Þjóðviljinn - 21.09.1990, Blaðsíða 11

Hugsjónir, hagsmunir
Fyrr í sumar skxifuðust þeir
Helgi Hálfdanarson og Þorsteinn
Gylfason á um það, hvort eitthvað
væri eftir bitastætt af vinstri og
hægri í pólitík. Þorsteini fannst
það næsta lítið. Satt best að segja
vildi hann leggja flokkana niður,
enda væru þeir skoðanalausir og
hugsjónalausir. Þessu viðhorfí
andmælti ég í pistli hér í blaðinu
(20sta júlí). Eg rakti nokkur dæmi
um það, að þótt flokkar hefðu yf-
irleitt þróast í miðjuátt allir, þá
hefðu þeir meir en nóg að takast á
um. Ég ætla ekki að endurtaka
þau dæmi hér, en bæta því við, að
það gleymdist í greininni að
leggja áherslu á þetta hér: Flokkar
eru nauðsyn, ekki vegna þess að
þeir standi sig vel eða séu ýkja
merkilegir, heldur blátt áfram
vegna þess að það sem gæti kom-
ið í staðinn fyrir þá svo bót væri
að hefiir ekki verið fundið.
Þeir hinir og við
Þorsteinn Gylfason svarar
þessum pistli mínum í Morgun-
blaðinu nú á laugardaginn (15.
september). Hann minnir m.a. á
það, að ég hafi tiltekið vaxandi
stéttaskiptingu í Bretlandi sem
röksemd fyrir því að ílokka er
þörf og telur að frú Thatcher og
hennar hægrimennska eigi litið
erindi inn í umræður um flokka-
kerfi á Islandi. Þetta er rangt hjá
Þorsteini. Þegar hægrimenn hér-
Iendir lýsa pólitík breska Ihalds-
flokksins sem sinni fyrirmynd, þá
eru þeir að boða skýrari átök um
vinstristefnu og hægristefhu hér á
landi (við erum alltaf að herma
eftir einhverjum). í annan stað:
Við höfum miklu betri og áreið-
anlegri heimildir fyrir vaxandi
stéttaskiptingu og kjaramun í
Bretlandi en hér heima - en það
þýðir ekki að sú þróun eigi sér
ekki stað einnig hér. Að minnsta
kosti verður ekki betur séð en for-
stjórar og bæjarstjórar hérlendis
standi sig vel í þeirri sjálfsaf-
greiðslu kjarabóta sér til handa
sem ekkert kemur afkomu fyrir-
tækja eða bæjarfélaga við. ( A
laugardaginn var röktum við hér í
blaðinu ágæta lýsingu eins af tals-
mönnum breska Verkamanna-
flokksins á því, hve rækilega
menn ganga fram í slíkri „þjóðar-
sátt“ í ríki Margrétar Thatcher).
Hugsjónin
sem hvarff
En nú er komið að því sem
mestu varðar í þessu tilsvari hér.
og flokkar
Þorsteini Gylfasyni finnst að
við Helgi Hálfdanarson báðir ger-
um fullmikið úr því að mismun-
andi hagsmunir manna séu helstar
forsendur flokkakerfis. Um þetta
segir Þorsteinn svo:
„Þegar ég les þetta hagsmuna-
þref spyr ég sjálfan mig aftur og
aftur: hefur ekki tapazt orð úr
málinu? Skiptu memi sér ekki
einhvem tíma i flokka út af hug-
sjónum en ekki út af hagsmun-
um? Satt að segja er ég alinn upp
við það... En þeir Ámi og Helgi
vilja ekkert af slíku vita“
hræsni eða hann er skrýtinn, út úr
kú.
Viljum við ekki af hugsjónum
vita? Ekki segi ég það nú kannski.
Hitt er annað mál að maður vill
helst ekki vera að leggja göfugt
orð eins og hugsjón við hégóma
heldur dauflegan pólitískan
hvunndagsleika nú um stundir.
Hér við bætist, að ef einhver hef-
ur hátt um hugsjón nú til dags, þá
glápa menn á hann forviða eins
og hann hafi dottið inn á sviðið
frá allt annarri öld. Hann er eins
og kristinn maður sem tekur upp á
því að taka guðspjöllin alvarlega
mitt í sérgóðri og sigursælli
markaðshyggjunni: annaðhvort er
hann sak-
aður
Framtíðarsýn og
jarðsamband
Fleiri em aldir upp við það að
hugsjón sé til en Þorsteinn Gylfa-
son, þó nú væri. Sérhver vinstri-
hreyfing sem gekk gegn ríkjandi
siðum og mati í samfélaginu var
vitaskuld snúin saman úr tveim
þáttum. Hugsjón og hagsmuna-
þrefi. Hugsjónin hélt mönnum
vakandi fyrir því hvert þeir vildu
stefha, hvaða markmið þeir settu
sér, hún „helgaði“ með nokkrum
hætti þeirra lífsstrið og kröfúgerð.
Hagsmunagæslan hélt mönnum
svo við jörðina, að þeir gleymdu
ekki samtíðinni og hennar við-
fangsefhum, í hug-sjón, í því sem
þeir sáu fyrir sér og ekki var orð-
ið.
