Þjóðviljinn - 23.12.1989, Blaðsíða 5

Þorláksmessa
Hver var Þorlákur dagsins?
Ólafur H. Torfason skrifar
Þorlákur biskup Þórhallsson í Skálholtifæddist 1133 ogdóll 93.
Jóhannes Páll Ilpáfi útnefndi Þorlák helga verndardýrling íslendinga 1984
Þorlákur hafði áður verið
tignaður sem landsdýrlingur,
án staðfestingar páfagarðs.
Þorlákur var ein vinsælasta
sagnapersóna miðalda á ís-
landi, þekktur víða um
Norður-Evrópu og allt suður í
Miklagarð (Istanbul), þar sem
kapella hans var á sínum
tíma. Fyrst og fremst þótti
hann góðurtil áheita. Þorlákur
var eini íslenski dýrlingurinn
sem kirkjur voru helgaðar
(alls 56 talsins á (slandi). Að-
eins María mey, Pétur postuli
og Ólafur helgi voru vinsælli í
þeim skilningi hérlendis. Nú
er honum helguð ein lúthersk
kirkja, Þorlákskirkja í Þorláks-
höfn (vígð 1985). Undantekn-
ing eraðlútherskarkirkjurséu
helgaðar persónum, en sér-
stök undantekning var gerð í
þessu tilviki með biskupsleyfi.
Eftir dauða Þorláks biskups
Þórhallssonar þóttist fólk verða
vart við góð áhrif þess að heita á
hann. Skrámar um þessi jarteikn
hafa varðveist og gefa einstæða
mynd af aldarfari og daglegu lífi á
miðöldum. Áheitaféð kom alls
staðar að, einnig frá útlöndum.
Bein hans voru tekin úr jörðu 20.
júlí 1198 og var dagurinn síðar
í Þorlákshöfn var Þorlákskirkja v(gð 1985. Sumir álíta að áheitatrúin á
Þorlák helga hafi flust yfir á Strandarkirkju, sem er þama í nágrenninu.
helgaður Þorláki sem Þorláks-
messa á sumar (eða Þorláks-
messa hin fyrri).
Skrínið sem gert var um jarð-
neskar leifar hans er dýrasti grip-
ur sem búinn hefur verið til á Is-
landi, kostaði 480 kýrverð,
jafnvirði um 24 milljóna króna á
verðlagi ársins 1989, ef við gefum
okkur að kýrin sé í sama varðgildi
og þá.
1198 var Þorlákur Þórhallsson
lýstur helgur maður á alþingi.
Sumarið 1199 var Þorláksmessa
hin síðari, 23. desember lögleidd
á alþingi. Við Þorlák eru því
kenndar Þorláksmessumar 23.
desember og 20. júlí (“Skálholts-
hátíð“), sem var eins konar þjóð-
hátíð Islendinga fyrr á tíð. Leifar
af skemmtanahaldinu birtast nú í
Verslunarmannahelgi og Þjóð-
hátíð Vestmannaeyinga. Enn-
fremur eru kenndir við heilagan
Þorlák staðirnir Þorlákshöfn,
Þorlákslindir, Þorláksmýrar,
Þorláksbrunnur, Þorlákssæti,
Þorlákshver, Thorlabrúgv í Fær-
eyjum osfrv.
Þorlákur helgi var munkur og
ÞRÁNDUR
SKRIFAR
Chuck
í pólitík
í vitlausu
landi
Hamingjusamir bandarfskir
íþróttamenn hafa sest að í sendi-
herrabústað Bandaríkjanna á ís-
landi. Samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins sunnudaginn 17.
desember var sendiherrann,
Chuck, með fótfráustu mönnum
heims og hefur vísast ein-
hverntíma glatt okkur sjónvarps-
íþróttaáhugamenn með frískum
spretti. Sendiherrafrúin, Sue,
hefur líka látið að sér kveða í
heimi íþróttanna, skíðað betur en
flestar konur aðrar og stefnt á
sjálfan Mount Everest, við nokk-
uð á fjórða tug manna.
