Þjóðviljinn - 08.06.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Alþýðubandalag á heljarþröm
Nú eru miklir örlagatímar í Al-
þýðubandalaginu og næstu mán-
uðir munu skera úr um það hvort
flokkurinn verður enn á ný vett-
vangur illvígra deilna og jafnvel
einhvers konar klofnings. Sú
hætta blasir við að flokkurinn fái
á sig ímynd þröngsýni og ólýð-
ræðislegs andrúmslofts og festi
sig í sessi sem smáflokk, en fylgi
hans dreifist í gegnum Kvenna-
lista og Alþýðuflokk eitthvert út í
flokkaflóruna.
Ég gekk í annað sinn í Alþýðu-
bandalagið fyrir tveim árum eftir
rúmlega áratugar dvöl utan
flokks og landsteina. Mér þótti
einsýnt eftir kosningaósigurinn
1987 að það þyrfti að gera átak til
að endurnýja flokkinn bæði að
stefnu og starfsháttum. Margir
bera í brjósti svipaðan vilja en
það er ekki hlaupið að þessu
verkefni, einkum þegar langvar-
andi deilur hafa skapað hugarfar
tortryggni og skotgrafahernaðar.
Ég er þeirrar skoðunar að sú ríg-
fasta armaskipting sem verið hef-
ur í flokknum undanfarin ár sé
fjötur um fót allri nýsköpun og
frjóum hugmyndaskiptum, fæli
menn í stórum stíl frá starfi í
flokknum og festi allan stefnu-
ágreining í undarlegum og af-
skræmdum sporum. Þegar ljóst
var, hvernig línur myndu skerast
á landsfundi 1987, ákvað ég hins
vegar að styðja Ólaf Ragnar til
formennsku, einfaldlega vegna
þess að ég taldi þann kostinn lík-
legri til að opna flokkinn fyrir
nauðsynlegri endurnýjun.
Því miður hefur sú ekki orðið
raunin. Armaskipting hefur ekki
riðlast í grundvallaratriðum held-
ur leitt flokkinn út í frekari
ógöngur. Reyndar hefur sá meiri-
hluti sem myndaðist um Ólaf
Ragnar ekki beitt sér sem slíkur
síðan, hvað þá að hann hafi beitt
sér fyrir þeirri djúptæku hug-
myndalegu endurnýjun sem
vantaði. Margir þeir sem völdust
til forystu fyrir þennan meirihluta
Gestur Guðmundsson skrifar
hafa eytt orku sinni í ófrjóa varn-
arbaráttu fyrir stöðu Ólafs Ragn-
ars og stuðningshóps hans í
flokknum, en flokksformaðurinn
sjálfur lagði fljótt þá línu að leita
sátta í flokknum og stilla hinar
stríðandi fylkingar saman. Slíkar
sættir voru ekki aðeins jákvæðar
samfylkja til að halda völdum.
Slík hugsun hlýtur t.a.m. að
hvarfla að mönnum þegar þeir sjá
sama fólkið taka upp samstarf við
Birnu Þórðardóttur og fyrir fáum
árum var í órjúfanlegu samfloti
með Ásmundi Stefánssyni - án
þess að það verði séð að neinn
þannig að þar fari fremur verk-
stjóri en foringi en að forysta
flokksins sé sem breiðust og lýð-
ræðislega uppbyggð. Fyrir mig
skiptir það meginmáli að hægt
verði að skapa í flokknum and-
rúmsloft hugmyndafræðilegrar
endurnýjunar og frjórrar hugsun-
„Pað er ófrjóttpex hvort menn kalla sig
jafnaðarmenn, sósíalista eða jafnvel komma
og bolsa. Sá skilningurþarfað vinna á innan
vinstri hreyfingarinnar að hinir sögulegu
hugmyndastraumar hafa allir siglt í strand eða
náð endamörkum sínum... “
heldur beinlínis nauðsynlegar, en
skyldu þær ekki hafa enst lengur
ef þær hefðu orðið í grasrót
flokksins eða einstökum flokks-
stofnunum? Þess í stað gerðust
„sættir að ofan“ eða einhvers
konar samkrull í þingflokk og
æðstu forystu flokksins. Undir
þessu yfirbragði sátta hafa marg-
ar einkennilegar orrustur verið
háðar.
