Þjóðviljinn - 09.11.1990, Blaðsíða 4

Utanríkismál
Þegar herinn fer
Olafur Ragnar Grímsson: Boðar nefnd allra flokka um hvemig standa eigi að brottför hersins.
Steingrímur Hermannsson: Eftirlitsstöð í stað vamarstöðvar. Kristín Einarsdóttir: Upprætum
hugarfar hermennskunnar. Jón Baldvin Hannibalsson: Samningurinn við Nató
homsteinn íslenskrar öryggis- og vamarmálastefnu
Heimurinn hefur breyst, þessi 11 ára gamla mynd sýnir okkur herstöðvaandstæöinga mótmæla veru hersins
og aðildinni að Nató. Nú hefur Ólafur Ragnar Grimsson boðað að tími herstöðva og hernaöarbandalaga sé
liðinn og ef til vil er þá stutt (að fagnandi geti menn lagt niður Samtök herstöðvaandstæöinga.
Aðalfundur LÍÚ
Dökkar
veiði-
horfur
Kristján Ragnarsson formaður
Landsambands íslenskra útvegs-
manna sagði í ræðu sinni á aðal-
fundi LIU að veiðihorfur næstu ára
væru ekki bjartar vegna þess hvað
síðustu fjórir þorskárgangar 1986-
1989 eru léiegir.
I þessum árgöngum eru að meðal-
tali um 140 miljónir einstaklingar, en
í meðalárgangi eru um 220 miljónir.
Þessir árgangar eru því ekki nema
64% af meðalárgangi. Að mati Haf-
rannsóknastofnunar er einn þessara
árganga sá lélegasti frá því þorsk-
rannsóknir hófust hér við land.
Til viðbótar við þetta hefur vaxt-
arhraði dregist saman um 8% vegna
verra árferðis í sjónum, sem stafar af
lægri sjávarhita og ætisskorti vegna
óvenjulegrar göngu loðnunnar á upp-
eldissvæðum þorsksins. Ofan á þetta
bætist sú staðreynd að ekki er að
vænta neins bata í öðrum botnfiskteg-
undum.
Að mati formanns LIU er það því
ekki kvótakerfmu að kenna þó að
veiðiheimildir séu nú minni en að
meðaltali á undanfömum árum, held-
ur versnandi skilyrðum í sjónum.
-grh
Sj ávarútvegsráðherra
Fylgjandi
lágmarks-
verði
Halldór Ásgrímsson sjávarút-
vegsráðherra telur það vera óráð-
legt að afnema núgildandi lög um
ákvörðun lágmarksverðs á botn-
fisktegundum, nema jafnframt sé
sýnt fram á að önnur og betri ieið
finnist til að leysa þau viðfangsefni
sem við er að etja.
Að mati ráðherrans er þýðingar-
Iaust að gefa verðmyndun frjálsa
nema markaðurinn bjóði uppá það og
þær aðstæður eru mjög óvíða á land-
inu og á það einkum við um botnfisk-
inn.
I ræðu sinni á aðalfúndi Landsam-
bands íslenskra útvegsmanna sagði
Halldór Ásgrímsson að forsendur fyr-
ir rekstri fiskmarkaða væru aðeins á
suðvesturhomi landsins. Ástæður
þess að fiskmarkaðir hafa ekki þrifist
í öðmm landshlutum em fyrst og
fremst lítið framboð og skortur á
sjálfstæðum fiskverkendum.
Halldór sagði að þó fijálst fisk-
verð hefði gefist vel hvað varðar
loðnu og fleiri fisktegundir, þá hefði
tilraunin með fijálsa verðmyndun á
botnfiski mistekist árið 1987. Það
hefði einkum verið vegna of náinna
tengsla milli veiða og vinnslu og
fjöldi kaupenda og seljenda víða of
takmarkaður.
-grh
Olafur Ragnar Grímsson
hefur kynnt í ríkisstjórn-
inni þá hugmynd sína að
nefnd allra flokka verði komið
á laggirnar sem myndi ræða
með hvaða hætti bandaríski
herinn ætti að hverfa héðan,
hvað ætti að gera við mann-
virki hersins á Miðnesheiði
og hvernig ætti að standa að
eftirlitshlutverki héðan frá (s-
landi.
Formaður Alþýðubandalags-
ins skýrði frá þessu í umræðum
um skýrslu utanríkisráðherra um
utanríkismál í sameinuðu þingi í
gær. Hann sagði ennfremur að
það væri ljóst af ræðum fyrri
ræðumanna að tími herstöðva á
íslandi væri liðinn.
Herstöðvar og hemaðar-
bandalög vom mikið rædd í um-
ræðunni vegna breyttra valdahlut-
falla í heiminu eftir að kommún-
isminn hmndi í Austur-Evrópu og
eftir að Sovétríkin virðast eiga
nóg með sín efnahags- og innan-
ríkismál.
Ólafúr Ragnar boðaði nýja ut-
anríkisstefnu þar sem allir flokkar
á íslandi gætu tekið höndum sam-
an og endurskoðað utanríkismálin
þar sem sú ógn sem leiddi af sér
stofnun Nató væri úr sögunni, til-
vist hemaðarbandalaga stæði á
brauðfótum, og æ fleiri skynjuðu
að öryggi heimsins byggir á nýj-
um forsendum: Á sameiginlegri
kröfú manna um að forða heims-
byggðinni frá ógnum einsog eyð-
ingu ósonlagsins eða kjamorku-
vá.
Utanríkisráðherra var sam-
mála Ólafi um að íslendingar
stæðu á krossgötum og það þyrfti
að móta samræmda stefnu í við-
skipta- og öryggismálum, einsog
hann sagði í ræðu sinni. En hann
talaði um aðra homsteina en fjár-
málaráðherra talar gjaman um.
„Aðildin að Atlantshafsbandalag-
inu og tvíhliða vamarsamningur
Islands og Bandaríkjanna hefúr
verið homsteinn íslenskrar örygg-
is- og vamarmálastefhu. I augum
bandamanna hefúr vamarstöð
Atlantshafsbandalagsins verið
áþreifanlegasta dæmið trni fram-
lag íslands til sameiginlegra
vama,“ sagði Jón Baldvin Hanni-
balsson og bætti við að þetta væri
svona þrátt fyrir að hér á landi
hafi verið litið á herstöðina og að-
ildina að Nató sem aðskilin en
ekki tengd mál.
Hann sagði að gaumgæfa
þyrfti nýtt afl í öryggismálum í
Evrópu og átti við RÖSE eða
Ráðstefnu um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu. Ákvarðanir innan
RÖSE þarfnast samstöðu allra og
því hafa smáríki einsog ísland
mikið að segja, en utanríkisráð-
herra lýsti þeirri skoðun sinni að
hæpið væri að skilja að samein-
ingu í efnahagsmálum - líkt og
hjá EB - og samvinnu í öryggis-
málum. En hann spurði í skýrsl-
unni hvort íslendingar þyrftu ekki
að velja á milli vamarsamstarfs
við Norður- Ameríku annarsveg-
ar og sameinaða Evrópu hinsveg-
ar.
Þetta gagnrýndi Kristín Ein-
arsdóttir, Kvennalista, harðlega,
en hún sagði: „Ekki virðist örla á
þeirri hugsun hjá ráðherranum
hæstvirtum að ísland geti staðið
utan við hemaðarbandalög eða að
þau muni heyra sögunni til innan
tíðar. Það virðist gengið útfrá því
að Island verði að kasta sér í fang
annað hvort Bandaríkjanna eða
EB, um annað sé ekki að velja, og
hæstvirtur ráðherrann tektir firam
að valið verði erfitt. Þama lýsir
hann Islandi sem ósjálfstæðu peði
í ólgusjó.“
Kristín veittist enn harðar að
skýrslu utanríkisráðherra og sagði
að þar færi lítið fyrir friðarvilja
eða bjartsýni á að framundan væri
betri tíð í heiminum vegna þeirra
miklu breytinga sem átt hafa sér
stað. Hún benti á ósamkvæmni í
skýrslunni í þessa vera. Hún benti
á að í skýrslu utanríkisráðherra
tali hann um „vonir um nýskipan
friðar og stöðugleika i álfúnni“ og
á öðrum stað standi „í einni svip-
an hefúr nú sovéska heimsveldið
dregið saman seglin“ og „síðast
en ekki síst er nú verið að leggja
lokahönd í Vínarborg á fyrsta
samningin um niðurskurð hefð-
bundins herafla, sem binda mun
endi á getu Sovétmanna til
skyndilegra sóknaraðgerða á
meginlandi Evrópu.“ „Övinurinn
er sem sagt horfinn,“ sagði Krist-
ín í ræðu sinni. „Grandvöllurinn
að hemaðarappbyggingu Vestur-
veldanna er brostinn og engin
ástæða lengur til að vígbúast,
mætti lesa úr þessum orðum,“
sagði hún og átti við skýrslu Jóns
Baldvins.
„En það þarf ekki að lesa
Iengi til að finna annan tón,“
sagði Kristín og benti á að ráð-
herrann viðhéldi óvinaímyndinni
þegar hann skrifaði í skýrsluna:
„Framkvæmd væntanlegs CFE
samkomulags (um fækkun hefð-
bundinna vopna) mun engu um
það breyta að Sovétríkin verða
áfram langstærsta herveldið á
meginlandi Evrópu, bæði á sviði
hefðbundinna vopna og kjam-
orkuvopna . . . en Atlantshafs-
bandalagið er hinn eini vettvang-
ur, sem treyst getur með árangurs-
ríkum hætti hin órofa bönd er
tengja aðildarríkin við Atlants-
hafið.“ Það er því ekki nema von
að þingmaðurinn spyiji: „Hvort
telur ráðherrann hæstvirtur að
endi sé bundinn á sóknargetu
Sovétmanna einsog segir á einum
stað eða að þeir séu enn höfúð-
óvinurinn eins og segir á öðrum?"
Kristín sagðist hafa allt aðra
sýn en ráðherrann. „Við eigum að
vinna gegn hugarfari hermennsk-
unnar og stefna að friðlýsingu ís-
lands án vígbúnaðar. Við eigum
að uppræta hugarfar hermennsk-
unnar,“ sagði hún.
Þorsteinn Pálsson formaður
Sjálfstæðisflokksins tók undir orð
Jóns Baldvins um að Nató væri
homsteinn utanríkisstefnunnar og
vonaði að raddir þeirra sem era á
móti Nató væra þagnaðar. Hann
taldi það mikla þýðingu hafa fyrir
Islendinga að hafa tekið þátt í
þessu „vamarsamstarfi“, og virt-
ist hann í flestu sammála skýrslu
utanríkisráðherra hvað varðaði
Nató.
Forsætisráðherra Steingrímur
Hermannsson lýsti því yfir að
hann væri sammála því sem kæmi
fram í skýrslunni, líka því sem
sagt væri um Nató. Hann sagði
hinsvegar að sér finndist vel
koma til greina að taka upp við-
ræður við Bandaríkjamenn um
breytt hlutverk herstöðvarinnar,
t.d. mætti hugsa sér að breyta
henni í eflirlitsstöð sem hefði eft-
irlit með kjamorkukafbátum.
Steingrímur benti á að fyrirhug-
aðar ratsjárstöðvar verða mannað-
ar íslendingum og svipað gæti
orðið upp á teningnum með
breyttu hlutverki herstöðvarinnar.
„Við eigum að hafa frumkvæði í
þessum málum,“ sagði forsætis-
ráðherra.
Þessu sagðist Ólafúr Ragnar
vera sammála. „íslendingar hljóta
að taka upp viðræður um brottFór
Bandarikjamanna héðan,“ sagði
hann, en hann telur tímabært að
tala nú um að meginforsendur
fyrir tilurð Nató séu brostnar þó
hugsanlega megi finna nýjar for-
sendur í stað þeirra gömlu. Ólafúr
Ragnar benti á að utanríkismálin
hafi skipt þjóðinni í tvennt s.l. 40
ár, en nú væra meginforsendur
deilnanna úr sögunni og því væri
nú tímabært að hefja umræður um
nýja stefnu sem yrði homsteinn
íslenskrar utanríkisstefnu fram á
næstu öld. Menn ættu að geta orð-
ið sammála því, að réttlæting er-
lendra herstöðva er úr sögunni
sem og hemaðarbandalaga, sagði
fjármálaráðherra og bætti við að
nefnd sú sem hann kynnti hug-
myndina að í ríkisstjóminni væri
fyrsta skrefið í umræðunni um
nýja utanríkisstefnu.
-gpm
mwm
68
55
22