Þjóðviljinn - 21.03.1989, Qupperneq 12

LANDBUNAÐUR
Orsakir gróðureyðingar rr
Rœttvið ÓlafR. Dýrmundsson, landnýtingarráðunaut
Búnaðarfélags Islands
Landgræðsla og gróður-
vernd er mjög á dagskrá nú
um stundir og raunar að von-
um. Engan þann íslending
þekki ég, sem ekki vill sjá
landið betur og víðar gróið en
það er. Bændur eru þar engin
undantekning. Allt um það
hafa þeir orðið skotspónn
þess fólks, sem frábitnast
virðist því, að ræða þessi mál
með rökum og stillingu. En
ætli þetta ágæta fólk hafi í
nokkru reynst liðtækari land-
varnarmenn en bændur sjálf-
ir? Við spurðum Ólaf R. Dýr-
mundsson, landnýtingarráðu-
naut Búnaðarfélags íslands
að því, hvað hann vildi segja
um þær ásakanir á hendur
bændum, að þeir ættu öðrum
fremur sök á gróðureyðing-
unni.
- Ég tel að slíkur málflutningur
sé ákaflega mikil og raunar alveg
fráleit einföldun því orsakir gróð-
ureyðingareru margþættar, sagði
Ólafur. Það er t.d. vitað, að hér
varð veruleg gróðureyðing fyrir
landnámsöld. Ekki var þá bænd-
um um að kenna. En auðvitað
hefur beit haft áhrif á jarðveg
landsins og gróður, hér sem ann-
arsstaðar. Haft er eftir Ara fróða
að á landnámsöld hafi landið ver-
ið viði vaxið milli fjalls og fjöru.
Hvað sem menn vilja nú taka það
bókstaflega þá er hitt víst, að
skógur óx þá miklu mun víðar á
landinu en nú. Hinsvegar er talið
fullvíst, að eyðing skóglendis hafi
orðið hvað örust og mest fyrstu
árin og áratugina eftir landnám-
ið. Mest var þetta vegna skógar-
höggsins. Landnámsmennirnir
ólust upp við það í átthögum sín-
um að nota skóginn m.a. til eldi-
viðar og gerðu svo einnig hér,
enda áttu þeir ekki annarra kosta
völ um eldsneytisöflun. Auk þess
voru rjóður höggvin í skóginn til
þess að fá rúm fyrir ræktunar-
land. kannsóknir, sem gerðar
hafa verið, styðja það, að þetta
séu réttar ályktanir. Það er
óhugsandi að á þessum tíma hafi
búfjárbeit ráðið úrslitum um
gróðurfarið. Hinsvegar gekk bú-
fénaður þá sjálfala árið um kring
og ekki bara þessi venjulegi bú-
fénaður heldur einnig svín og
geitur.
Við vitum að ofbeit er skaðleg.
Um það er enginn ágreiningur.
Það er líka ljóst, að land hefur
sumsstaðar verið ofbeitt, einkum
í harðærum, þegar kuldaskeið
hafa gengið yfir og eldgos. Nú,
tilgátur hafa verið um það, að
hingað hafi borjst sjúkdómar,
sem lagst hafi á trjágróður. Öll
eru þessi áhrif samverkandi og
hafa mótað landið og haft áhrif á.
yfirbragð þess, eins og það er nú.
Breyttir
búskaparhættir
En nú eru búskaparhættir gjör-
breyttir frá því sem var á öldum
áður. Fyrir miðja síðustu öld
hófst hér stórfelld ræktunaralda.
Hún leiddi annarsvegar af sér
meiri heyfeng en áður og hins-
vegar minni vetrarbeit, sem nú
má raunar heita horfin hvað
sauðfé áhrærir. Úr vetrarbeit
hrossa hefur einnig stórlega dreg-
ið. Haldist hafa í hendur bætt
fóðrun og minnkandi vetrarbeit.
Þar við bætist að nú er svo til
öllum nautpeningi beitt á ræktað
land og sauðfénu einnig í stórum
stíl, bæði vor og haust. Allt hefur
þetta leitt til léttari beitar á út-
haga. Allar breytingar á búskap-
arháttum síðari árin hafa létt
beitarálagið, með einni undan-
tekningu þó, hrossum hefur
nokkuð fjölgað.