Hnignun stjómmála og þá
sérílagi vinstriflokka tengist svo
við það, að hugsjónaþátturinn
rýmar - meðal annars vegna þess
að uppskera byltinganna kemur
óorði á stórfellda tilraimastarf-
semi í þjóðfélaginu. Hugsjón
verður í huga manna sama og út-
ópia, og útópían reynist í ýmsum
dæmum blátt áfram hættuleg.
Eftir stendur hagsmunagæsl-
an, sem á sér þá réttlætingu að
hana megi tengja
við réttlætiskröfu.
En einhliða hags-
Bergmann munaróður hefur
Arni
líka þær aukaverkanir, að sundra
fólki (og þá launafólki) upp í
hópa, þar sem hver öfúndar annan
af mikilli heift. Það er svo erfitt
og vanþakklátt hlutverk svo-
nefndra verklýðsflokka að reyna
að finna einhvem samnefhara í
hagsmunaslagnum sem dugað
gæti og unnið gæti gegn sundur-
virkninni. Þeir standa sig vitan-
lega illa í þessu - en ef þeir ekki
reyndu mundum við uppskera
enn harðari slag allra gegn öllum.
Við erum staddir núna ein-
hversstaðar á því „hegelska" ferli
að menn segja: Það sem ER er
skynsamlegt og þar með rétt.
Heimskulegt blátt áfram að trufla
það raunsæi með hugsjónabrölti.
Slíkir tímar vilja helst ekki af
hugsjónum vita: en auðvitað tóra
þær hér og þar og auðvitað munu
þær sækja næringu í gamlar og
nýjar spumingar inn forréttindi
og kúgun, um Mammon og
menningu, um þjóðríki og meng-
un - svo fátt eitt sé talið.
Einn maður,
eitt málefni
I grein sinni í Morgunblaðinu
finnur Þorsteinn Gylfason að því
að ég hafi sleppt því að ræða
„helsta nýmælið“ sem hann sjálf-
ur kom með í umræðuna. En það
var að við stofnuðum marga nýja
flokka sem gætu fylkt sér um ein-
staklinga eða þá um málefni.
Má vel vera. En í fyrsta lagi:
Fátt er jafh ókræsilegt og flokkur
sem stofnaður er um einn „dugn-
aðarfork“ og nægir þar að vísa í
Albert Guðmundsson og Borg-
araflokkinn hans. Það fordæmi
gefur til kynna að svoddan brölt
muni aðeins gera pólitíkina og
umræðuna enn dauflegri og lág-
kúrulegri en þær systur þó em.
Aftur á móti getur það vel verið
að „eins máls flokkar“ eigi tölv-
erða framtíð fyrir sér. Sá sem
finnur sér sæmilega stórt og heitt
mál, hann mun um leið eiga tölv-
erða möguleika til ná til sín um
stund lausgangandi kjósendum.
En hitt gæti verið að slíkir flokkar
eða framboð breyttu lítt heildar-
myndinni og flokkakerfinu.
Vegna þess að fólk er óþolinmótt
og bráðlátt og missir fljótt áhuga
á „málinu eina“ og hleypur yfir til
þess sem næst tekur upp þann
möguleika að vera spánnýr í hinu
pólitíska litrófi. Á meðan hinir
grónu flokkar skipta „málefninu“
á milli sín og laga það hver að
sínu hugarfari (eins og verið hef-
ur að gerast með hugmyndir
grænu flokkanna á seinni árum).
Flokkurinn Eini
Nú skal hér við bæta einu at-
riði enn. Þegar menn byija sinn
söng um eymd flokkakerfisins og
hinna íslensku stjómmálaflokka,
þá lenda þeir óvart í þeirri stöðu
að greiða götu stærsta stjómmála-
flokksins, Sjálfstæðisflokksins.
Náttúrlega ekki vegna þess að
það hafi verið þeira ætlun. Heldur
vegna þess hvemig hin pólitíska
staða er í þessu landi.
Staðan er sú, að Sjálfstæðis-
flokkurinn er langsamlega öflug-
astur flokka. Hann er sjálfúr hall-
ur undir flokkshyggju af því tagi
sem hefúr víst verið kölluð kor-
poratíf. Morgunblaðið lýsir henni
með þeim orðum, að Sjálfstæðis-
flokkurinn sé hinn eðlilegi vett-
vangur málamiðlana í þjóðfélag-
inu. Næsta skref í þeim málflutn-
ingi er vitanlega að telja aðra
flokka óþarfa, einhverskonar
aukatígulkónga í spilinu. Eftir
stendur Sjálfstæðisflokkurinn
sem vettvangur málamiðlana,
flokkur allra flokka, flokkur allra
stétta, og lýtur mönnum sem í
vaxandi mæli líta á pólitik sem
verkefni sérhæfðra „valdtækna“.
En þegar svo er komið, að
„valdtæknamir“ ráða og allt and-
óf er gufað upp í skoðanaleysi og
nauðhyggju, þá er þjóðfélagið
siðferðislega dautt. Nánar geta
menn lesið sér til um það hjá
þeim mæta forseta Vaclav Havel
sem er einn þeirra manna sem af
mestum ágætum velta fyrir sér
stjómmálum og siðferði um þess-
ar mundir.
Föstudagur 21. september 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 11