Þjóðviljinn - 07.02.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Fjölflokkakerfi
r
i
Sovétríkjunum
Þau tíðindi hafa orðið á miðstjórnarfundi Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna, að Míkhaíl Gorbatsjov hefur tekið
undir hugmyndir um að valdaeinokun Kommúnistaflokksins
verði aflétt í landinu. Þetta eru mikil tíðindi, eins og nærri má
geta.
Þegar Gorbatsjov kom til valda og byrjaði sína perestrojku
á því að efna til opinnar umræðu í anda glasnost, var
augljóst að hann ætlaði ekki að hverfa frá einsflokkskerfinu
sovéska. Þá og síðar hafa hans stuðningsmenn mikið skrif-
að um að „forystuhlutverk Kommúnistaflokksins", sem
bundið er í stjórnarskrá, ætti sér sterkar sögulegar forsendur
sem óráð væri að hverfa frá. Fjölflokkakerfi hefði og marga
galla. Nær væri að keppa að einskonar kerfi margra
skoðana, sem ættu þó að þrífast undir allsherjarregnhlíf
valdaflokksins.
í þessum málfutningi var mikil þverstæða sem varð því
meira áberandi sem lengra leið. Það gat ekki staðist til
lengdar, að málfrelsi væri í landinu margfalt meira en nokkur
átti von á og mjög rýmkað frelsi til að stofna allskonar
samtök án þess að Kommúnistaflokkurinn legði blessun
sína yfir- en samt væri ekki leyft að stofna fleiri stjórnmála-
flokka. Sama þverstæða verður uppi þegar menn geta efnt
til óháðra framboða í kosningum, en ekki stofnað um þau
flokk.
Þróunin stakk þetta ástand af- enda byrjaði Gorbatsjov á
því í sinni ræðu á miðstjórnarfundinum að minna á að eins-
konar fjölflokkakerfi er þegar komið upp. Hann á þá ekki síst
við þjóðfylkingar í einstökum lýðveldum, já og stofnun nokk-
urra annarra pólitískra samtaka, einkum í Eystrasaltslönd-
unum.
Menn hafa spurt að undanförnu; hvers vegna halda Sov-
étmenn svo fast í einsflokkskerfið þegar þróunin gengur ört
til fjölflokkalýðræðis annarsstaðar í Austur-Evrópu? Sovésk-
ur fréttaskýrandi, Stanislav Kondrashov, útskýrir þetta fyrir
skömmu á þann veg, að „Sovétríkin eru eins og stórt skip,
sem hefur siglt í sömu átt undanfarin 70 ár. Stærð þess og
svifasein áhöfn gera því ókleift að breyta um stefnu eins fljótt
og smærri skip gera“. Önnur skýring á þessum mun er sá,
að í Sovétríkjunum sé það miðflóttaaflið sem hafi sett svip
sinn á lýðræðisþróunina. Hér er átt við það, að haldið hafi
verið í forræði Kommúnistaflokksins af ótta við að ríkið
liðaðist ella í sundur. Það er rétt að hafa hugann við þennan
þátt málsins: þeir flokkar sem eru að rísa í Sovétríkjunum
raða sér ekki svo mjög á pólitískt litróf frá vinstri til hægri,
eins og verður t.d. í Ungverjalandi og Austur-Þýskalandi.
Líkur benda til að öflugustu flokkarnir eigi sér þjóðernis-
hyggju að kjarna. Það er mjög eðlilegt - en um leið er þá
meiri hætta á því að umbótaviðleitni kafni í átökum milli
einstakra þjóða og þjóðabrota. Nægir þar um að vísa til
dæma frá Aserbædjan sem menn vilja forðast.
Fjölflokkalýðræði í Sovétríkjunum leysir ekki allan vanda
- en það er gott fagnaðarefni að von er á því: án þess getur
þjóðfélagið ekki tekið á ýmsum grundvallarmálum. Lýð-
ræðið er ekki síst nauðsyn til að slá niður spillt og þunghent
stjórnkerfi sem hefur kæft efnahagslegarframfarir í landinu.
