Þjóðviljinn - 04.01.1991, Blaðsíða 10

Magnúx Gezzon skrifar um Ijóðabækur:
Dunandi púlsinn undir auðsærðu hörundinu
Kristján Kristjánsson
Spegillinn hefur ekkert ímynd-
unarafl
Kápumynd: Aðalsteinn Svanur
Sigfússon
AB 1990
Kristján er enginn nýgræðing-
ur á ljósaskilti ljóðlistarinnar, hef-
ur áður gefið út tvær ljóðabækur
og eina skáldsögu. Hér er til um-
sagnar þriðja ljóðasafn hans. Þetta
er ekki þykk bók, aðeins 43 síður
sem skipt er í 4 kafia.
Strax í fyrsta kvæðinu er sleg-
inn sá tónn sem einkennir mörg
ljóð bókarinnar: Myrkur, þung-
lyndi og andvaka. Lítum á kvæð-
ið:
Næturhaf
Fyrst er það aðeins seigfljót-
andi
rökkrið sem fyllir garðinn af
kynlegum skuggum en það
flœðir
stöðugt að ogfyrr en varir
flýtur myrkrið upp að miðjum
gluggum.
Runnamir sökkva
einn af öðrum
hljóðlaust
í djúpið.
Og dimmt að baki
annað haf og örstutt fram
á bakkann að fylgjast með
flóðinu
færaþaraklædd skerin i kaf...
Það er nótt. Ég kveiki
mér Ijós - legg orð
við bauju...
Það má skipta ljóðinu í þijá
hluta. í þeim fyrsta 1 .-9. línu líkir
skáldið myrkrinu við haf sem fær-
ir heim mannsins á kaf. 10.-13.
lína, hér er brugðið upp mynd af
öðru hafi sem fellur að þara-
klæddum skerjum. Síðasti hlutinn
14.-16. lína bregða upp mynd af
ljóðmælandanum sem kveikir ljós
og byrjar að sýsla við orðin. Iðju
sinni líkir hann við starf sjómanns
og baujan gæti táknað pappírinn.
Minning
Erlendur Indriðason
Erlendur Indriðason, Skúla-
skeiði 18, Hafnadirði, andaðist á
Sólvangi í Hafnarfirði á jóladag
25. desember s.l. Utfor hans fer
fram í dag, föstudaginn 4. janúar.
Erlendur sem var móðurbróðir
minn var fæddur að Brimgerði við
Fáskrúðsfjörð 11. október 1898, en
flutti síðan til Búða á Fáskrúðsfirði
með foreldrum sínum ungur að
aldri. Hann var þriðji í aldursröð úr
stórum systkinahópi. Þegar hann
óx upp stundaði hann ýmis störf
eins og gengur, sjósókn, verka-
mannavinnu og verslunarstörf, en
hann rak eigin verslun í Hafnar-
firði um langt skeið eftir að hann
og fjölskylda hans fluttust þangað.
Eftirlifandi eiginkona Erlendar er
Vilhelmína Amgrímsdóttir og varð
þeim sjö bama auðið.
Sérlega góð vinabönd tókust
með okkur Linda eins og hann var
kallaður innan fjölskyldunnar. Vel
man ég eftir mörgum heimsóknum
með foreldrum mínum og bræðr-
um í Skúlaskeið 18 þegar við vor-
um á ferð fyrir sunnan, en við
bjuggum þá á Akureyri. Síðar þeg-
ar ég fluttist með fjölskyldu minni
til Reykjavíkur héldust áfram þessi
góðu tengsl við Linda og hans fjöl-
skyldu.
Ég minnist margra góðra
stunda sem við áttum saman þegar
hann brá fyrir sig Fáskrúðsfjarðar-
frönsku sem er sérstakt afbrigði af
frönsku sem töluð var á Fáskrúðs-
firði þegar þar var miðstöð fyrir
frönsku duggumar sem stunduðu
sjósókn úti fyrir Austfjörðum. Nú
em duggumar löngu horfnar frá
Fáskrúðsfirði, en það var unun að
heyra Linda bregða fyrir sig þess-
ari sérstæðu mállýsku, kannski var
hann einn af síðustu fúlltrúum
hennar.