Hin ágætu íþróttahjón eru
óhemju lukkuleg með þá ráðstöf-
un Bandaríkjaforseta að skjóta
undir þau koti á íslandi. „Sue og
Chuck segja að íslandsdvöl
þeirra eigi örugglega eftir að
verða þeim Paradísarvist“ skrifar
blaðamaður Morgunblaðsins, og
er ekki vitað til að nokkur íslend-
ingur reikni með slíkum unaði,
hérna megin grafar.
Þegar viðtal blaðamannsins er
lesið til hlítar kemur í ljós að
sendiherrann, sem hefur á und-
anförnum árum verið svo vin-
samlegur að stjórna tveimur af
„virtustu" auðhringum Banda-
ríkjanna, Kaiser Aluminium og
sjálfu Walt Disney apparatinu,
hefur nokkra ástæðu til að hlakka
til. Hann er nefnilega afar vel að
sér í ræðum og málatilbúnaði
þeirra íslendinga sem löngum
hafa verið liðtækastir varnar-
menn bandarískra hagsmuna og
hermangs hér á landi, og á því
eftir að eiga sálufélag við trausta
viðhlæjendur. Hann segir:
„Því tel ég mikilvægt að hér
verði tekin ákvörðun um bygg-
ingu nýs alþjóðlegs flugvallar.
Þannig verður þörflnni fyrir
aukið og bætt eftirlit mætt. Auk
þess tel ég að bygging slíks flug-
vallar hér á landi geti þjónað þýð-
ingarmiklu hlutverki fyrir ísland
í efnahagslegu tilliti. Það hlýtur
að gerast á næstunni að í Evrópu
verði tvær til þrjár aðal vöru-
dreiflngarmiðstöðvar fyrir vörur
fluttar flugleiðis á milli heimsálfa.
Ég sé fyrir mér að ísland geti orð-
ið ein slíkra miðstöðva, sem tæki
við vörum frá Asíu og yrði dreift
héðan til Evrópu. Þetta gæti orð-
ið stórkostlegt tækifæri fyrir fs-
land, efnahagslega, en annar al-
þjóðlegur flugvöllur er frumskil-
yrði þess að þetta geti orðið.
Staðreyndin er hins vegar sú að ef
ísland tekur ekki af skarið og ák-
veður þá forkönnun sem rætt hef-
ur verið um, gæti ísland misst af
tækifærinu og ákvörðun verið
tekin af NATO um að staðsetja
flugvöll annars staðar, svo sem á
Grænlandi.“
Svo vel tekst sendiherranum
að halda gulrótinni fyrir framan
innlenda hermangara að hann
minnist hvergi einu orði á bygg-
ingu varaflugvallar fyrir NATO.
Hann telur á hinn bóginn hættu á
að íslendingar missi af einni af
þremur vörudreifingarmiðstöðv-
um fyrir vörur fluttar flugleiðis á
milli heimsálfa. „Ég sé fyrir mér
að ísland geti orðið ein slíkra
miðstöðva, sem tæki við vörum
frá Asíu og yrði dreift héðan til
Evrópu“ segir hann. Þó leitað sé
með logandi ljósi um allt viðtalið
verður ekki séð að hann hafi
nokkurn tíma minnst á hinn um-
deilda varaflugvöll við blaða-
manninn.
Hér er Chuck karlinn kominn í
traustan félagsskap og kann sitt
fag. íslenskir áhugamenn um
„varaflugvöll“ hafa seint og
snemma haldið því fram að nýr
flugvöllur fyrir NATO verði ekki
herflugvöllur heldur huggulegt
samgöngumannvirki, að vísu
með olíubirgðum fyrir herflug-
vélar, flugskýlum fyrir slíkar vél-
ar, nauðsynlegri viðgerðarað-
stöðu og flugturni tengdum herst-
jórnarneti Bandaríkjanna!
Nú væri gaman að vita hvort
hinn virðulegi sendiherra Amer-
íkumanna í Reykjavík hefur átt
við alþjóðlegan flugvöll eða þann
umdeilda varaflugvöll fyrir
N ATO, sem um þessar mundir er
með viðkvæmustu málum innan
íslensku ríkisstjórnarinnar. Hafi
hann átt við hinn fyrrnefnda, eins
og ráða má af orðum hans í Morg-
unblaðinu, þá sér Þrándur ekki
að honum komi nokkurn skapað-
an hlut við hvort eða hvenær ís-
lendingar koma sér upp öðrum
alþjóðlegum flugvelli til vöru-
dreifingar. Ef hann á hinn bóginn
er að tala um þann síðarnefnda,
sem virðist þrátt fyrir allt trú-
legra, hefur gamli spretthlaupar-
inn reynst full viðbragðsfljótur að
hella sér út í pólitík, í landi þar
sem hann er gestur og þarf að
kunna viðunandi skil á kurteisis-
venjum, eigi væntanleg „Paradís-
arvist“ að rísa undir nafni.