Líklega átta menn sig seint nógu vel á því, að þegar einhver
flokkur hefur farið með völd áratugum saman og getað
skammtað sér lof og gagnrýni, þá er hann orðinn eitthvað
allt annað en pólitísk hreyfing og uppruni flokksins skiptir
tiltölulega litlu máli. Flokkurinn er einfaldlega orðinn klúbbur
þeirra sem vilja upp komast í samfélaginu,hann verður eins-
konar samsæri um völd og fríðindi - og að lokum um úr-
ræðaleysi í stjórnsýslu og efnahagsmálum.
KLIPPT OG SKORIÐ
Þar á illskan
óðul sín
Hröö framvinda mála í Austur-
Evrópu er vitanlega á dagskrá hjá
fjölmiðlum á degi hverjum. Nið-
urstöður slíkrar umfjöllunar eru
margskonar eins og hver getur
sagt sér sjálfur. Oftar en ekki eru
þær á leiðinlegu flökti langt utan
við farvegi heilbrigðrar skyn-
semi.
Til dæmis eru sumir dálkahöf-
undar íslenskir á svipuðu róli í
þessum efnum og Reagan banda-
ríkjaforseti var fyrir allmörgum
árum, þegar hann hélt því mjög
stíft fram að Sovétríkin og
Austur-Evrópa væru sjálft
heimsveldi hins illa og önnur
vandamál heimsins eftir því smá
og lítilfjörleg.
III meðferð
hér og þar
Dæmi um slíka túlkun mátti
lesa ekki alls fyrir löngu í rit-
stjórnarpistli Tímans, Vítt og
breitt. Þar er fyrst minnst á sjón-
varpsfréttir um skelfilega með-
ferð á sjúkum börnum og ung-
lingum í Rúmeníu Ceaucescus.
Þessu næst er hlaupið yfir í
Kaupmannahafnarþætti Björns
Th. Björnssonar, sem sjónvarpið
hefur sýnt undanfarna sunnu-
daga. En í einum þeirra þátta
hafði Björn getið um stofnun þar
sem fatlaðir og geðveikir höfðu
illa vist á öldum áður. í því tilefni
leggur ritstjórnarfulltrúi Tímans
undarlega lykkju á leið sína og
skynseminnar. Hann segir að
vísu eðlilegt að menn gleymi ekki
ómannúðlegri meðferð fyrri kyn-
slóða á sjúkum og fötluðum.
Samt er eins og eitthvað sé ósið-
legt við það að rifja slíkt upp - ef
marka má þessa klausu Tíma-
manns sem hér á eftir fer:
„En sögumaður sjónvarpsins
þarf ekki að leita aftur í aldir til að
hneykslast á svo hörmulegu at-
hæfi. Það á sér stað hér og nú og
hefði hann nokkru sinni horft
opnum augum og með gagnrýnu
hugarfari á hvernig mannhelgi
hefur verið fótum troðin í sós-
íölskum ríkjum Evrópu, svo ekki
sé lengra farið, þyrfti hann ekki
að leita langt aftur í aldir til að
setja sig í stellingar vandlætarans
og upphefja einhverskonar
mannúðarstefnu á strætum velf-
erðarþjóðfélags Danmerkur".
Mannhatur
mestan part
Mikill er vindgangur vitleys-
unnar. Hvað merkir þessi maka-
lausa klausa? í henni felast í raun
staðhæfingar á borð við þessa
hér: sá sem skoðar íslendinga-
slóðir í Kaupmannahöfn fyrir
sjónvarpið hann er að hylma yfir
með oddvitum Kommúnista-
flokks Rúmeníu. Sá sem rifjar
upp óþægilegar staðreyndir úr
sögu íslendinga og Dana, hann er
eiginlega að draga athyglina frá
glæpum Ceaucescus og hans
nóta.
Eða treystir nokkur sér til að
lesa annað út úr Tímaklausunni?
Nú mundi ritstjórnarfulltrúinn
aldrei segja slíkt og þvílíkt
beinum orðum. En það er eins og
fyrri daginn: andstyggð Tímans á
vinstrisinnuðum mennta-
mönnum er svo mögnuð og
glórulaus, að þegar einn slíkur
birtist á skjánum, þótt ekki nema
til þess að rifja upp góðar og mið-
ur góðar íslenskar minningar frá
Kaupmannahöfn, þá hrekkur allt
skynsamlegt vit upp af standinum
og út um alla dálka skoppar ein-
hver óstöðvandi fólska sem eng-
Inn veit hvar staðar nemur.
Það er mannhatur mestan part,
kvað skáldið.
Hæpin árátta
Það birtist líka í málflutningi af
þessu tagi árátta sem víðar sér
stað, þótt ekki sé í jafn illkynjuðu
formi. Hún tengist í fyrsta lagi
fjandskap við söguna: það er eins
og ekkert (hér: ekkert illt) skipti
máli nema það sem er að gerast
nú á okkar dögum. í öðru lagi er
þessi árátta pólitískt spilverk:
látið er sem engin vandkvæði séu
umræðu verð nema þau sem upp
koma í Evrópu austanverðri. í
þeim málatilbúnaði má greina í
senn sjálfumgleði („allt í lagi hjá
mér“) og þá skammsýni sem
stuggar á brott öllum óþægilegum
staðreyndum í næsta umhverfi
með þeirri huggun að „þetta er
nú enn verra hjá þeim fyrir
austan“.
Að elska
náungann
Jæja. Höldum áfram með
austansmjörið frá dálítið öðru
sjónarhorni.
Fyrir skömmu rak Klippari
augun í viðtal við ungan mann
austurþýskan, sem fór vestur í
fyrra að leita sér betri lífskjara
(það var nokkrum mánuðum
áður en múrinn féll). Hann kunni
ekki við sig, lenti í húsaleiguokri,
missti vinnuna og ákvað að snúa
heim aftur, ekki síst vegna þess
að í Austur-Þýskalandi taldi hann
sig eiga auðveldara með að leysa
sín húsnæðismál. Slík dæmi eru
náttúrlega til: eftir að landamær-
in voru opnuð er munurinn á
Austur- og Vestur- Þýskalandi
ekki síst sá, að fyrir vestan er til
betri og glæstari kjara að vinna,
ef sæmilega gengur og viðkom-
andi er í eftirsóttri starfsgrein.
Fyrir austan er atvinnuöryggið
hinsvegar meira og tilteknar
nauðsynjar, eins og húsnæði,
ódýrari.
Ungi maðurinn segir frá þessu
skilmerkilega, en þar fyrir utan
fellir hann svofelldan dóm yfir
Vestur-Þýskalandi:
„Fólkinu þykir ekki vænt hvert
um annað, og peningar einir færa
ekki hamingju“.
Þetta er vafalaust alveg rétt hjá
piltinum, en segir um leið ákaf-
lega lítið um Austur- eða Vestur-
Þýskaland. Peningar eru ekki
ávísun á hamingju - en hvort sem
þú ert fyrir austan eða vestan þá
gera einhverjir aurar í vasa
óhamingjuna bærilegri. Og flest
samfélög eru það illa haldin af
firringu að aðkomumanni finnst
hann mæta kulda einum og sér-
drægni - þar af leiðandi finnst
honum líka að heima sé best í
mannlegum skilningi, blátt áfram
vegna þess að þar á hann vini og
kunningja frá fornu fari sem
hjálpa honum gegn því sem ó-
manneskjulegt er í samfélaginu.
ÁB
pJÓÐVILJINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:CS1935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fróttastjóri: SiguröurÁ. Friöþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson (Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir,
ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmarsson (íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiöur Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, ÞorgeröurSigurðardóttir.
Bílstjórl: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guörún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Siguröardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Báröardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúia 37, Reykjavík, sími: 68 13 33.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síöumúla 37, sími 68 13 33
Umbrot og setning: Prentsmiöja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaöaprent hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓDVfUINN Miðvikudagur 7. febrúar 1990