Rétt eins og hinn nýi meirihluti
í flokknum var áfram í þeirri sál-
rænu stöðu sem margir einstak-
lingar hans höfðu verið í um ára-
bil, þ.e. í stöðu minnihlutans,
hélt hinn nýi minnihluti áfram að
haga sér eins og hann væri meiri-
hluti. Það er ekki út í bláinn að
sumt fólk hefur verið kallað
flokkseigendafélag, vegna þess
að það hagar sér alltaf eins og það
eigi einkaleyfi á forystu í Alþýðu-
bandalaginu. Maður freistast til
að halda að fyrir þennan hóp sé
meirihluti ekki spurning um lýð-
ræði eða pólitík, heldur um
tækni, þ.e. með hverjum eigi að
þessara þriggja aðila hafi breytt
pólitík sinni um millimetra.
Á meðan Ólafur Ragnar hefur
brosað sáttabrosinu og beðið þá
sem studdu hann í formanns-
kosningu að hafa sig hæga, hafa
hinir fornu andstæðingar hans í
flokknum sest einráðir að hverju
apparati flokks og hreyfingar á
fætur öðru - nú síðast Þjóðviljan-
um og Alþýðubandalagsfélagi
Reykjavíkur. Blinda Ólafs Ragn-
ars á eðli „sáttanna", skortur
hans á samráði við flokksmenn
og fruntaskapur hans gagnvart
eðlilegri kjarabaráttu fólksins í
landinu hafa smám saman verið
að rýja hann trausti og fylgi,
a.m.k. í kjördæmi hans og meðal
„Iýðræðissinna" í Reykjavík.
Ég er þó ekki að skrifa þessa
grein til að fitja upp á því að skipt
verði um kallinn í brúnni. Mér er
nokk sama hvort sá kall heitir
Ólafur Ragnar, Svavar eða
eitthvað allt annað. Reyndar tel
ég að breyta eigi ímynd flokksfor-
manns Alþýðubandalagsins,
ar.
Á undanförnum árum hefur
slíkt starf verið unnið í mörgum
málaflokkum, til dæmis húsnæð-
ismálum, heilbrigðismálum og
byggðamálum. En flokkur
endurnýjar ekki stefnu sína nema
að litlu leyti í gegnum slíka ein-
staka málaflokka, heldur verður
líka að taka á einhverjum heild-
arhugmyndum urn umbreytingu
samfélagsins.
Það er ófrjótt pex hvort menn
kalla sig jafnaðarmenn, sósíalista
eða jafnvel komma og bolsa. Sá
skilningur þarf að vinna á innan
vinstri hreyfingarinnar að hinir
sögulegu hugmyndastraumar
hafa allir siglt í strand eða náð
endamörkum sínum, hvort sem
það er hefðbundin kommúnísk
lína eða klassískur sósíaldemó-
kratismi, og hvorki femínismi né
umhverfispólitík eru nægjanleg
endurnýjun. Menn þurfa að geta
hugsað upp miklu róttækari upp-
skurði og „strúktúrbreytingar" á
samfélaginu en gert hefur verið í
vinstri hreyfingunni, breytingar
sem stórauka jafnrétti og lýðræði
og gefa einstaklingunum svigrúm
til að njóta hæfileika sinna. Hér
eru stórar spurningar settar á
dagskrá, en það dugar ekkert
minna. Slíkar spurningar verða
að vera sósíalistum leiðarljós ef
við ætlum okkur annað hlutverk
en að dansa á milli einhverra
framsóknarlausna í atvinnumál-
um og eyðimerkurgöngu utan við
öll áhrif á þróun samfélagsins.