Þá man ég vel eftir tilraunum
mínum til þess að panta fyrir hann
erlendis frá takkaharmónikku með
sænsku gripi, sömu gerðar og hann
hafði spilað á fyrir austan í gamla
daga, en hann þótti mjög liðtækur á
tónlistarsviðinu. Ekki bar það ár-
angur, því þeir í útlöndum reynd-
ust löngu hættir að framleiða slíka
fomgripi.
Erlendur var einlægur sósíalisti
og tók virkan þátt í upphafi verka-
lýðsbaráttu á landinu og þeim
átökum sem því fylgdu að fá
verkalýðsfélögin viðurkennd sem
samningsaðila um kaup og kjör.
Við heyrum ofl talað um Ieiðtoga
verkalýðshreyfingar þess tíma, en
án þátttöku Erlendar og hans félaga
hefði verkalýðshreyfingin aldrei
fengið þann styrk og þá viðurkenn-
ingu sem hún náði.
Þessi fáu orð em hinsta kveðja
min til frænda míns og vinar, en
hann lifir áfram í minningunni.
I Hávamálum segir:
Deyrfé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama.
En orðtir
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
Ég sendi Vilhelmínu, bömum
og bamabömum innilegar samúð-
arkveðjur frá mér og fjölskyldu
minni.
Gunnar Eydal
í dag er til moldar borinn Er-
lendur Indriðason fyrrverandi fisk-
sali í Hafnarfirði, en hann lést á
jóladag á Sólvangi í hárri elli.
Erlendur er einn þeirra fmm-
heija í verkalýðsmálum sem með
fómfúsri baráttu lögðu gmnn að
þeim félagslegu réttindum og lífs-
kjömm sem alþýða manna býr nú
við. Hann var traustur og óhvikull
baráttumaður i róttækustu stjóm-
málahreyfingum á hveijum tíma
og virkur stuðningsmaður Alþýðu-
bandalagsins allt frá stofnun þess.
Alþýðubandalagsfólk í Hafnar-
firði þakkar Erlendi Indriðasyni
langt og farsælt starf í þágu launa-
fólks og flytur aðstandendum hans
samúðarkveðjur.
Stjórn Alþýðubandalagsins
í Hafnarfirði
Andvakan er hafin og ljóðin
snarka í huga skáldsins: „...höfuð
þitt glóandi kveikir í/ koddanum
eina andvökunóttina/ enn,“ segir í
kvæðinu Ein andvökunóttin enn.
Nafn bókarinnar tengist spegl-
um og mörg ljóðanna em endur-
speglun eða tilbrigði við speglun
t.d. Drekafesta, en þar segir m.a.:
það var dauði
um allan sjó og sóllaus
spegillinn heill og grár
kringum bátinn:
Þetta kvæði er annar kafli
bókarinnar og ekki laust við að
það sé dulítið bjartara yfir því en
Næturhafi og öðrum ljóðum I.
hlutans þótt litimir séu gráir og
sóllausir.
Þriðji hlutinn hefst á hugleið-
ingu skáldsins um orðin og tungu-
málið. í kvæðinu Tungumál er
vitundin um tungumálið likamleg,
og orðin allt að því lostafúll naum
áður en þau svífa af slímugri tung-
unni út um munninn, hljóma í
andrúmsloftinu, þynnast og
hverfa...
Túngumál
Nú ftnn ég að hann er nálœg-
ur
þessi skilningur sem býr
handan einfaldra atvika:
Eins og að lifa annað land
og uppgötva að maður fór
í rauninni ekki að heiman.
Eg þreifa með tungunni:
Það er hér!
En orðin, þau geta verið
speglar og til marks um það hvort
iíf leynist með líkamanum. (Sbr.
það að bregða spegli fyrir dauðs
manns vit til að ganga úr skugga
um það hvort hann er lifandi.
Komi móða á spegilinn er maður-
inn ekki dauður:
Móða
... á dauða kyrri nóttu
þegar jörðin snýst af veikum
mætti
og óttast er um afdrif annarra
heima
þá eru orðin ágætlega til þess
fallin
að bregða fyrir vit sér og sjá
hvort maður andar ekki
örugglega ennþá...
