Þjóðviljinn - 23.02.1990, Blaðsíða 20

Allt í hund og kött
Það er erfitt hlutskipti að vera
spámaður í sínu föðurlandi eins
og þeir Stalín, Sjáséskú og Óli
kommi hafa fengið að sannreyna.
Nú er Stalín loksins dauður og
allar myndir af þeim gerska nik-
ótínista og morðhundi horfnar
nema í Albaníu og hjá einstöku
íslenskum líftryggingasala. Og
Sjáséskú líka dauður án þess
nokkur sakni hans. Hann Sjás-
éskú sem þótti svo góður skáti
hér um árið að Guðrún Helga-
dóttir fékk andlegan kynblossa af
því einu að virða hann fyrir sér.
Já, þeir safnast óðum til and-
skotans, þessir sem heimurinn
batt sem mestar vonir við. Ekki
að undra þótt Óli kommi sé
genginn á vit veiðibjöllu og ís-
bjarna á köldustu töngum ís-
lands.
Er þá nema von að lítið leggist
fyrir kappa eins og mig sem
reyndi árum saman að stofna til
efnahagslegrar viðreisnar á ís-
landi með því að boða nýjar hug-
myndir um framleiðslu á gælu-
dýrafóðri. Menn muna kannski
ekki þá heilögu baráttu sem
undirritaður háði, ásamt Má
Blöndal þáverandi iðnrekanda,
fyrir því að hafin yrði stórfelld
framleiðsla á íslensku gæludýra-
fóðri. Man nokkur íslendingur í
dag slagorðið: íslensk gæludýr,
íslenskt gæludýrafóður!
Nei, minni einstaklinga er
stutt, minni þjóða ennú styttra.
Því vil ég á þessum tímum mikilla
opinberra játninga og rannsókna
á ferli einstakra hugsjónamanna,
gera það sem margir láta ógert,
að játa á mig hugsjón sem þjóðin
á þessum tuttugu árum hefur
hamast við að gefa skít í: Að með
því að gjörnýta allan sjávarafla í
þágu gæludýra heimsins getur ís-
lenska þjóðin endanlega losnað
úr þeirri efnahagslegu glötun sem
hún hefur sjálf kosið að dúsa í.
Allt starf okkar Más Blöndal
byggði á einfaldri grundvallar-
staðreynd, semsé þeirri að fólki
þykir vænna um skepnur en ann-
að fólk. Það er ennfremur óum-
deild tölulég staðreynd, að í Evr-
ópu (svo ekki sé minnst á Banda-
ríki Norður-Ameríku) eru álíka
mörg gæludýr og menn. Því
liggur það svo augljóslega fyrir að
íslenskur matvælaiðnaður ætti,
auk hefðbundinnar framleiðslu á
óætum fiskstautum úr margþídd-
um þorskflökum, að sérhæfa sig í
framleiðslu gæludýrafóðurs. Það
er vísindalega sannað, að fólk
leggur sér allskonar ómeti til
munns, en það gegnir öðru máli
um gæludýrin. Hver hefur til
dæmis séð vel ræktaðan heimilis-
hund éta fish & chips, með öðr-
um orðum úldinn fisk og myglað-
ar kartöflur brasaðar í gamalli ol-
íuleðju? Enginn hundur á Bret-
landseyjum með snefil af sjálfs-
virðingu leggur sér til munns það
sem hinn almenni hundeigandi á
Bretlandi étur hvunndags. Það er
enda svo að þeir sem eru verulega
hræddir um líf sitt, á Bretlands-
eyjum og í Þýskalandi, svo sem
erlendir farandverkamenn og
gamalmenni, nærast í síauknum
mæli á vítamínbættum hunda- og
kattamat. Og þótt orð fari af list-
rænum tilþrifum Frakka í eldhús-
inu, bera franskir kettir yfirleitt
mun betra skynbragð á matvæli,
og þá einkum drykkjarvörur, en
hinn almenni franski borgari.