í Alþýðubandalaginu hefur
verið erfitt að fitja upp á slíkum
umræðum. Sá vandi verður ekki
minni við það að hópur flokks-
manna tekur saman höndum um
að bola „óæskilegum öflum“ frá
öllum áhrifum og helst úr flokkn-
um. Hér er ráðist að fólki sem
hefur efast um þær forskriftir sem
flokkurinn hefur fylgt undan-
farna áratugi og um sjálfgefinn
frumburðarrétt hefðbundinna
flokkseigenda til að stýra flokkn-
um. Það mátti heyra í kringum
aðalfund Reykjavíkurfélagsins
að ýmsir í hinni nýju stjórn og
nágrenni hennar hvöttu þá sem
undir urðu til að ganga úr flokkn-
um. Það hefur mér alltaf þótt
undarleg latína að vilja hafa
flokksmenn sem fæsta og helst
alltaf sammála, en þetta viðhorf
virðist vera sá arfur Leníns
heitins sem lengst endist.
Ég hef því ákeðið að gerast að-
ili að hinu nýja félagi, Birtingu, í
þeirri von að þar verði meiri
áhugi en meðal ráðandi afla í Al-
þýðubandalaginu á að fara í þá
nýskapandi umræðu sem nauð-
syn krefur. Ég mun jafnframt
starfa í Alþýðubandalaginu í
Reykjavík því að ég tel engan
veginn loku fyrir það skotið að
hægt verði að tala við fólk þar og
að það átti sig á nauðsyn þess að í
Alþýðubandalaginu sé fólk með
ólíkar skoðanir og tali saman.
Gcstur er félagsfræðingur og á sæti í
miðstjórn Aiþýðubandalagsins.
Söguskýringar
Björn S. Stefánsson skrifar
Kyrrstaða landsins og raunar
afturför á 17. og 18. öld hefur
lengi verið þjóðinni harmsefni og
sagnfræðingum rannsóknarefni.
Lengst af kenndu þeir sérleyfis-
verzlun Dana um öðru fremur,
nú síðast Gísli Gunnarsson í bók
sinni Upp er boðið ísaland.
Arnved Nedkvitne hélt því þó
fram í Historisk tidskrift 4/i984 að
markaðs- og verðlagsþróun á 17.
öld og fyrri hluta 18. aldar hefði
leitt til stöðnunar í verzlun með
þurrkaðan fisk í Norðurevrópu
án tillits til verzlunarhátta.
Þó var ekki sama kyrrstaða á
Nýfundnalandi, eins og kemur
fram í bók Gísla (bls. 112), en
fiskútflutningur frá Nýfundna-
landi tífaldaðist á tímabilinu
1675-1789. Á sama tíma stóð fisk-
útflutningur frá fslandi svo að
segja í stað. Athygli vekur að
aukning fiskútflutnings nýfund-
lendinga á þessum tíma er um
þrítugfalt heildarmagn útflutn-
ings frá íslandi. Því vaknar sú
spurning hvort aukningin frá Ný-
fundnalandi hafi ekki þrengt
kosti annarra sem seldu fisk á
sömu svæðum, en hin mikla hlut-
fallslega aukning á Nýfundna-
landi stafi fyrst og fremst af því að
landið var nýpumið.
Þetta hefði ég m.a. vifjað sjá
rætt af fróðustu mönnum. Gísli
gæti stuðlað að því með því að
svara ýmsum athugasemdum Ne-
dkvitnes í Historisk tidsskrift við
bók hans, en það hefur hann ekki
enn gert, heldur hælzt um að
hann hafi hrakið gagnrýni Ned-
kvitnes á allt öðrum vettvangi (í
Sögu). - Slíkt er óeðlileg fram-
koma í fræðilegri umræðu.