(1988,1989)
Kvæðið Vorljóð að vori 1988
endar svona: Veit ekki hvað það
er/ en það smeygir sér svona und-
ir sængina mína/ morandi af nýju
lífi. Hér er þungu fargi létt af les-
anda og ljóðmælanda. Þótt þetta
kvæði sé gott þykir mér fara illa á
því að hafa svo stutt á milli 3.
pers. fom., „það“. Einnig hefði
verið óhætt að sleppa orðinu
„svona“ vegna þess hve máttlaust
það er.
í lok þriðja kafla og megin-
hluta hins fjórða taka við kvæði
sem hægt er að nefna einu nafni
spegilkvæði. Mér telst til að þau
séu um 7 talsins. Þ.e. þau kvæði
sem minnst er á spegla berum orð-
um t.d. í eftirfarandi kvæðum: I
óbijótandi spegli: ...hægt að
kreppa hnefra/ láta höggið dynja -
glerið bresta/ og ramma inn hel-
vítis vegginn. Helgidagar í silfr-
inu: Spegillinn hefúr ekkert/
ímyndunarafl. Sveínspeglar: Seg-
ið mér svefnspeglar. Undir 4
augu: í þetta sinn skal ég sýna þér
spegil... og... þú hlustar eftir/ og
skynjar titring liðsins tima/ bresti
í orðum og öðrum speglum (sbr.
ljóðið Móða). Með báðum hnef-
um: held áframJ spegillausu lífi.
Hugsanlega: til dæmis í hyldýpi
spegilsins. Af hörkulegu tilliti
tveggja augna: Þessi gamla speg-
ilmynd... og... upp í sporöskjulaga
spegilhimin. I þessu kvæði er
engu líkara en ljóðmælandinn
bregði upp mynd af æsku sinni
því hann segir: líkt og ég/ teygi
aftur smáar hendur/ upp í spor-
öskjulaga spegilhimin. Og: Ég
tylli mér á tær/ því ég er að athuga
hvort heimurinn/ sé hættur að
stækka.
Þótt hér séu nefnd til sögunnar
brot úr kvæðum þá eru líka i bók-
inni spegilkvæði sem eru spegill
án þess að orðið spegill komi þar
fyrir eins og þetta tæra ljóð sem
hér fer á eftir. Hér er allt í réttum
hlutfollum. Myndin er skýr og
einföld; - brothætt.
Glerskerí
Þokudagur
með værðarlegri lognöldu
og bringuhvítum fugli sem
rispar
stálgráum hvössum vœng-
broddi
glerslétt yfirborð
sjávarins.
Himinninn
yfir auðvitað grár
og engin skil þar á milli
svo ekkert virðist auðveldara
en að brjóta aftur, með léttu
höggi,
haf og himin í tvennt.
í upphafi þessarar greinar tala
ég um þann tón sem ég tel ein-
kenna bók Kristjáns og vil ég
bæta eftirfarandi við: Heildarsvip-
ur ljóðanna er mjög fylginn sér og
það gætir léttleika sem er ómiss-
andi núna í skammdeginu (sbr.
Vorljóð að vori 1988). Frágangur
og útlit bókarinnar er í samræmi
við innihaldið. Ég þakka fyrir
mig.
ÞRÁNDUR
SKRIFAR
Hlutleysis-
nóló
Til að byrja með er ekki nema
sjálfsagt að óska lesendum gleði-
legs árs og þakka fyrir það gamla.
Þrándur hefúr verið upptekinn
eins og margir aðrir við iðkun
hefðbundinna athafna um jól og
áramót með þeim afleiðingum að
útlínur hans eru bæði mjúkar og
ávalar á vissum stöðum um mið-
bik Iíkamans, en vegalengdin um-
hverfis þessa sömu breiðu miðju
er orðin óþarflega löng.
Þrátt fyrir það að Þrándur hafi
verið svona upptekinn við mikil-
væg verkefni allsnægtaþjóðfélags-
ins um hátíðamar fer því fjarri að
hann hafi gleymt skyldum sinum,
sem eru eins og alþjóð veit, að
benda fólki á það sem öðrum
finnst að liggja eigi milli hluta.