Því skyldi heldur ekki gleymt,
að ýmislegt annað en landbúnað-
ur veldur álagi á land. Ferða-
mannastraumurinn, einkum um
hálendið, ber þama einnig sína
sök og svo eru stór, gróin svæði
lögð undir miðlunarlón, vegna
raforkuframkvæmda.
Þrátt fyrir þessar miklu
breytingar, sem hér hefur verið
vikið að, er sífellt á því klifað, að
beitarhættir séu frumstæðari hér
en annarsstaðar. Þetta er mjög
Bœndur athugið!
FANGPROF
Lífvaka hringrás
TTTTT-n—I—r
DAG DAG DAG
0 5 10
1—r 11 i i i
DAG DAG
17 21
Beiösli/fangpróf fyrir kýr.
Sýnir á 6 mínútum, meö
smá mjólkurprufu, hvort
kýrin er yxna eöa meö
fangi.
• Auðveldar eftirlit meö
gangmálum — 21
degi eftir sæðingu.
• Fljótlegt í notkun.
• Einfalt í notkun — mjólk-
urdreitill mældur.
• Eykur hagkvæmnina.
Verð 1. júlí 1988 kr. 254,00 á kú.
Nánari upplýsingar veitir Mjólkureftirlit M.S.R. og M.S.B.
Mjólkursamlaginu Borgarnesi í síma: 93-7-16-10.
Einnig á boöstólum hjá öörum mjólkursamlögum.
Klippiö hér
Pöntun á fangprófi:
Gegn póstkröfu □
Á samlagssvæöi M.S.R. og M.S.B. □
Fyrir 12 kýr □
Fyrir 30 kýr □
Nafn:.
Heimilisfang:.
Póstnúmer og staður:.
Þeir sem vilja ekki klippa úr blaðinu geta afritað svarseðilinn eða Ijósritað hann.
Ólafur R. Dýrmundsson
villandi. Hið rétta er að meðferð
beitilanda hefur víðast hvar stór-
batnað. Það er alrangt að beitar-
hættir séu hér frumstæðir. Oft
kemur þessi gagnrýni frá þeim,
sem minnst þekkja til mála.
Vitna þeir þá gjarnan í einhverja
fræðimenn máli sínu til stuðn-
ings. Og þess eru jafnvel dæmi
meðal búvísindamanna, að
blandað sé saman fræðimennsku,
pólitík og hreinum áróðri. Mér
finnst þessi umræða oft hafa verið
ákaflega ómerkileg og fjarri því
að geta alltaf talist heiðarleg.
Viðhorf bænda
- Hvert telur þú vera viðhorf
bœnda til gróðurverndar og hvað
hefur verið gert af þeirra hálfu til
að auka hana?
- Meðal bænda hefur skilning-
ur á nauðsyn gróðurverndar farið
mjög vaxandi. Hinsvegar sætta
bændur sig að vonum illa við hina
villandi og oft ofstækisfullu um-
ræðu um þessi mál. Þeir vilja að
einnig sé á það bent, sem jákvætt
er og þar er af mörgu að taka.
Fjölmörg sveitarfélög hafa t.d.
átt frumkvæði að margvíslegum
gróðurverndaraðgerðum á liðn-
um árum, í samvinnu við Land-
græðsluna og Búnaðarfélag ís-
lands. Landgræðslan hefur yfir-
umsjón með gróðurverndarmál-
um í landinu og þegar hún hefur
lagt fram ábendingar og tillögur
um ákveðnar aðgerðir hefur
alltaf tekist að semja við bændur.
Auðvitað getur það stundum
tekið nokkurn tíma að koma
sumum breytingum í framkvæmd
og fer eftir því, hvers eðlis þær
eru. Breytingum á beitarháttum
verður t.d. að ætla rúman tíma.
Bændur hafa víða átt verulegan
þátt í uppgræðslu lands, bæði á
heimalöndum og afréttum og nú
er áhugi þeirra á nytjaskógrækt
mjög vaxandi. En þar þarf til að
koma mikið opinbert fjármagn,
enda er um að ræða langtíma fjár-
festingu, sem ekki skilar veru-
legum arði a.m.k. fyrr en að ára-
tugum liðnum.
