Þjóðviljinn - 21.12.1989, Blaðsíða 6

JOLABLAÐ II
Hungurvaka á bókajólum
Bókaútgáfan hefur veriö venju fremur líbbleg núna fyrir
jólin; titlarnir ívið fleiri en í fyrra og fjölbreytnin meö mesta
móti. Þessa sér líka staö í lesefninu sem hér fer á eftir:
fáeinir bútar - einir og óstuddir einhverjum kommentum -
úr nokkrum þeirra bóka sem hafa verið aö skila sér á
markaðinn að undanförnu. Að sönnu í stysta lagi til að unnt
sé að glöggva sig á innihaldinu að ráði, en allnokkra
vísbendingu eiga þeir þó að geta gefið.
Birtir eru kaflar úr skáldverkum; I ferðalagi hjá þéreftir
Kristínu Ómarsdóttur, Draumur þinn rætist tvisvar efíir
Kjartan Árnason og Hermanni Arnmundar Backman. Hér
er að finna ferðasögubrot úr górilluskógi eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur, en bók hennar heitir Dulmái dódófuglsins;
birt er brotabrot af síldarsögu Birgis Sigurðssonar; Svartur
sjór af síld, og kafli úr bók Vilhjálms Hjálmarssonar um
Hermann Vilhjálmsson, en hún nefnist Frændi Konráðs,
föðurbróðir minn. Þá er hér birtur undirkafli - Samkeþþni
um að auka umbúðakostnað - úr nýstárlegri bók Harðar
Bergmann. Hún ber heitið Umbúðaþjóðfélagið og leitast
höfundur við að greina frá þvi hvernig líf okkar er vafið í
sífellt þykkari, dýrari og fánýtari umbúðir í nafni framfara.
Það segir sig sjálft að valið á bókunum sem hér er leitast
við að kynna með þessum hætti má fráleitt skoðast sem
einhvers konar velþóknunaryfirlýsing blaðsins á þeim um-
fram ýmsar aðrar bækur sem gefnar eru út þessar vikurn-
ar. Þegar titlarnir skipta tugum og hundruðum gildir gamla
reglan um völina og kvölina. Gróskan á bókamarkaðinum
er það sem við viljum undirstrika með vali á lesmáli úr sem
flestum áttum, en til að fyrirbyggja misskilning skal tekið
fram að „verðlaunabækurnar tíu“ eru ekki í okkar úrtaki
fyrir þá skuld að brýnna þótti að vekja athygli áfleiri, og þar
meö sem flestum, bókum.
Forlögunum sem hlut eiga að máli er hér með þakkað
fyrir leyfi til að birta glefsur þessar, og er það von okkar að
þær megi verða lesendum hungurvaka fyrir íhöndfarandi
bóklestur um hátíöarnar. hs
Ein af teikningum Búa Kristjáns-
sonar í Umbúðaþjóðfélaginu:
Sérfræðingarnir segja okkur
hvers við þörfnumst og selja okk-
ur þjónustu sem við höfðum ekki
hugmynd um að okkur vantaði
(David Haþgod).
Hörður
Bergmann:
Umbúða■
þjóðfélagið
Skipting allra fræðigreina og
starfa á sífellt þrengri sérsvið, þar
sem krafist er lengri og lengri
skólagöngu til að öðlast starfs-
réttindi, kostar sitt. f fyrsta lagi
renna miklir fjármunir úr opin-
berum sjóðum til skólahalds og
þjálfunar til að fullnaegja sífellt
hástemmdari kröfum. föðru lagi
kostar það verðandi sérfræðing
vaxandi tíma og fé til að Ijúka
skólagöngu og þjálfun. Og því
meira sem sérfræðingurinn hefur
kostað til í tíma og fé við að ná
hinu langsótta marki þeim mun
ríkulegri umbunar telur hann sig
eiga að njóta. Gjaldskrárnar og
launin hækka og þeir sem standa
höllum fæti í þessari samkeppni
verða að lengja vinnutíma sinn
ætli þeir að hafa efni á þjónust-
unni. Það verður dýrara að lifa.
Þessi braut dregur fleiri og
fleiri til sín í keppninni um stærri
skerf af því fé sem streymir um
plastpípur hins formlega hagkerf-
is. M.a. þess vegna verður að
dæla sífellt meira fjármagni í
þetta kerfi. Það á sinn þátt í verð-
bólgu sem gerir síðustu kaup- og
taxtahækkun fjótlega að engu.
E.t.v. hefur einhver hópur fengið
meira en aðrir í síðustu lotu. Það
kallar ásamt verðbólgunni á
„leiðréttingu“ hjá þeim, „sem
hafa dregist aftur úr.“ Enn sem
komið er fer þessi endalausa sam-
keppni fram samkvæmt leikregl-
um vaxtarhyggjunnar: meira af
öllu handa öllum. Margt bendir
hins vegar til þess að það séu
einkum þeir betur settu sem auka
tekjur sínar og fríðindi. Á kostn-
að hinna - og framtíðarinnar.
Eins og ég rakti í síðasta kafla
eru allar starfsstéttir afar áhuga-
samar um að selja þjónustu sína
dýrara verði á morgun en þær
gera í dag. Komast í stétt sem
getur haft sem lengsta námsvið-
miðun um kaup sitt eða unnið á
háum sérfræðitaxta, gjarnan á
vegum eigin fyrirtækis í vænlegri
vaxtargrein. Gera sig að dýrari
söluvöru á vinnumarkaðnum sem
menn sækja efniviðinn í ham-
ingju sína og frama til. Aldrei
skortir rök fyrir nauðsyn þess að
lengja námstímann hjá þeim sem
á eftir koma. Ábyrgðin, sem fylg-
ir starfinu, er alltaf að aukast og
þjóðhagslegt gildi þess er ekki
viðurkennt sem skyldi. Þess
vegna er sagt tímabært „að
leiðrétta launin“ einsog það
heitir á nútímaíslensku sem áður
var kallað að hækka laun. Sér-
hagsmunir ráða ferðinni, raunsæi
og heildarhagsmunir víkja.
Þetta á sinn hátt í að gera stöðu
flestra verklýðsfélaga og forystu-
manna þeirra vonlausa. Það
reynist ókleift að hækka
kaupmáttinn hjá þeim sem þurfa
að greiða sífellt hærri umbúða-
kostnað. Jón og Gunna verða
bæði að vinna langan vinnudag á
vinnumarkaði til þess að geta
borgað skattinn sem opinbera
sérfræðiþjónustan kostar - og
hafa afgang til að greiða aðra
sérfræðiþjónustu sem þau telja
sig þurfa á að halda. Neytendurn-
ir verða að bera kostnaðinn af
rekstrar- og tölvuvæðingarráð-
gjöf fyrirtækjanna sem þeir
kaupa þjónustu og vörur af. Ör-
yggið og þægindin, sem kunna að
fylgja sérfræðiþjónustunni, eru
dýru verði keypt í tíma og vinnu.
Vöxtur stofnana- og sérfræðinga-
veldis á öllum sviðum þjóðlífsins
horfir ekki ótvírætt til framfara ef
að er gáð. Meira af því sama er
ekki eftirsóknarvert. Og tíma-
bært orðið að skoða alla þessa
þróun með gagnrýnum augum.
Kjartan Árnason.
Mynd: Jim Smart.
Kjartan Árnason:
Draumur
þinn rætist
tvisvar
Kisa, bara það. Fædd undir
grænum verkfæraskúr. Átti
bröndóttan bróður sem mamma
gaf nafnið Urðarbrandur. Við
Óli kölluðum hann alltaf Urðar-
brandara. Hann var villtur, gekk
framhjá manni í stórum boga og
hvæsti. En ekki Kisa, aldrei villt,
so blíð að pabbi segir það jaðri
við skapleysi, hvernig hún nudd-
ar sér uppað manni og stökkvir
sundur skoltum en stundum
heyrst ekkert mjálm, lítur bara
gapandi uppá mann og lygnir aft-
ur augum. Urðarbrandur var að
stjákla hérna alveg frammá vet-
ur. Hefur ekki sést í margar vik-
ur. Pabbi segir að hann hafi
örugglega farið í hitaveitustokk-
ana uppí Öskjuhlíð; þar eiga víst
heima mörg hundruð kettir sem
læðast útúr stokkunum á nótt-
unni þegar enginn sér. Það er gott
að hann hefur farið uppí Öskju-
hlíð, það er búið að vera so kalt í
vetur.
Á morgun ætlum við að fara í
heimsókn til Millu frænku niðrí
bæ. Það verður nístingskuldi.
Þegar við komum heim aftur
verður Kisa ekki þar. Kisa verður
horfin útum opinn svefnherberg-
isglugga. Ég verð óttasleginn.
Mamma segir: „Hún hefur ör-
ugglega farið inn til einhvers."
An sannfæringar. Verð órólegur
allt kvöldið, það er so ískalt úti;
sofna loks. Aðra nóttina mun mig
dreyma þennan draum:
í gær var bankað, pabbi fer til
dyra. Eftir smástund kemur hann
inntil mín og segir það hafi verið
nýju stelpurnar í húsinu fyrir ofan
okkur.
- Að spurja eftir mér? Er upp-
með mér.
- Nei þær ..., svarar hikandi,
þær voru að koma með Kisu.
- Vei! Fundu þær Kisu? Stekk
á fætur: Er hún að fá sér að
borða?
- Nei elskan hún er... Kisa er
... hún er dáin.
Kisa er dáin, segir pabbi. Kisa
dáin. Kisa.
- Nei Kisa er ekkert dáin,
hvísla ég, hún var hérna í gær.
Kökkurinn belgist út í hálsinum,
er orðinn risastór stífla. Pabbi
klappar mér á kollinn.
- Er hún hérna? kjökra ég, vil
ekki trúa, neita, hún var hérna í
gær.
- Inní þvottahúsi, segir pabbi
lágt.
- Má ég sjá hana?
- Viltu það?
- Já.
Pabbi leiðir mig að lokuðum
dyrum þvottahússins, leggur
hönd á hún, hikar. Horfir niðrá
mig:
- Eigum við að opna? segir
hann alvarlegur í hálfum hljóð-
um.
Kinka kolli, má ekki mæla.
Hann opnar dyrnar í hálfa gátt,
lítur innfyrir. Stend fyrir aftan
hann. Hann snýr sér að mér, spyr
enn: vil ég sjá Kisu?
- Já, svara ég, er farinn að
gráta.
Pabbi opnar dyrnar uppá gátt,
ég gríp traustataki í annan fót
hans og þrýsti andlitinu að hon-
um, kreisti aftur augun, græt.
Pabbi strýkur mér yfir kollinn.
Áræði lokst að opna augun og líta
inní þvottahúsið.
Á gólfinu liggur Kisa á út-
breiddum strigapoka, stíf líktog
stytta af sjálfri sér, augun opin,
skoltarnir sundur eins og þegar
hún reyndi að mjálma. Þarna er
hún, eitt skref og ég gæti snert
hana, finnst samt ég þurfa að
teygja mig langt útfyrir heiminn
til að koma við hana. Snerta hana
... nei, hugsunin fyllir mig óhugn-
aði. Kisa mín. Nístandi sársauka-
ópið sker mig í eyrun, er ekki viss
hvort veldur mér meira ofboði,
Kisan mín dána eða sjálft ópið;
hendist inní herbergið mitt, fleygi
mér á grúfu uppí rúm. Græt fram-
má kvöld.
Þegar pabbi kemur heim úr
vinnunni í dag ætlum við að grafa
Kisu undir húsveggnum; þar er
næstum ekkert frost í jörðu. Ég
hef smíðað kross.
Draumurinn verður ekki
lengri. Ég mun vakna grátandi.
Á morgun förum við í heim-
sókn til Millu frænku. Mig langar
ekki að fara.
Arnmundur Backman. Mynd: Jim
Smart.
Arnmundur
Backman:
Hermann
Á jólatréssölunni niðri við
bensínstöð var nóg að gera, enda
lokað klukkan tólf, eftir hálf-
tíma. Á stóru afgirtu svæði, þar
sem áður voru hundruð jólatrjáa
af öllum stærðum og gerðum,
meira að segja útlenskum, var nú
hrúga út við austurgaflinn og í
henni rótuðu nokkrir úttaugaðir
heimilisfeður í örvæntingu. Tveir
rifust uppi í hrúgunni og toguðust
á um lítið tré.
Hermann beið ekki boðanna.
Hann óð inn í þvöguna miðja,
náði taki á einu trénu, dró það til
sín, borgaði okurverðið, og
dröslaði því út í bíl. Þá fyrst rann
af honum berserksgangurinn og
hann áttaði sig á því að tréð var
örugglega þrír metrar á hæð.
Svona stórt jólatré hafði hann
aldrei keypt á ævi sinni.
Ég saga það og klippi, hugsaði
Hermann. Hann tróð því eins
langt inn í skottið og hægt var.
Helvítis klukkan var að verða
tólf. Tréð stóð svo langt aftur úr
skottinu, að það lagðist í jörðina.