-Þrándur
prestur af Ágústínusarreglu og
naut bestu menntunar sem þá var
völ á í Evrópu, í Lincoln á Eng-
landi og í París Frakklandi. Sér-
svið hans var að líkindum lög-
fræði. Skriftamál þau sem hann
samdi bera vitni um gagngera
þekkingu á samtíma lögspeki.
Þorlákur var uppi á þeim tíma
sem háskólastarf í nútímaskiln-
ingi var að hefjast og mikil gróska
var í andlegu lífi Vesturlanda í
umróti krossferðatímans. Þorlák-
ur kom heim til íslands frá 6 ára
námi með þekkingu og reynslu á
ýmsum sviðum, en sennilega ekki
síst áhrif af ritstörfum og listum
Breta. Hann var m.a. tónlistar-
unnandi. íslendingar ferðuðust
mikið á þessum tíma og fygldust
vel með. Um þetta leyti er ís-
lenska gullöldin í bókmenntum
miðalda að hefjast.
Þorlákur helgi kom heim
mótaður af þeim pólitískum hug-
myndum um sjálfstæði kirkjunn-
ar gagnvart veraldlegum
stjómvöldum sem síðar urðu
ofan á og haldast enn innan
rómversk-kaþólsku kirkjunnar.
Hann vildi ekki hlíta valdi höfð-
ingjanna um kirkjuleg málefni né
yfirráð yfir kirkjustöðum og
eignum þeirra. Hann tók þátt í að
vernda rétt alþýðu gagnvart
höfðingjavaldinu. Vegna þessa
átti Þorlákur í ströngum deilum
við veraldlega höfðingja á ís-
landi, en ekki síður út af siðferð-
ismálum þeirra. Áhrif hans á um-
hverfið voru mikil og með líferni
sínu gaf hann sterkt fordæmi.
56 kirkjur á íslandi voru helg-
aðar Þorláki. Hann var tignaður í
Noregi, m.a. var altari hans í
Bergen, og nú er líkneski hans
utan á Niðarósdómkirkju. Hann
var einnig þekktur í Danmörku,
Svfþjóð og Englandi, en þar eru
sagnir um líkneski hans í kirkju í
Kings Lynn, en nú er steindur
gluggi í kapellu prestaskólans í
Lincoln. í Miklagarði (Istanbul)
var honum helguð kapella Vær-
ingja. Þorlákur var verndardýr-
lingur íslandsfara sem stofnað
var í Hamborg árið 1500.
Það er mikilvægt að hafa í
Líkneski norska myndhöggvar-
ans Önnu Raknes af Þorláki
helga utan á Niðarósdómkirkju.
Styttan er tæpir 3 metrar á hæð
og var henni komið fyrir árið
1907.
huga, að tími Þorláks er blóma-
tími lista og menningar. Val-
þjófsstaðahurðin á Þjóðminja-
safni (eftirlíking á Arnarhvoli) er
dæmi um útskurðarlist íslendinga
á þeim tíma. Kirkjubyggingar
voru þá stærri en síðar tíðkaðist
og voru mjög skreyttar. Steinþró
Páls biskups Jónssonar (arftaka
Þorláks og systursonar) sem
fannst í Skálholti 1954 er einstæð
á Norðurlöndum, og svo er um
fleiri gripi.
Tími Þorláks helga er m.a. tími
sagnanna um Arthúr konung og
riddara hringborðsins, Ríkharðs
ljónshjarta og Tómasar Beckets,
krossferðanna og háskólaþróun-
arinnar; en þá fylgdust íslending-
ar náið með menningar- og
stjórnmálalífi Evrópu.
KAUPFELAG
ARNESINGA
óskar starfsfólki og viðskiptavinum
gleðilegrajóla og þakkar viðskiptin
á liðnum árum
Laugardagur 23. desember 1989 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 5