Það er staðreynd, að mjög
mikið hefur dregið úr beitarálagi
á síðari árum, einkum þar sem
land er viðkvæmast. Munar þar
mest um stórfellda fækkun
sauðfjár eða um 30% undanfar-
inn áratug. Og sárafá stóðhross
ganga nú á afréttum. Bændur
vilja fá nákvæmari upplýsingar
frá Rala um beitarþol landsins.
Þau mál þarf að endurskoða frá
grunni. Sem dæmi um jákvæð
viðhorf bænda til umhverfismála
vil ég nefna bækling, sem nefnist
„Landbúnaður í sátt við náttúr-
una“, sem Búnaðarfélag íslands
og Náttúruverndarráð hafa sam-
ið og gefið út, og verið er að
dreifa um þessar mundir.
Lausaganga
búfjár
- Hvað viltu segja um þœr kröf-
urað bœndur girði afallan búfén-
að?
- Svo sem áður er getið er því
oft haldið fram að beitarhættir
hér séu frumstæðir og slæmir. ís-
land er talið hafa sérstöðu um
fyrirkomulag beitarmála. Þetta
er rangt. Sé að gáð eru beitar-
hættir á íslandi um margt til fyrir-
myndar og fara batnandi.
Sumir segja að nauðsynlegt sé
fyrir gróðurverndina að banna
lausagöngu búfjár. Bændur eigi
að halda öllum búfénaði í beitar-
hólfum á eigin kostnað. Þessi
krafa er sérstaklega áberandi hjá
sumum skógræktarmönnum og
„Heim í garð...“
Nýtt tœki, sem auðveldar meðhöndlun rúllu-
bagga
Verkun heys í svonefnda
rúllubagga hefur verið aö
ryðja sér til rúms á undanförn-
um árum. Þeir, sem reynt
hafa, telja þessa heyverkun-
araöferð hafa ýmsa kosti fram
yfir þær, sem hingað til hafa
veriö algengastar, svo sem
þá, að heygæðin verði meiri.
En rúllubaggarnir eru engin
léttavara í meðförum og plastið,
sem þeir eru sveipaðir viðkvæmt.
Hefur nokkuð á því borið að það
hafi viljað særast þegar baggarnir
eru meðhöndlaðir svo að loft
komist að heyinu og er þá
skemmdunum boðið heim.
í Hafnarfirði er fyrirtæki, sem
nefnist Boði hf., stofnað árið
1982. Forstjóri þess og stofnandi
er Eiríkur Mikaelsson, vélvirki.
Af Boða óx svo fyrirtækið Vél-
Boði, 1987. Hefur það fyrirtæki
flutt inn landbúnaðarvélar og
-tæki.
Nú gera bændur sér rökstuddar
vonir um að viðureignin við rúllu-
baggana verði auðveldari eftir-
leiðis, og jafnframt hverfandi
hætta á því að plastið verði fyrir
skemmdum. Ástæðan er sú, að
innan skamms er væntanlegt frá
Vél-Boða nýtt tæki, sem á að
auðvelda mjög meðferð rúllu-
bagganna. Hið nýja tæki er vagn,
uppfinning Eiríks og smíði. Nú
þarf tvær dráttarvélar og mann-
skap í samræmi við það við
heimflutning á böggunum. Hinn
nýi vagn tekur hinsvegar sjálfur
upp baggana og kemur þeim í
heygeymsluna. Mannshöndin
þarf í raun og veru ekkert á bögg-
unum að snerta.
Reynist þessi vagn eins og von-
ir standa til, og raunar er ekki
ástæða til að draga það í efa, þá er
hér um feykilega framför að
ræða, frá hvaða sjónarmiði, sem
er: vinnusparnaður, verkaléttir,
aukið öryggi fyrir óskemmdu
fóðri. Svona tæki mun hvergi
annarsstaðar hafa verið smíðað í
veröldinni, svo vitað sé.
Ekki þarf að efa að bændur
munu taka vagninum hans Eiríks
tveim höndum.
-mhg
12 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN