Þjóðviljinn - 13.02.1990, Blaðsíða 4

þJOÐVILIINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Mandela
frjáls maður
Nú um helgina vann sjónvarpið það sem sjónvarpið eitt
getur: gert okkur að sjónarvottum mikilla og áhrifasterkra
tíðinda. Nelson Mandela, óumdeildurforingi í mannréttinda-
baráttu þeldökkra manna í Suður-Afríku, fangi hvítu minni-
hlutastjórnarinnar í 27 ár, var látinn laus. Við sáum hann
ávarpa vini sína og landa og við fundum til þeirrar alltof
sjaldgæfu gleði sem fylgir því að réttlæti erfullnægt. Um leið
og lausn Mandela úr haldi hlýtur að gera þær vonir að vissu,
að nú sjái fyrir endann á einhverju illræmdasta kúgunarkerfi
sem við lýði hefur verið, svonefndu apartheid suðurafrísku
minnihlutastjórnarinnar.
Hinir hvítu valdhafar í Suður-Afríku hafa lengi reynt að
réttlæta sig með því, að Nelson Mandela og flokkur hans,
Afríska þjóðarráðið, ANC, hafi gripið til ofbeldis eða gert ráð
fyrir ofbeldisaðgerðum í frelsisbaráttu sinni. Og með því að
ofbeldi er lítt vinsæl baráttuaðferð hin seinni ár hafa ýmsir á
Vesturlöndum, einkum hægrimenn sem sáu í ANC skelfi-
lega „rauða hættu“, tekið nokkurt mark á röksemdum kyn-
þáttakúgaranna. Þar eftir lentu þeir menn á villigötum í
vangaveltum um einhverja meðfærilega og „hófsama" tals-
menn þeldökkra manna sem rætt yrði við, meðan félagar
Mandela væru barðir niður með allri hörku lögregluríkisins.
Þeirsem svo hafa hugsað gleyma því, að það eru valhafarn-
ir hvítu sem hafa skammtað ANC baráttuaðferðir en ekki
öfugt. Mandela vartekinn fastur um það leyti sem hinir hvítu
unnu af kappi að því að höggva á öll tengsl milli kynþáttanna
með apartheidlögum, sem áttu að tryggja minnihlutanum
auð og völd um aldur og ævi með hræsnisfullum tilvísunum í
almættið, sem hefði skapað kynþættina og vildi ekki að við
þeirra sérstöðu væri hróflað. Allt andóf gegn kúgunarlögun-
um var barið niður með kylfum og skothríð: slíkt ofbeldi
hlýtur að sannfæra þá kúguðu um að þeir séu neyddir til að
grípa til vopna.
Ekki skal úr því dregið að ástandið í Suður-Afríku hefur
verið mjög sérstætt: það er ekki víða að einstaklingar hafa
veriðjafn rækilegafæddirtil hlutverka kúgaðraog kúgaraog
þar. En þegar ANC fær aftur að starfa og Mandela er sleppt
úr haldi er þar um að ræða atburði sem eiga sér margar
hliðstæður í austri og suðri og vestri: harðstjórar og einræð-
iskerfi eru á undanhaldi, lögregluríkið molnar sundur. Það er
að vísu allangt í það að lýðræði sem byggir á almennum
atkvæðisrétti, málfrelsi, fundafrelsi og fjölflokkakerfi spanni
allan heim, en áhrifasvæði þess hefur stækkað ört á seinni
árum og misserum - ekki síst í Suður-Ameríku og Austur-
Evrópu.
Framsókn lýðræðisins fylgir mikil alda hrifningar eins og
vonlegt er. Þar á eftir kemur tími vonbrigða: menn komast
fljótt að því að lýðræðið veldur ekki þeim skyndibreytingum á
högum manna sem þeir helst vildu. Að sjálfsögðu ekki: sem
breytir engu um það að án lýðræðisins komast menn ekki til
þeirra brýnu verka sem liggur á að vinna í samfélögunum.
Ranglætið í Suður-Afríku hefur verið auðskiljanlegra og
gangsærra en í flestum samfélögum öðrum vegna þess að
það var fest í lög sem mismunuðu kynþáttum. Þegar það
kerfi fellur hljóta sjónir manna að beinast meir að þeim
hagsmunum sem skýldu sér á bak við apartheid: hagsmun-
um hinna ríku sem vilja gera eymd hinna fátæku að einskon-
ar náttúrulögmáli. Menn munu og skoða það betur en áður,
að „aðskilnaðarstefna" er til í ýmsum myndum og fer ekki
nærri alltaf eftir kynþáttum. Skal um það vísað til auðmanna-
hverfa t.d. í Suður-Ameríku, þar sem hinir ríku loka sig og
fjölskyldur sínar af í villuhverfum á bak við háa veggi og setja
vopnaða verði við hliðin til að hleypa engum samborgurum
úr helvíti fátækrahverfanna þar inn, nema þeim sem vel-
þóknun njóta sem hlýðnir þjónar.
KLIPPT OG SKORIÐ
Mengunin í þriðja heiminum eykst miklu örar heldur en sem svarar þeim samdrætti sem unnið er að á
Vesturlöndum.
„Fortíðin eltír
okkurárönd-
um“
Skúmur Þjóðviij&ni
Mgir að nesta &r vcrði
dzt betra en þ&ð Uðnau
AitaeðK .ForUSin cHir
okkur á rðndumT
Skúmur er &ð visu dm
konar •p&ugstoftikarl,
lem borfir á tOvmma
með bros I augum. En
hnyttniyrði hans hhta
oft&r I m&rk en hátimhr-
aðar staðheflngar ann-
arr& stefnuvfta þar á bee.
*Fortíðin eltir okkur'á
rðodum," aegir Skúmur
t^jóðvijj&ns þegar hann
horftr fram á veginn.
Hann á trúlega við g*er-
dag hin» gerska mvintýr-
ia, aem Uenzkir aðelauitr
ar lobungu 1 áratugi »
nú rennur út I aandinn
austur I jyrirmynd-
arrflgunum“.
Fortíðarúttinn sk&rast
Off við Undsstiórn M-
gi
igNjiini
Fortíðín íframtíðinni
Stak6telnar staldra v>ð spaugsyröi Skúms (Þjóðviija um fortíöina
(framtföinnl. Sem og hátimbraöa kenningu Þjööviljans um ,her-
8kálakommúnl8ma" I Rúmeníu, eins og hún kemur fyrir augu
Garra Tímans. Þá veröurtjiuggað í orö ungverskra systra í Vest-
urtandi um stööu kristins fólks ( kommúnistariki.
opinbera, svo ef þ&u viÖ*
h&kia störftun sinum, þá
Éara þ&u ekki I Idrkju.
Þ6 er þetta mlkið að
breyt&st núna; þegar við
vorum litl&r mátti ekkl
einu slnni niiimirf á trú
eða kirkju. VÍnkona okk-
ar úti var otr er ndðff
lega verður hðftmdur
tegundarheitisins kall&ð-
■r 1 qjónv&rp og útv&rp
til að flytj* þjððinni að
fcogmnápimdnn i Rúm-
enhi h&fi verið vh&ður
ftrrir, og M&rx gamli hafi
hent á lyrirÍMerið. Flókn-
ara er þetta n6 ekki
a£r, þótt m&rkmlði
kunnl að hellla þ
sk&mmsýnnL Hér á land
heftir þéssi stefna verið
hÁlfgerðum felulcik
Uðnura áratugum. Búat
má við að feluleikurin
kunni að auk&st eftir þ'
•em flelra gruggufi
Mengunin eykst,
hvað sem „við“ gerum
International Herald Tribune
birtir í gær kafla úr leiðara Was-
hington Post um mengunarmál.
Þar kemur fram, að þótt iðnríkin
taki hættuna af gróðurhúsaáhrif-
unum alvarlega, þá ráða þau ekki
við þetta vandamál með aðgerð-
um heima hjá sér. Það eru fátæku
ríkin sem trúlega munu bæta
mestri mengun við á næstu árum,
á leið sinni til meiri velmegunar.
Vilji iðnrikin koma í veg fyrir
gróðurhúsaáhrifin, verða þau að
finna leið til þess án þess að
hamla hagvexti í þeim löndum
sem nú brenna feiknum af kolum
til að efnast.
Umhverfisvernd nýtur mestrar
hylli hjá fólki sem hefur nóg að
borða og getur treyst á lífslíkur
miklar. Fólk sem hefur stöðugar
áhyggjur af lífsframfæri sínu set-
ur gróðurhúsaáhrif neðarlega á
listann yfir brýn vandamál.
Kínverjar eiga miklar kola-
námur og hafa gert stórfenglegar
áætlanir um aukna iðnaðarfram-
leiðslu. Háleitar og göfugar
ályktanir Vesturlandamanna
hafa lítil áhrif á það hvernig Kín-
verjar kynda.
Alþjóða orkustofnunin (IEA)
hefur spáð því að árið 2005 muni
jarðarbúar nota 50% meiri orku
en nú og að 90% þeirrar orku
muni enn vera af lífrænum toga,
sem sagt eldsneyti sem mengar og
endurnýjast ekki.
Til ársins 2005, eða á þeim 15
árum sem spárnar taka til, mun
koltvísýringsmengun frá því sem
við höfum hingað til kallað
„kommúnistaríki“ aukast meira
en tvöfalt á við það sem gerist hjá
vestrænum iðnríkjum. Útblást-
urs- og reykmengun í fátæku
löndunum mun aukast þrefalt
hraðar en í vestrinu.
Þessi magnaukning gerir að
engu þann samdrátt í koltvísýr-
ingsmengun sem iðnríkin beita
sér fyrir. Gróðurhúsaáhrifunum
seinkar ekki, þótt útreikningar á
Vesturlöndum gæti gefið það til
kynna. Eina lausnin væri sú að
þróa nýja tækni sem hentar í
þriðja heiminum. Auðvitað
beinast þá augu manna að kjarn-
orku. En vegna slysa í kjarnorku-
verum og ótta fólks við þau er
nauðsynlegt að efla öryggisþátt-
inn, ef stefna á að nýtingu þeirra í
þriðja heiminum. Sólarorka
kemur til greina, en framfarir
varðandi hana eru afar hægar.
Hún hefur ekki enn getað sannað
sig, því kostnaður við tilraunir og
þróun eru sífellt meiri en orkan
sem hún virkjar. Orkulindir sem
dæla ekki út tröllauknu magni af
koltvísýringi eru mikilvægastar
þess sem þróa þarf.
Evrópskir
söngvar
Sjónvarpið fór bráðsnjalla leið
með því að blanda saman
spaugþætti sínum Stöð 90 og Eur-
ovision söngvakeppninni. Með
því átti bersýnilega að auka
skemmtanagildið og tryggja
áhorfendur, en um leið að slá
vopnin úr höndum þeirra sem
stimpla keppnina sem hlægilegt
léttmeti.
Athyglisverðar leiðir voru
einnig farnar í dagskrárgerð
varðandi atkvæðagreiðslu og
kynningar á lögunum. Sérstök yf-
irnefnd tónlistarafurða sat þarna
eins og á sakamannabekk og
glúpnaði þegar Edda Andrés-
dóttir lýsti þeim. Trúlega býður
austur-evrópskt sjónvarp upp á
svipaðar uppákomur um þessar
mundir. Óvinir alþýðunnar eru
látnir sitja í opinberum skam-
makrókum og háðið látið dynja á
þeim.
Hörður G. Ólafsson, tann-
smiður og tónlistarmeistari á
Sauðárkróki, var látinn hverfa
innan um stórmennin þegar að
afhendingu verðlauna kom.
Starfsmenn Sjónvarps og Valgeir
Guðjónsson þöndu sig, meira að
segja krúttin sem fluttu verð-
launalagið, en listamanninum
sjálfum var ýtt kurteislega til
hliðar. Fólk spurði: Hver er snill-
ingurinn? Hver er Hörður? Tón-
listarmaður? Hvernig lítur hann
út?
En þrátt fyrir langdregnustu
dagskrá sem sést hefur um langa
hríð var ekki tími til þess að
kynna sigurvegarann, ræða við
hann, - það var ekki einu sinni
birt nærmynd af kappanum.
Upplýsingar um feril hans í
hljómsveit Geirmundar Valtýs-
sonar, fjölda tónverka sem hann
hefur samið, smekk í tónlist og
álit á lögunum og framkvæmd
keppninnar - allt var þetta látið
fréttastofunum eftir.
Hins vegar er jafn augljóst, að
verðlaunalagið 1990 vekur at-
hygli erlendra dómgæslumanna,
það er í hæfilegum skrallhúsa- og
skífuþeytastíl og hafnar í 8. sæti
Eurovision sönglagakeppninnar í
Júgóslavíu.
Allir eru
að tala um það
Opna helgarblaðs DV nú síð-
ast líktist meira gamalli Þjóðvilj-
aopnu heldur en málgagni frjáls-
hyggjunnar. Leiðarinn var, eins
og annar hver Moggaleiðari
núna, um mikilhæfan leiðtoga
So vétríkj anna og það merka starf
sem eftir hann liggur. DV-
ritstjórinn Jónas Kristjánsson
nafngreinir fjölmarga innanbúð-
armenn í Kreml af mikilli þekk-
ingu og gefur þeim einkunnir.
Ryzhkov er sökudólgurinn, segir
DV, hálfgerður Framsóknar-
maður.
Erlenda fréttaskýringin við
hlið leiðarans er eftir Magnús
Torfa Ólafsson, fyrrum ritstjóra
Þjóðviljans. Vitaskuld fjallar hún
líka um leiðtoga Sovétríkjanna
og „lýðræðisbyltingu" hans. Inn-
lenda fréttaskýringin er eftir Ell-
ert Schram og þekur mynd frá
félagsfundi Alþýðubandalagsins í
Reykjavík þriðjunginn af síð-
unni.
Þjóðviljinn getur líka bent með
nokkru stolti á sjálfan sig sem
vinsælt umfjöllunarefni. Að
meðaltali voru Staksteinar Morg-
unblaðsins í janúar annan hvern
dag byggðir á efni úr Þjóðviljan-
um. Þjóðviljinn sér ekki bara
Mogganum fyrir efni, heldur er
sífellt í hann vitnað í öðrum blöð-
um. Tíminn og Mogginn hefja
báðir teiknimyndahetju okkar,
Skúm, til skýjanna, fyrir pólitíska
skarpskyggni og húmor. Skúmur
fylgist vel með þjóðmálum og er
oft sá sem á síðasta orðið á rit-
stjórninni undir kvöld.
ÓHT
pJÓÐVILJINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:68 19 35
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páli Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Frétta8tjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrirbiaðamenn: Dagur Þorieifsson, ElíasMar(pr.),Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson (Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir,
ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmarsson (íþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílatjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbroiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 37, Reykjavík, sími: 68 13 33.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 37, sími 68 13 33
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verö í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN ’ Þrlðjudagur 13. febrúar 1990