Gísli kennir einnig varðstöðu
íslenzkra landeigenda um eigin
hagsmuni um kyrrstöðuna í sjáv-
arútvegi og útskýrir það í bók
sinni. Eg hef hins vegar talið að
arðbærari sjávarútvegur hefði
sízt verið öndverður hagsmunum
þeirra og rökræddi ýmsa þætti
hagkerfis og stjórnkerfis með til-
liti til skýringa Gísla í ritsmíðum
sem hann nefnir í grein í blaðinu
1. þ.m. (Stutt Söguskýring), og
vísast til þeirra.
Þar gerir hann að umræðuefni
stríð sitt við ritstjóra Sögu. Ég vil
fylgja siðareglum sagntræöinga
um rétta lýsingu atburða og
leiðrétti því nokkrar ýkjur um
það efni og minni enn á þá starfs-
reglu sagnfræðinga að fylgja
tímaröð atburða.
1. „í Morgunblaðsgreinum sín-
um vitnaði Björn mjög til
væntanlegrar ritgerðar sinnar
í Sögu 1988 og nefndi raunar
að greinarnar væru hlutar úr
ritgerðinni óbirtu." Morgun-
blaðsgreinarnar voru tvær. Ég
vitnaði aðeins einu sinni í
Söguritgerðina, í niðurlagi
seinni greinarinnar, eftir að
Gísli hafði sagt frá henni í
Morgunblaðsgrein sinni, og
að fengnu leyfi ritstjóra Sögu.
2. „Ég fór fram á það við rit-
stjóra Sögu að ég fengi að sjá
þessa ritgerð og jafnvel svara
henni efnislega í sama hefti
tímaritsins (sem kemur út að-
eins einu sinni á ári). Ég benti
á, þessari beiðni minni til
stuðnings, að ritgerðin væri
þegar orðin fjölmiðlamatur
fyrir tilstuðlan höfundar og
með leyfi ritstjóra tímarits-
ins.“ Það var fyrst 25. maí, að
ég skýrði frá ritgerðinni í grein
í Morgunblaðinu, en Gísli
sneri sér til mín 9. sama mán-
aðar til að fá að sjá ritgerðina
og hafði þá þegar fengið synj-
un ritstjórnar.
3. „Ritstjórarnir höfnuðu báðir
beiðni minni og sama gerði
höfundurinn.“ Þegar Gísli
sneri sér til mín, bað ég um
frest til að hugsa málið. Hann
vildi hringja í mig kvöldið
eftir, en ég bað hann um að
hafa samband að tveimur
dögum liðnum og á kristilegri
tíma en þá. Samt hafði hann
aldrei samband við mig um
málið. Ég gerði hins vegar
fljótt upp hug minn, að ristjór-
inn hlyti að ráða yfir ritsmíð-
um þar til þær birtust, en ætl-
aði að bjóða honum að koma á
rannsóknaræfingu á Sagn-
fræðistofnun Háskóla íslands,
þar sem hann vinnur, og reifa
gagnrýni mína. Til að frásögn
Gísla af málaferlum hans við
ritstjórn Sögu sé full er þess að
geta að hann fór fram á það
við útgefanda Sögu, stjórn
Sögufélags, að hún tæki fram
fyrir hendur ritstjóra og fengi
honum ritsmíðina, en hún
varð ekki við ósk hans.
Svo ég snúi mér að merkara
máli. Lesendur Historisk tids-
skrift sem ekki lesa Sögu hljóta
að gera ráð fyrir því að Gísli hafi
engar meiri háttar athugasemdir
við gagnrýni Nedkvitnes. Nú væri
ráð að Gísli léti þá vita að svo sé
ekki og svaraði Nedkvitne þar
sem svara ber. Mætti svo fara að
af því hlytist lærdómsrík umræða
þar sem hlutskipti íslendinga yrði
skoðað í víðu samhengi, eins og
Gísli hefur vissulega gert sér far
um.
,Gísli kennir varðstöðu íslenskra landeigenda
um eigin hagsmuni um kyrrstöðuna í
sjávarútvegi... Éghefhins vegar taliðað
arðbærari sjávarútvegur hefði síst verið
öndverður hagsmunum þeirra... “
Fimmtudagur 8. júní 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5