnaði og kostnaði við
síma, húshitun og skólagöngu.
Samkvæmt fjárlögum ársins 1989
er dreifbýlisstyrkur vegna skóla-
göngu tvöfaldaður og fyrir þing-
inu liggur frumvarp um jöfnun á
námskostnaði. Þá hefur sam-
gönguráðherra falið Póst- og
símamálstofnun að gera tillögur
um jöfnun símkostnaðar. Þetta
eru spor í rétta átt.
í orkukostnaði ríkir enn
grófleg mismunun. Fyrir heimil-
israfmagn greiða viðskiptavinir
Rafmagnsveitna ríkisins og
Orkubús Vestfjarða 36% hærri
upphæð en fólk á höfuðborgar-
svæði. Húshitunarkostnaður hjá
sömu aðilum er fýrir sambæri-
legar íbúðir allt að þrefalt hærri.
Á þessum málum verða Alþingi
og stjórnvöld að taka til að ná
fram jöfnun í gjaldskrám orkuf-
yrirtækja.
Bættar samgöngur eru undir-
stöðuatriði fyrir skynsamlega
byggðaþróun og varða jafnt
atvinnurekstur og daglegt líf
fólksins. Á því sviði er heitið
úrbótum, rýmkuðum reglum um
snjómokstur og langtímaáætlun
um uppbyggingu samgöngukerf-
isins að meðtöldum jarðgöngum.
Vegamálin verða í brennidepli
seinnihluta vetrar í tengslum við
endurskoðun vegaáætlunar. Sú
ráðstöfun að taka hluta af bensín-
gjaldi og þungaskatti til tekju-
öflunar fyrir ríkissjóð á þessu ári
er mörgum þyrnir í augum og
tryggja þarf að slík skattheimta
verði ekki endurtekin.
Staða landsbyggðarinnar
Ekki er deilt um það, að staða
landsbyggðarinnar gagnvart höf-
uðborgarsvæðinu hefur veikst til
mikilla muna undanfarin ár.
Fólksfjölgunin í landinu á þess-
um áratug hefur mestöll orðið á
höfuðborgarsvæðinu og Suður-
nesjum. Síðustu 5 árin varð bein
mannfækkun sem nam um 800
manns utan Suðvesturlands, þótt
blóðtakan sé misjafnlega mikil
eftir landshlutum.
Á nýliðnu ári fjölgaði lands-
mönnum meira en nokkru sinni
áður, en óheillaþróunin hélt
áfram að því er snýr að lands-
byggðinni. Verst er útkoman á
Vestfjörðum, Vesturlandi og
Norðurlandi vestra, þar sem íbú-
um fækkar um og yfir 1% á sama
tíma og fjölgun landsmanna nem-
ur 1,8%. Austurland kemur sam-
kvæmt bráðabirgðatölum Hag-
stofunnar skár út úr mannfjölda-
þróuninni en ofangreindir lands-
hlutar með 0,5% fjölgun íbúa eða
um 67 manns í kjördæminu í
heild. Á Austurlandi eru það
fyrst og fremst tveir staðir sem
bæta við sig: Höfn í Hornafirði 94
manns eða sem svarar 6,3% fjöl-
gun íbúa og Egilsstaðir 43 eða
3,2%. Á öðrum stöðum stendur
íbúatalan í stað eða um beina
fækkun er að ræða, einkum í
sveitahreppum. Þá bætist það við
þessa mynd, að konur eru nú
taldar um 550 færri í kjördæminu
en karlar eða um 8%. Einnig sú
staðreynd er augljóst hrörnunar-
merki, sem á m.a. rætur í ein-
hæfri atvinnuþróun.
Ég hef ítrekað gert að umræðu-
efni þau vettlingatök, sem ein-
kenna meðferð byggðamála hér-
lendis. Seint og snemma klifa
menn á nauðsyn þess að tryggja
jafnvægi í þróun byggðar, halda
landinu í byggð eða byggðakeðj-
unni a.m.k. órofinni. Þetta má
lesa með mismunandi áherslum í
stefnuskrám og samþykktum
allra stjórnmálaflokka, af vax-
andi þunga þegar von er á kosn-
ingum. Færa má gild rök fyrir því,
að vinstri stjórnir hafi staðið sig
betur en hægri ríkisstjórnir í að
treysta stöðu landsbyggðarinnar,
en um þá staðhæfingu verður
ekki fjallað nánar að þessu sinni.
Það sem máli skiptir fyrir fram-
tíð byggðanna er að menn átti sig
á að beita verður nýjum aðferð-
um í byggðamálum og við mótun
byggðastefnu, ef takast á að snúa
straumnum við og jafna metin.
Kreppuúrræði til þess að tryggja
afkomu útflutningsgreina eru
ekki byggðamál, heldur aðgerð
til að snúa ofan af rangri stefnu í
efnahagsmálum og tryggja
hagsmuni þjóðarbúsins í heild.
Jöfnun á undirstöðuþáttum í op-
inberri þjónustu eru ekki byggða-
mál heldur sjálfsögð mannrétt-
indi, sem ættu að vera viður-
kennd samkvæmt stjórnarskrá.
Það sem til þarf að koma er
svæðisbundið skipulag og að-
gerðir úti í kjördæmum landsins
til að renna þar stoðum undir
lífvænlega þróun á sviði atvinnu-
lífs, félagsmála og menningar-
mála. Það þarf að skapa skilyrði
til að leysa þessi verkefni nær
vettvangi úti í landshlutunum í
stað þess að ætla að sinna þeim á
kontórum í Reykjavík. Til þess
þarf félagslega og fjárhagslega
aðstöðu í landshlutunum og um-
fram allt verður að skapa þar
starfsaðstöðu fyrir vel menntað
fólk sem áhuga hafi á að vinna að
þessum verkefnum.
Til að gefa þessum orðum
eitthvert inntak minni ég á til-
lögur um skiptingu landsins í hér-
uð undir lýðræðislegri heima-
stjórn sem taki við drjúgum hluta
af opinberri stjórnsýslu sem teng-
ist héraðinu, sinni svæðisbundn-
um verkefnum og ráðstafi til
þeirra fjármagni. Ég bendi á hug-
myndir um þróunarstofur í lands-
hlutunum, sem annist ráðgjöf og
rannsóknir í þágu atvinnulífs,
skipulags og verkefna hins opin-
bera. Og ég minni á nauðsyn þess
að umsvifum og arði af utanríkis-
versluninni verði deilt niður
svæðisbundið, jafnt vegna út-
flutnings og innflutnings á vörum
til landsins.
Það ætti að vera verkefni kjör-
inna fulltrúa jafnt á Alþingi og
heima fyrir að ryðja slíkri
byggðastefnu braut og tryggja
henni það atfylgi sem þarf.
Hér hefur aðeins verið drepið á
örfáa þætti sem lúta að stöðu
landsmála og brýnum breyting-
um í byggðamálum. Á fjölmörg-
um öðrum sviðum er átaks þörf
og minni ég þar á varðveislu
þjóðmenningar okkar og sjálf-
stæðis, jafnréttismál og jafnstöðu
kynjanna og síðast en ekki síst
umhverfisvernd.
Að öllum þessum málum þarf
ríkisstjórn sem rísa vill undir
nafninu vinstri stjóm að vinna af
atorku í sem nánustu samstarfi
við almannasamtök og áhuga-
hópa. Við skulum vona að ný-
byrjað ár skili okkur áleiðis í rétta
átt í þessum efnum og auki sam-
stöðu með þjóðinni.
Austfirðingum og lands-
mönnum ölium óska ég farsældar
á nýbyrjuðu ári og þakka sam-
starf og stuðning á liðnum ámm.
Höfundur er alþingismaður.
Greinin hefur áður birst í Austur-
landi.
„Það sem til þarfað koma er
svœðisbundið skipulag og aðgerðir úti í
kjördœmum landsins til að renna þar
stoðum undir lífvœnlega þróun á sviði
atvinnulífs, félagsmála og
menningarmála. “
Fimmtudagur 19. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5