Hver hefur til dæmis séð franskan
kött þamba gallsúrt rauðvín eins
og þeir frönsku láta sig hafa af
misskilinni tryggð við úrelta
hefð? Nei, þótt mannfólkið
þambi viský og annan djöful-
skap.þá dettur engum heimilis-
ketti í hug að lepja þvílíkt eitur.
I Ijósi þessara staðreynda setti
undirritaður, á sínum tíma, fram
hugmyndir um gjörbyltingu
atvinnulífs á íslandi, í þá veru að
landið yrði gert að paradís gælu-
dýranna, draumalandinu þarsem
ósk gæludýrsins um bragðgóða,
holla, ómengaða fæðu, yrði látin
rætast.
Aðins einn maður sýndi hug-
myndum mínum verulegan skiln-
ing og áhuga, en það var Már
Blöndal þáverandi iðnrekandi.
Már, sem á þeim árum átti afar
matvandan hund og þekkti af
eigin reynslu hversu kröfuharðar
og meðvitaðar skepnur eru um þá
fæðu sem þær leggja sér til
munns, sá eins og ég, bjarta fram-
tíð fyrir hinar dreifðu byggðir
landsins, ef menn aðeins vildu
einu sinni leyfa hundinum eða
kettinum að hafa vit fyrir sér.
Þeim þrjúhundruðþúsund tonn-
um af sjávarafla sem bókstaflega
er hent á hverju ári á íslandi, vildi
Már Blöndal breyta í Ijúffenga
rétti fyrir hina loðnu samborgara
heimsins.
Mér er afar hugstætt þegar Már
sýndi mér fyrsta eintakið af hin-
um svonefndu fjögurra þrepa
dósum, sem hann hafði hannað.
Þarna hafði íslenskt hugvit unnið
glæstan sigur, sem þjóðin því
miður kunni ekki að meta, en
fjögurra þrepa dósin var einskon-
ar langdós og þurfti ekki nema
fimm botna í hana, en hefði þurft
átta ef um fjórar sjálfstæðar dósir
hefði verið að ræða.
Því miður varð fyrirtæki Más
Blöndal gjaldþrota áður en fram-
leiðsla á gæsludýramat í langdós-
um hófst. Fór þar saman eins og
oft fyrr og síðar skilningsleysi
yfirvalda og ónóg fyrirgreiðsla
lánastofnana. Már Blöndal hefur
hinsvegar ekki svikið hugsjón
sína eins og svo margir aðrir, því
samhliða forstjórastarfi sínu,
fyrst hjá sjóskipum hf. og síðan
við hið kunna drykkjumannahæli
„Elefanten“ á Jótlandi í Dan-
mörku, hefur Már ótrauður bar-
ist fyrir því að menn hæfu dreif-
ingu á gæludýramat í fjögurra
þrepa dósum. Og víst er um það
að Danir hafa tekið fjögurra
þrepa dósinni vel, en því miður,
og þar vitna ég beint í orð Más
Blöndal, „sáu þeir meiri ástæðu
til þess að nýta þessa snjöllu upp-
finningu í bjórverksmiðjunum en
við dreifingu á gæludýrarétturrí".
En af því efnahagsleg kröm
þjóðarinnar er siðlaust sjálf-
skaparvíti, þá vil ég beina orðum
mínum til hins skapfellda sjávar-
útvegsráðherra: Leggðu blátt
bann við því að menn hendi
sjávarafla! Ef íslendingar hefðu
glóru í kollinum til að gjörnýta
það sem úr sjónum kemur, þá
þyrftu þeir ekki að hlaupa eins og
portkonur á eftitr útlendum
eiturbrösurum í von um ódrátt
sem heitir álver. Og það á svo
sannarlega að hóta þeim sjó-
mönnum tugthúsi saem henda
tugum tonna af úrvals fiski í sjó-
inn í túr, af því fiskurinn passar
ekki í vinnslurásina hjá þeim eða
er á skjön við kvótann.
Og við þjóðina í heild vil ég
segja þettá: Ég tek ekkert mark á
þessu væli í þér um efnahagslegar
þrengingar á meðan hillur ís-
lenskra verslana svigna undan
innfluttum gæludýramat!
Og við gæludýrin vil ég segja
þetta: Takið til ykkar ráða! Gríp-
ið í taumana! Mannskepnan er
um það bil að fyrirgera rétti sín-
um til að deila og drottna á þess-
ari plánetu! Látum allt fara í
hund og kött!
Þór Tulinius og Helga Jónsdóttir í hlutverkum sínum. Ljósmynd Krist-
ínn.
Endurbvgging
Þjóðleikhúsið sýnir
ENDURBYGGING eftir Václav Ha-
vel.
Þýðing: Jón R. Gunnarsson.
Leikstjóri: Brynja Benediktsdóttir.
Leikmynd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson.
Lýsing: Páll Ragnarsson
Leikendur: Erlingur Gíslason, Helga
E. Jónsdóttir, Þór TuliníuS, Sigurður
Sigurjónsson, Jón Símon Gunnars-
son, Þórunn Magnea Magnúsdóttir,
María Ellingsen, Jóhann Sigurðar-
son, Örn Árnason, Pálmi Gestsson,
Randver Þorláksson, Hákon Waage,
Edda Þórarinsdóttir, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir.
Alþjóð hlýtur að vera kunnugt
um frumsýningu Þjóðleikhússins
á nýjasta leikriti Havels eftir
heimsókn hans hingað. Sjaldan
hefur eins vel tekist til með
auglýsingaherferð um eina sýn-
ingu. Galin hugmynd Brynju
Benediktsdóttur leikstjóra sýn-
ingarinnar heppnaðist fullkom-
lega en líklega með stærra sniði
en hana grunaði.
í fyrradag ávarpaði Havel síð-
an bandaríska þingið. Ugglaust
hefur Þjóðleikhúsið komist í
heimsfréttirnar í fyrsta og líklega
sfðasta sinn.
Café Existens, norrænt bók-
menntatímarit sem kemur út á
sænsku, birtir í 42/43 hefti
sautján Ijóða syrpu eftir Þorstein
frá Hamri. Ljóðin eru úr þrem
bókum sem út komu á árunum
1982-87. Ljóðin þýddi Inge
Knutsson, sem hefur getið sér
gott orð m.a. fyrir þýðingar sínar
á verkum Ólafs Jóhanns Sig-
urðssonar og Snorra Hjartar-
sonar.
Syrpunni fylgir viðtal Pjeturs
Hafsteins Lárussonar við Þor-
stein: þar er fjallað um kosti ein-
stakings og smáþjóðar og skálds
og okkar dögum, um uppsprettur
þess styrks sem leyfir mönnum að
lifa af, um vilja okkar eða vilja-
leysi til að rækta eigin tungu og
Endurbygging er dæmalaust
gott og hollt leikrit, skrifað af
mannviti miklu og hógvægð. Það
er spennandi í hægri framvindu,
persónur þess skýrar í fáum drátt-
um sínum, þaulhugsaðar að gerð.
Loksins hefur leikhúsið á óyg-
gjandi hátt tekið frumkvæði í sýn-
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
ingum á nýju verki utan úr heimi.
Hafi þeir heiður fyrir ’pað fram
tak.Víst er það samt kátbroslegt
að sjá þennan lágvaxna mann
stíga inn í hóp íslenskra góðbor-
gara í nýja smókingnum sínum,
langhrjáðar af skipulögðum of-
sóknum, á sýningu verks hans sem
boðar ákveðið boðskap sem
stríðir gegn öllu því sem samsæti
menningu. Þorsteinn víkur m.a.
að því í viðtalinu að of mikið hafi
menn fjasað um „tilvísanir“ til
fortíðar í ljóðum hans, einatt á
kostnað þess sem fram fer í ljóð-
um hans í þeirra samtíð. Það ætti
hinsvegar ekki að vera í frásögur
færandi þótt íslenskt skáld vísaði
öðru hvoru til hluta sem falla
undir lágmarkskunnáttu um land
og þjóð. í viðtalinu er og rætt um
þá réttlætiskennd sem vísar
skáldi til vinstri, þá virðingu fyrir
veruleika fortíðar sem gerir það
að sumu leyti íhaldssamt og um
það umburðarlyndi og þá forvitni
um annarra hagi sem vinna gegn
einangrun og kreddu.
Café Existens er samnorrænt
tímarit sem fyrr segir, það fjallar
hans stóð fyrir: miskunnarlaust
afskiptaleysi bakvið frjálslyndis-
hjal, smekklausan arkitektúr í
nafni framfara, spillingu í nafni
opinbers stjórnarfars. En ef til
vill hefur það mæta fólk numið
eitthvað af boðskap hans. Hver á
sinn hátt, því leikrit hans er ekki
einráðið, það er margrætt og víð-
tækt í skoðun sinni á ábyrgð okk-
ar, siðferðilegri og pólitískri.
Þetta er býsna þéttriðið verk
og þótt leikleiðbeiningar séu ekki
ýtarlegar, miklu frekar sparar, þá
er leikstjórinn mjög trúr ætlun
skáldsins. Sýning Brynju er því í
heldur íhaldssamri, nákvæmri
hefð leikhúss Evrópu. Sýningin
er hinsvegar silaleg og leikurun-
um tekst ekki að gæða hana lífi
sem skyldi. Veikleikar hennar
liggja fyrst og fremst í hlutverka-
skipan. Útlit er þunglamalegt,
lýsing fábreytt, hvort tveggja að
yfirlögðu ráði og lýtur í senn trún-
aði við lýsingu skáldsins og sam-
þætta túlkun aðstandenda. Sem
kann þó ekki að vera rétta leiðin
til að glæða þetta listaverk lífi.
Aðrar leiðir kunna að vera því
þénanlegri. Er til dæmis Erlingur
Gíslason sjálfkjörinn í hlutverk
Bergmans? Honum tekst margt í
þessu hlutverki en hann skortir
snerpu í leikinn, mótun í persón-
una á mikilvægum augnablikum.
Þetta er því bagalegra að Helga
Jónsdóttir veldur ekki hlutverki
Lúsíu þrátt fyrir alla líkamlega
burði til þess. Raddbeiting svíkur
hana, henni er um megn að virkja
skoplegar hliðar persónunnar,
fölnaðan glæsileik og grátbros-
lega æskuþrá. Á þeim eina hlekk
missir sýningin mikilvægan styrk.
Geta Helgu sem leikkonu liggur á
öðru sviði. Ánægjulegt er hins-
vegar að sjá Þór og þó einkum
Maríu sýna hér verulega góðan
og sannfærandi leik. Veikleiki
Maríu er röddin en vonandi tekst
henni með góðra manna ráðum
að þjálfa hana til fulls styrks. Jón
Gunnarsson er afbragð sem
Últsj. Frábærlega skýr manns-
mynd unnin á nettum nótum.
Gervi Sigurðar er gott en það
vantar í leik hans herslumun,
ljósari tilgang. Flokksritari Jó-
hanns er samkvæmt bókinni, en
sjálfur skapar hann ekki þá
spennu sem þarf.
Sýningin er því blandin ánægja
og sýnist mér hún vísa til þess að
leikflokkur Þjóðleikhússins eigi
langan veg fyrir höndum til að
finna sér einingu og samræmi.
Þetta er því hryggilegra að sýn-
ingin er hlaðin lofi líkt og menn
fái glýju í augun af heimsókn
höfundarins. Hún vísar samt
fram á veginn á tvennan hátt: Hér
er boðið uppá áríðandi samtíma-
verk og hér má sjá misþroskaðan
leikmáta sem bendir til þess að
endurbygging okkar raunveru-
lega Þjóðleikhúss sé ekki fjar-
lægur draumur.
Þorsteinn frá Hamri
einkum um bókmenntir, ekki síst
í þeim anda að minna á fjölbreyti-
leikann í menningu Norður-
landa, vekja athygli á því sem
ekki er í sviðsljósi hvunndags.
Ritnefnd skipa menn af öllum
málssvæðum Norðurlanda.
áb
Þorsteinn
frá Hamri
í Café Existens
20 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 23. febrúar 1990