Þjóðviljinn - 11.09.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Frestun á
fögnuði
Vinnufundur leiðtoga Sovétríkjanna og Bandaríkjanna í
Helsinki á dögunum styrkirenn myndina af samstöðu þess-
ara risavelda í sameiginlegum vanda. En leiðtogamir eiga
samleið í fleiri efnum en fylkja þjóðum gegn ofríki íraka og
leggja grundvöll að varanlegri alþjóðasamstöðu um vinnu-
brögð gagnvart neyðarástandi eða ófýrirleitnum klækja-
brögðum valdamikilla einstaklinga sem eiga kost á því að
koma öðrum í úlfakreppu.
Bush og Gorbatsjov standa báðir frammi fyrir miklum
efnahagslegum vandamálum og stórveldin sem þeir sljóma
reynast á brauðfótum í því tilliti. Þetta er þeim mun athyglis-
verðara í Ijósi þeirra yfirlýsinga í kjölfar atburða í Austur-Evr-
ópu, að kapítalisminn og frjálshyggjan hafi sannað gildi sitt
umfram sósíalismann. Fréttaskýrendur benda á, að feiknar-
leg útgjöld Bandaríkjanna vegna liðssafnaðarins til Persa-
flóasvæðisins leiði athyglina ffá fjárlagahalla og skuldastöðu
Bandaríkjanna. Og þegar litið er um öxl sjá allir, að hagfræði
sú sem Ronald Reagan lét hvína á bandarísku efnahagslífi
við húrrahróp frjálshyggjumanna, hefur beðið skipbrot, þótt
ekki sé jafn stórfelld og miðstýring Austur- Evrópu, en tók
skemmri tíma. Spásagnir kapítalískra kenningasmiða í her-
búðum Reagans um aukinn hagvöxt, lægri verðbólgu og
velsæld reyndust tálsýnir. Bandaríska sparisjóðakerfið koll-
steyptist vegna frjálshyggjufrumhlaups Reagans sem fólst í
því að veita þeim frelsi og draga úr skilyrðum veðskuldbind-
inga, með þeim afleiðingum að ein mestu gjaldþrot i sögu
Bandaríkjanna eru staðreynd.
William Keegan, efnahagsmálaritstjóri breska blaðsins
Observer hefur nýlega benti á, að upplýsingar og hagtölur
þær sem fram hafa komið undanfarið staðfesta það sem
marga grunaði, að valdatími Reagans var gullöld hinna ríku
í þjóðfélaginu, en kjör þess fimmtungs af bandarísku þjóð-
inni sem rýrust hefur kjörin stóðu í stað. Keegan ályktar því,
að of snemmt sé að steypa sér út í mikil fagnaðariæti vegna
„sigurs" kapítalismans yfir sósíalismanum í efnahagsmál-
um. Við blasi að „sigurvegarinn" þurfi verulegraraðhlynning-
ar við, ef hann eigi að standa undir því sæmdarheiti.
Ritstjóri Observer bendir einnig á þann beiska sann-
leika, að á valdatíma Margrétar Thatcher í Bretlandi hefur
ekki bara opinbem' þjónustu hnignað, heldur líka frammi-
stöðu viðskiptalífsins. William Keegan fullyrðir reyndar, að
jafnaðarmannablærinn á hagstjóm Vestur-Þýskalands og
Frakklands hefði verið Adam Smith betur að skapi heldur en
útreið frjálshyggjunnar í Bandaríkjunum og Bretlandi, gæti
hann nú á 200 ára afmæli sínu metið árangurinn.
Kapítalismi Bandaríkjanna hefur brugðist stórum hluta
þjóðarinnar, segir Keegan, því kjör hans einkennast af fá-
tækt, vonleysi og glæpum. Bandaríkin eru einnig fremst í
flokki þeirra þjóða sem neita að taka þátt í sameiginlegum
ráðstöfunum í umhverfismálum sem gætu hindrað gróður-
húsaáhrif.
Alþjóðabankinn hafði uppi sterk vamaðarorð í árs-
skýrslu sinni núna vegna þeirrar staðreyndar, að fjórðungur
íbúa jarðarinnar lifir stöðugt við nístandi fátækt. Barber
Conable, stjómarformaður Alþjóðabankans, hefur lýst því
yfir, að þótt iðnríkin blómgist og lok Kalda stríðsins geri þeim
kleift að draga úr útgjöldum til hermála, fari framlög þeirra til
þróunarhjálpar þverrandi. Lækki vestræn ríki hemaðarút-
gjöld sín um 10% gætu þau með sama fjármagni tvöfaldað
þróunaraðstoð sína. Og efhahagsmálaritstjóri Observer
ályktar réttilega, að húrrahrópin yfir hagkerfum iðnríkjanna á
kostnað sósíalismans eiga lítinn rétt á sér meðan þau
bregðast sjálf svo illilega í mesta vandamáli þjóðanna.
ÓHT
Heimspressan
íJórdaníu
Jóhanna Kristjónsdóttir skrif-
ar í Morgunblaðið grein frá
Amman í Jórdaníu, þar sem hún
lýsir amstri erlendra blaðamanna
sem þar safnast saman til að búa
til fréttir af Persaflóadeilum. Jó-
hanna er ekkert sérlega hrifin af
framgöngu kollega sinna og tekur
í raun undir við viðmælanda sinn
einn arabískan. Sem talar um fá-
fræði hinna fljúgandi fúrðuhluta,
erindreka heimspressunnar, sem
skjótast á „heitan fréttastað” án
þess að vita nokkum skapaðan
hlut um lönd og siði og þjóðir.
Blaðamenn sem eru mestan part i
lokuðu og vemduðu umhverfi,
era alltaf að leita að einhveijum
tilteknum ráðamönnum sem þeir
vilja hafa eitthvað eftir, tala aldrei
við fólkið á götunni, kunna ekki
að hnusa af pólitisku andrúms-
lofti.
Minningar frá Róm
Það er vafalaust margt rétt-
mætt í þessari frásögn. Þessi
Klippari hér man eftir hliðstæðri
reynslu. Hann var fyrir allmörg-
um árum staddur í Róm í kosn-
ingaslag, PCI, ítalski kommún-
istaflokkurinn, hafði þá boðið upp
á „sögulega málamiðlun” við
kristilega demókrata og var í
sókn. Menn bjuggust við um-
skiptum í itölskum stjómmálum
og margir blaðamenn fóra á
kreik. Sjálfúr lenti ég undir kvöld
í spjalli við amriska sjónvarps-
menn (eða voru þeir kanadískir?).
Þeir höfðu bækistöð í London,
komu fljúgandi og sátu þolin-
móðir með sínar græjur í frétta-
mannamiðstöð kommúnista-
flokksins allan daginn og ffarn á
kvöld: þeir voru barasta að bíða
eftir því að búið yrði að telja nóg
af atkvæðum til að þeir gætu farið
og spurt einn oddvita PCI tveggja
spuminga. Þeim hafði verið lofað
að þeir fengju i sinn hlut Giorgio
Napolitano, hann var að vísu ekki
eins þýðingarmikill og Berlinguer
flokksformaður, en hann var
þægilegri: talaði ágæta ensku!.
Sjónvarpsmennimir þurftu ekki
að skilja eitt eða neitt - þeir fengu
sitt viðtal í eina eða tvær mínútur,
svo vora þeir roknir til London.
Meðan Klippari hafði verið á
stjái á kosningafúndum hjá
kommúnistum, hjá kristilegum og
sósialistum, setið á kjörstað,
hlustað á tiímæli presta í kirkjum
um að kjósa nú rétt, rýnt í blöðin.
Eins og sjálfsagt var. Eða kannski
var íslendingurinn alltofhægvirk-
ur og íhaldssamur i vinnubrögð-
um, úr takt við þann tíma sem
leyfir ekki að mál fái meir en sex-
tíu sekúndur í sjónvapsfféttum,
leyfír ekki að blaðagreinar séu
lengri en tveir dálkar (nema
kannski um helgar)?
Talið er að verða muni
En snúum okkur aftur að
heimspressunni.
Það er ekki nema satt og rétt
að sá sem í vinnubrögð hennar
rýnir verður fljótt leiður og
dasaður. í fyrsta lagi: það er ekki
út í hött að segja að hún búi til
fréttir í ríkari mæli en hún segir
fféttir. Eða hvað haldið þið að
margar fréttir frá Amman og öðr-
um höfúðborgum í Austurlöndum
nær hafi verið á þessa leið undan-
famar vikur: Talið er að Hussein
konungur muni flytja sáttarorð.
Talið er að utanrikisráðherrann
muni ræða við erindreka SÞ um
gíslana. Ekki er búist við miklum
árangri af fúndi þeirra konungs og
Egyptaforseta. Og svo framvegis.
Mjög rýrt allt það sem á spýtunni
hangir, eitthvert sem gæti gerst,
eitthvað þokukennt mat frétta-
manna sjálffa eða embættismanna
(þeirra sem þeir telja þess vert að
ræða við).
Vægitíðinda
I annan stað: þröngt sjónar-
hom ræður því um hvað er skrif-
að. Tökum til dæmis skrif um þá
útlendinga sem hafa orðið inn-
Iyksa í Kúvæt og írak á síðustu
vikum. Vitanlega er það ekki
nema eðlilegt að mikið sé skrifað
um afdrif vestrænna þegna, ekki
síst vegna þess að það er beinlínis
verið að nota þá sem gísla í stríði
sem hvenær sem er getur orðið
heitt. En það er eins og fyrri dag-
inn: hlutföllin era mjög skekkt af
sjónarhominu. Ef við horfúm á
málin héðan þá getum við sagt
sem svo: einn íslendingur í
Kúvæt er stórffétt, tíu Svíar á
hrakningum, hundrað Bretar - en
þegar komið er að flóttamönnum
ffá Pakistan eða Egyptalandi sem
era að deyja úrþorsta i eyðimörk-
inni, þá duga eldd minna en hund-
rað þúsund til að þeir komist á
fréttaskeytablað. Og þarf enga
sérstaka skarpskyggni í frétta-
lestri til að sjá að þar er verið að
fjalla um fólk sem vegið er á aðr-
ar reislur en „okkar menn”.
Villandi hlutföll
I þriðja lagi: hlutföll öll í
skrifúm leiða til þess, að sjón-
varpsáhorfendur og blaðalesend-
ur á Vesturlöndum eru mjög hissa
á því, að Saddam Hussein á töl-
verðum vinsældum að fagna
meðal araba utan írak. Við vitum
vel að maðurinn er fantur og fúl-
menni og þeim mun óskiljanlegri
er þessi stuðningur. Það skiln-
ingsleysi er reyndar beinlinis
hættulegt: það gæti haldið þeirri
hugmynd mjög sterklega að fólki
á Vesturlöndum, að arabar séu
upp til hópa eitthvað í pólitískri
ætt við Iraksforseta. I stað þess að
menn reyndu að gera sér grein
fyrir því, að vinsældir Saddams
Husseins byggja fyrst og síðast á
því að „óvinur mins óvinar er
minn vinur” - m.ö.o. á andúð
fólks á ríkum heimsveldum í
norðri og afskiptum þeirra af mál-
um hins arabíska heims fyrr og
síðar. Sem og á því, að stórríkir
olíufurstar eins og þeir sem
stjómuðu Kúvæt njóta hvergi ein-
Iægrar samúðar í heimshluta þar
sem meira djúp er staðfest milli
auðs og örbirgðar en víðast ann-
arsstaðar.
Samanburðarfræðin
Svo koma samanburðarfræð-
in líka inn í þetta. Allir - eða
flestir - geta komið sér saman um
að fordæma það að öflugt ríki
leggi smáríki undir sig með her-
valdi. En það er vitanlega hægur
vandi að telja upp dæmi bæði úr
Palestínu, Líbanon og svo
Rómönsku Ameríku, Afríku og
Austur-Asíu, þegar hemaðarof-
beldi, innrásum, innlimun landa
og héraða er lítt eða ekki mót-
mælt: allir verða eins og samsek-
ir. Menn sjá það vitanlega að
Saddam Hussein kemst upp með
sína glæpi (sem hafa fýrst og
ffernst verið gegn Kúrdum og
öðrum þegnum hans sjálfs) - allt
þangað til hann gerir eitthvað sem
gæti haft áhrif á olíuverð í heim-
inum. Og þá man Bandaríkjafor-
seti eftir því að ef bensíngallónið
fer yfir tvo dollara í hans landi, þá
mun hann svo sannarlega ekki ná
endurkjöri.
Dapurlegt en satt.
ÁB
þJÓÐVILJINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjórí: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjórí: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davlðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Signín Gunnarsdóttir.
Skrífstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigriður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gisladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefria
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bilstjórí: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgrelðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Síðumúla 37, Rvlk.
Sími: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setnlng: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuöl: 1100 kr.
4 SÍÐA— ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 11. september 1990