Þjóðviljinn - 16.12.1989, Page 5

______________BÆKUR______
Sonnettur Shakespeares
á íslensku
William Shakespeare
Sonnettur.
Daníel A. Daníelsson íslenskaði og
samdi formála og eftirmála
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1989.
Pað bar við í gamla daga, að
menntskælingur var eitthvað að
reyna að slá sér upp í sjálfsálitinu
með því að liggja yfir tveim eða
þrem sonnettum Shakespeares,
m.a. þeirri frægu, númer 116,
sem geymir undramargt fagurt
um ástina í fáeinum línum. En
skólastrák þótti þetta strembið
og komst ekki miklu lengra. Nú
banka þessi kvæði á dyrnar með
þeim skemmtilega hætti, að Dan-
íel læknir á Dalvík hefur verið að
þýða sonnetturnar allar, rösklega
hálft annað hundrað, á næturnar,
og það eljuverk er nú komið út á
bók. Eins og fram kemur í
fróðlegum eftirmála Daníels um
feril sonnettunnar og tengsli
hennar við annan kenndaskáld-
skap í evrópskum bókmenntum,
þá var þetta form mjög bundið í
hefð og formúlu um það hvernig
mæra skal fegurð og ást og gráta
skáldlega. Því er ekki að neita að
formúlan með sinni ítrekun er að
verki í sonnettum Shakespeares,
og þýðarinn eins og hnykkir á
fyrir sinn hatt, svo bundinn sem
hann er íslenskri skáldskapar-
hefð. En eins og við erum á minnt
í fróðlegum formála sem þýðand-
inn skrifar um efni sonnettanna
og túlkunarmöguleika, þá liggur
Shakespeare aldrei kyrr í fjötrum
formsins, hann brýst um og kem-
ur að meira mannviti og meiri
innileik og meiri grimmd en aðrir
menn leyfðu sér á þeim tíma.
Daníel Daníelsson hefur unnið
mikið verk og vandasamt. Sá sem
þessar línur skrifar ætlar sér ekki
þá dul að geta borið þýðingar
saman við frumtexta, hér verður
aðeins fjallað lítilillega um text-
ann eins og hann kemur fyrir. Er
þá skemmst frá því að segja að
Daníel leysir margt haglega.
Hann er mjög að vísu bundinn
ýmsu því í íslenskri skáldskapar-
hefð sem hefur verið á undan-
haldi - sækir nokkuð í formúlur
sem hafa tilhneigingu til að leysa
verkefni á kostnað skýrleika,
hann tekur sér einnig skáldaleyfi,
til dæmis með notkun fornafnsins
„neinn“ og ítrekun orðsins „úð“,
eins sér eða í samsettum orðum.
Því verður ekki neitað að nóg
dæmi má finna um það að kröfur
formsins verði þýðara fjötur um
fót, enda í mikið ráðist. Þetta
kemur fram í því að úthald bilar,
eins og gerist til að mynda í þeirri
sonnettu no. 116 sem fyrr var
nefnd. Þar er allt í góðu gengi um
miðbik kvæðisins. Ástin er
.. viti, byggður bjargi á
í byljum haggast ei, en lýsir
fleyi
sem úthafs-farsins himin-
stjarna há
þar hæðin verður mæld en
stærðin eigi.
En svo kemur að lokaorðunum
frægu: sé þetta ekki satt hefi ég
aldrei ort og enginn maður
nokkru sinni elskað. Þau verða
vandræðaleg:
Því ef ég mótsögn er við
þennan sann
ég aldrei reit - og tryggð ei
prýðir mann.
Best lætur Daníel að þýða ým-
islegt sem varðar þann eilífðar-
metnað skálda, að ráða orðstír
vina sinna og vinkvenna um alla
framtíð. Og vitaskuld er það
margt fleira sem fellur þessum
lesara hér í geð t.d.þessi áminn-
ing til „lávarðarins“ sem svo
mörg kvæðanna eru ort til:
Hve tign þín hýsir þína lesti létt
sem ljúfan bústað velja séríþér
hin þýða fegurð þekur sér-
hvern blett
svo þokkan einan fyrir sjónir
ber!
Þér levfist allt - en mundu bilið
mjótt
sé misbeitt hnífnum slævist
eggin fljótt.
Sem fyrr segir skrifar Daniel
ítarlegan formála þar sem hann
tekur mjög mið af kenningum A.
L. Rowse, en í þeim eru sonnettur
Shakespeares túlkaðar sem krón-
íka úr einkalífi skáldsins fyrst og
fremst. Óneitanlega er nokkur
skemmtun í því að lesa bálkinn
með þessum hætti og eins og
formálinn segir, þá „virðast
(skýringar Rowse) bregða svip
samræmis yfir margt í ljóðabálk-
inum“. Hitt sýnist svo augljóst,
að Rowse ferst sem öðrum kenn-
ingasmiðum: þeir finna það sem
þeir leita að, hvort sem það er þar
eða ekki. Því er nauðsynlegt að
hafa hugann við þá fyrirvara sem
Daníel gerir reyndar sjálfur um
takmarkanir allra skýringa.
Hann spyr réttilega: „Er það
samt eklci einmitt hið dularfulla
upplit og yfirbragð margra þess-
ara frumkvæða sem gerir þau svo
forvitnileg og aðlaðandi? Og er
það ekki einn af aðalkostum
þeirra hve mjög þau gefa ímynd-
unarafli lesandans lausan taum-
inn?“
Arni Bergmann
ER HERMANN
GENGINN
AF GÖFLUNUM?
• Hvaö á þaö aö þýöa aö rjúka í aö brjóta
niöur stofuvegginn svonajétt fyrir jólin?
• Ætlar maöurinn virkilega aö kaupa sér
farsíma?
• Ætlar hann aö halda áfram aö fylla stiga-
húsiö meö óóaun af salffiski og kœstri
skötu?
Hermann er skemmtileg bók. Allir, sem hafa skop-
skyn, munu ekki bara brosa heldur skellihlœja aö
ýmsum uppdkomum sem Hermann, Alli kommi, Ottó
krati, Marinó hetjutenór, Erlingur ó móti, Benni smiö-
ur, Oddur rakettumeistari, Ungverjinn d L hϚ til
vinstri, Jói klobbi og allir hinir eöa öll hin lenda í.
Örlög Gísla eru hins vegar ekki hlœgileg. Þaö er
ekkert broslegt viö að fd upphringingu og þœr frétt-
ir aö eiginkonan, hún Ósk, sé farin aö halda fram-
hjá.
HERMANN er saga um fólk í Reykjavík. Söguhetjurnar
stíga Ijóslifandi fram á sjónarsviöiö og frásagnar-
máti höfundar er þannig aö flestir munu þekkja per-
sónurnar úr eigin umhverfi og lífi og taka þátt í gleöi
þeirra og sorgum, basli og áhyggjum.
HERMANN er saga íslensks nútímaþjóöfélags I hnot-
skurn. Hver þekkir ekki lífsgœöakapphlaupiö, barátt-
una viö vísitöluna, yfirvinnustreöið og eyöslustuöiö?
Ps. En hvernig slendur á því aö hann Sigurjón, sem er bœöi greppitrýni
og rauöhaus. nýlur slikrar kvenhylli?
ARNMUNDUR
BACKMAN
Arnmundur Backman er
kunnur lögfrceðingur í
Reykjavík. Þótt HERMANN
sé fyrsta skáldsaga hans
er enginn nýgrœöings-
bragur á stíl né efnistök-
um höfundarins. Þessi bók
ber vott um leiftrandi frá-
sagnarhœfileika og
nœmi á persónur, atvik
og umhverfi. Þá kemur
ekki síöur fram nœmt
skopskyn höfundarins.