Hann reif það út úr skottinu,
opnaði aðra afturhurðina og
gluggann á hinni hurðinni, tróð
trénu inn í aftursætið og út um
gluggann, opnaði hin gluggann,
smeygði toppnum þar út, skellti
hurðinni, hlassaði sér í bílstjóra-
sætið og brenndi burt með jóla-
tréð þversum á veginum og út úr
báðum afturgluggum.
Hermann rétt náði búðinni
fyrir lokun. Hann leitaði að jóla-
pappír, fann engan, spurði stúlk-
una. Hún sagði að allur jóla-
pappír væri uppseldur.
Uppseldur, sagði Hermann.
Hvernig má það vera. Þið hafið
væntanlega reiknað með því að
fólk vantaði jólapappír á þessum
árstíma?
Við pöntuðum helmingi meira
nú en í fyra, sagði stúlkan. Það
seldist allt upp. Þú getur reynt í
sjoppunum. Þær eru opnar til
klukkan tvö eða fjögur.
Takk fyrir, sagði Hermann og
rauk út.
Ókei, bæ, sagði afgreiðslust-
úlkan.
Hermann fór í fjórar sjoppur á
leiðinni heim. Jólapappír var
ekki til í efri sjoppunni, uppseld-
ur bæði í neðri sjoppu og suður
sjoppu. í sjoppunni uppi á brekk-
unni fékk hann loks eina rúllu af
bleikum pappír.
Þú hefur þó ekki stolið norska
trénu af Austurvelli? sagði Lína
um leið og Hermann dröslaði
stóra jólatrénu inn í forstofu.
Þetta kemst ekki fyrir hérna mað-
ur. Ertu orðinn ruglaður? Ef
þessi risafura á að vera í stofunni,
verður hún að liggja á hliðinni.
Ég saga neðan af því,.sagði
Hermann.
Nei, ekki saga tréð, sögðu
börnin og höfðu aldrei séð annað
eins tré til heimilisnota.
Stalstu trénu, spurði Hans?
Mamma þín er að reyna að
vera fyndin, sagði Hermann. Ég
saga tréð ef þörf er á og ég keypti
það í Jólatréssölunni hf. þar sem
ég er vanur að kaupa jólatré og
svo er þetta mál útrætt. Ég skal
sjá um jólatréð eins og venjulega
og viljið þið gjöra svo vel að
skrúfa niður í bölvaðri graðhesta-
músíkinni, ég ætla að hlusta á
fréttirnar, sagði Hermann, lagði
frá sér tréð í ganginum og hlamm-
aði sér niður við eldhúsborðið.
Þar á gólfinu var haugur af jóla-
gjöfum.
Hverjir eiga eiginlega að fá all-
ar þessar gjafir? spurði Her-
mann. Hann sá fyrir sér hundrað
þúsund krónur fjúka út í busk-
ann, hellti kaffi í glas og kveikti á
fréttunum.
Teppamennirnir eru farnir í
mat og þeir eru ekki hálfnaðir
með stofuna, sagði Lína, þetta er
ekki hægt. Ég get ekki undirbúið
jólin hér í eldhúsinu og á gangin-
um. Hvenær ætlar þú eiginlega að
klára að mála Hermann Karls-
son? Hvenær eigum við eiginlega
að taka stofuna í gagnið og byrja
að skreyta?
Hermann reyndi að hlusta á
fréttirnar. Ríkisstjórnin átti í
miklum erfiðleikum og innbyrðis
deilum. Hann sötraði svart kaffið
úr glasinu. Nú fyrst tók hann eftir
því að hendur hans voru mjalla-
hvítar af vatnsmálningu. Hann
hallaði sér upp að hraðsuðukatl-
inum og sá þar kúlulaga andlit sitt
alsett málningarskellum. Þannig
hafði hann þvælst um bæinn og
nú hringdi síminn.
Jóhanna
Kristjónsdóttir:
Duimái
dódófugisins
Jósef leiðsöguforingi sveiflaði
sveðjunni vígalega til að ryðja
okkur braut inn í skóginn. Þegar
við höfðum þokast áfram í
klukkutíma, hnotið um trjábúta
og stungið okkur á þyrnum,
hægði Jósef á sér og gaf merki um
að nú gætum við farið að nálgast.
„Þið verðið að gæta þess að
hafa hljótt," sagði hann. „Górill-
urnar eru viðkvæmar og geta
brugðist hinar verstu við ef þær
verða hræddar."
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN