Þjóðviljinn - 22.12.1989, Qupperneq 13

ig er Leoiwrdo da Vinci greini-
léga í hlntverki Aristótelesar fyrir
miðju Og Michelangelo situr
álntur og þungt hugsi í forgrunni-
Sjálfur er Rafael yst til hægri í
verkinu og horfir einn í augu
áhorfandans.
Andspænis veggmyndinni af
sjíólanum frá Aþenu sjáum við
heim guðfræðinnar þar sem
kirkjufeðurnir hafa safnast til
þings á himnum umhverfis hei-
laga þrenningu- Kirlcjuhöfðing-
jaf samtímans standa síðan um-
hverfis oþlíjtuna á altarinvt á
jörðu niðri og virða fyrir sér það
kraftaverk sem er holdtekja guðs
í þessu updarlega hrauði-
Fegurðina eða skáidskapinn
táknar Rafael með mynd af Parn-
assos, sælustað skálda í eilífðinni,
þar sem þau Hómer, Pante, V»f-
gill, Ovid og Saffó og fleiri skáld
hafa safnast saman í kringum Ap-
olló, sem leikur á fiðlu.
Dyggðina birtir Rafael okkur
svo með rnynd af þeim atburði er
heil. Raimondo dj Penafort færir
Gregóríusi IX páfa lögbókina.
í Joftinu eru svo 4 skyldir er
sýna okkur gyðjur heimspeki,
réttlætis, guðfræði og Ijóðlistar
og eru þessar höfuðdyggðjr
tengdar fjörum höfuðskepnum:
e|di (guðfræðin) vntni (heim-
spekin), lofti (Jjóðlistin) og jörð
(réttlætið).
Þótt grundvallarhugmyndin að
skreytingu herbergisins sé kann-
ski komin frá Júhusi IL páfa og
hirðmönnum hans, þá er útfærsl-
an Rafaeis, og um leið og hún
markar hápunkt í list hans, þá er
hún jafnframt lýsandi fyrir hug-
myndalegan bakgrunn verka
hans-
A sama tíma og RafaeJ var að
gera myndirnar í Stanza della
Segnatura var Michelangelo að
mála lofthvelfinguna í Sixtínsku
kapellunni, einkakapellu páfans
sem stendur fast við PáfahöUma.
Myndirnar sýna sköpunarsögu
Mósebókar.syndafallið og synda-
flóðið og voru gerðar á árunum
1508-1512. par birtist okkur ann-
ar heimur en hjá Rafael:
sköpunarsagan er í myndum
Michelangelos hetjuleg þjáning-
arsaga mannkyns frá upphafi
vega, túlkuð í rnannslíkomum
sem bera með sér átakafulla og
þjáningarfulla hreyfingu, sem
vjrðist þó vera án sjáanlegs mark-
miðs. Fegurðin og samræmið eru
ekki viðfangsefni Michelangelos,
heldur tilvistarangistin eins og
við þekkjum hana í túlkun
roargra listamanna úr okkar sam-
tíma.
Dómur Prerafaelítanna
Á miðri nítjándu öldinnj kom
fram á Bretlandi skóli mynd-
listarmanna sem kölluðu sig Pre-
Engiilúr
Sixtínsku
madonnu-
myndinni-
Skáldskaparlistin, hluti vegg-
málverks úr Sala deila Segnatura
í Vatíkaninu. Apolló leikur á fiðlu á
Parnassos-fjalli og gyðjur leiklist-
ar, tónlistar og Ijóðlistar hlýða á.
rafaelíta. Þeir litu svo á að evr-
ópsk myndlist hefði náð hápunkti
með Rafael. Síðan hefði hnign-
unin tekið vjð með mannérisma,
barokklist og rómantík.
Einn helsti hugmyndafræðing-
ur og talsmaður Prerafaelítanna
var breski listfræðingurinn John
Ruskin- i eins konar stefnuriti
Prerafaelítanna frá 1851 skrifaði
hann:
„Pegar Rafael var 25 ára gam-
all og hafði hálfnað listamanns-
feril sinn og sjö mánuðum betur,
var hann kallaður til Rómar a(
Júlíusi II. til þess að skreyta Vat-
íkanhöllina. Fram að þeim tíma
hafði hann málað í fastmótuðum
og miðaldalegum stíl. í fyrsta
herbergi þessarar hallar skrifaði
hann Mene tekel phares (dauða-
dóm) listanna og kristindómsins.
Á einn vegg herbergisins dró
hann upp mynd af heirni guð-
fræðinnar með Krist í hásæti. Á
apnan vegginn málaði hann heim
skáldskaparins með Apollo í há-
sæti. Úr þessum sal, frá þessari
stundu, getum vjð rakið úrkynj-
un þins lisfræna anda á Ítalíu....
Sá skapadómur yfir evrópskri
list, sem felldur var í þessu her-
bergi, og snilligáfa þess lista-
manns sem þannig þafði markað
upphaf hnignunarinnar, unnu
saman að einu marki. Tæknileg
fullkomnun og fegurð þeirra
forma sem birtast í verkum hans
og bestu samtímamanna hans,
urðu ósjálfrátt æðsta takmark
aljra listamanna. Og upp frá þeim
tíma hafa menn lagt meira upp úr
framkvæmdinni en hugsuninni,
fegurðinni en sannleikanum.“
Önnur watnaskil
Pessj sérstæða túlkun Prerafa-
elítanna á þýðingu Rafaels mark-
aðist af umhverfi 19- aldar: Pre-
rafaelítarnir voru í uppreisn gegn
akademisma 19. aldarinnar, firr-
ingu og yfirdrepsskap Viktoríu-
tímaps, og þeir horfðust í augu
við ógnvekjandi afleiðingar iðn-
byltingarinnar fyrir breska al-
þýðu. Afstaða þeirra var tvíbent;
þeir horfðu með eftirsjá til iðn-
gilda miðalda og gerðu sér um
lejð hugmyndir um mannlega
samstöðu í útópískum sósíalisma.
Þeir endurvöktu gotneska stíl-
inn í þyggingarljst en myndlist
þeirra einkenndist af smámuna-
sömu raunsæi þar sem oft var
grunnt á tilfinningasemi og smá-
borgaralega draumhyggju.
Pótt Ruskin sé talinn mesti
frumkvöðull breskrar listfræði og
listgagnrýni, þá munu fáir taka
undir mat hans á sögulegri stöðu
Rafaels í dag. í því kann þó að
felast sá sannleikur, að í verkum
hans tpegi finna vatnaskil á milli
nútíma og endurreisnar. En þá er
því við að bæta, að bæði Michel-
angelo og Leonardo eru okkar
megin við þau skil. List þeirra
byggði á rannsókn og reynslu, en
ekid á opinberun. Hún var
gagnrýnin á samtímann og sög-
una. Það átti hún sammerkt með
allri framsækinni list úr okkar
samtíma.
PS. Þótt sá sem þetta ritar hafi átt
löng og lærdómsrík kynni við þau
listaverk sem hér er um fjallað,
þá eru hugmyndir þær sem hér
eru fram settar aðfengnar í gegn-
um lestur bóka. Þar hefur ítalski
listfræðingurinn Giulio Carlo
Argan haft mest að segja (t.d.
Storia Dell'Arte Italiana) en
einnig hef ég leitað fanga hjá
Erwin Panofsky (Studi di Icono-
logia), John Ruskin (Pre-
Raphaelitism),Maria Luisa Rizz-
atti (Raffaello), Pier Luigi De
Vecchi (Michelangelo pittore),
alfræðiorðabókum og víðar.
-ólg
Föstudagur 22. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13