Sem betur fer er mjög margt sem
má liggja milli hluta þannig að
Þrándur hefur í nógu að snúast,
svo fremi að hann sofni ekki á
verðinum.
Þrándur er með allra gætnustu
pennum, og forðast eins og heitan
eld að taka afstöðu til viðkvæmra
mála, nema því aðeins að það sé
óhjákvæmilegt, sem auðvitað
kemur fyrir.
A Rikisútvarpinu eru menn
auðvitað misjafnlega vel af guði
gerðir til að gæta samskonar hlut-
leysis og Þrándur telur rétt, en að
öllum mönnum ólöstuðum kemst
sennilega enginn með tæmar þar
sem Ingimar nokkur Ingimarsson
fféttamaður hefur hælana í þeim
efnum. Hann aðhyllist ákaflega
heillandi tegund af hlutleysi og
býr þar að auki yfir svo frábærum
leiðbeinendahæfileikum að undr-
um sætir. Hæfileikar hans og yfir-
burða hæfni til að umgangast hlut-
leysi Útvarpsins af tilhlýðilegri
virðingu birtust sjónvarpsáhorf-
endum seint á síðasta ári i
„fræðsluþáttum" um Evrópu-
bandalagið. Þetta voru frábærir
þættir, í einu orði sagt, uppfúllir af
fróðleik og skemmtilegheitum um
bandalag þetta. EfTir að hafa horft
á þættina varð áhorfandinn svo
miklu betur að sér um kosti þess
að ganga í bandalagið en hann var
fyrir. Eins og vera ber tók hinn
hlutlausi fréttamaður enga afstöðu
til ókostanna sem kunna að fylgja
inngöngunni, sem er varla von,
því ekki verður betur séð af um-
fjöllun hans en að þeir fyrirfinnist
ekki. Þrándur verður um leið að
lýsa bæði aðdáun og þakklæti til
fréttamannsins fyrir val hans á
„sérfræðingi“ til að staðfesta ffá-
sögnina. Leiddur var fyrir alþjóð
ákaflega geðþekkur ungur maður
með miklar lærdómsgráður, gott
ef ekki stjómmálaffæðingur, hag-
ffæðingur eða annað álíka. Hinn
„sérfróði“ maður brá hlutleysis-
birtu hinnar akademísku visku yf-
ir kosti þess að ganga í bandalag-
ið, um gallana þurfti hann af skilj-
anlegum ástæðum ekki að fjöl-
yrða.
Þættimir urðu því betri sem á
leið syrpuna og líktust undir lokin
spennandi nóló í því fræga spili
sem kallað hefúr verið Framsókn-
arvist, en þá reynist sagnhafinn
því slyngari sem honum tekst
lengur að sleppa við að taka slag.
Ingimar reyndist ffábær, meiri-
háttar, eins og krakkamir segja. I
nokkram þáttum um Evrópu-
bandalagið hefúr honum tekist á
meistaralegan hátt að sneiða hjá
því að ræða við fólk sem sér mark-
tæka galla við aðild íslands að
bandalaginu. Sjálfúr vakti hann
máls á því að sjávarútvegurinn
gæti lent í vandræðum, en tókst
sem betur fer að bægja öllum ótta
um það ffá með dyggri aðstoð hins
„sérfróða" stjómmálafræðings.
Og ekki nóg með það: til að sann-
færa okkur, illa upplýsta sjón-
varpsglápendur, um ástæðuleysi
þess að hræðast aðild að EB tók
hann til máls í hlutlausum ffétta-
annál Sjónvarpsins á gamlárs-
kvöld og flutti okkur þau skilaboð,
höfö eftir sama „sérffæðingi" í
Háskólanum, að óttinn væri á
miklum misskilningi byggður.
Þó frásagnarmáti Ingimars
Ingimarssonar sé kannski ekki ná-
kvæmlega eftir þeim kokkabókum
sem um Ríkisútvarpið fjalla þá
ástundar hann „hlutleysi" sem
virkilega er talandi um, þar sem
sögumaður traflar ekki ffásögn
sína með óþarfa athugasemdum
frá þeim sem ekki skilja umheim-
inn sama skilningi og hann.
- Þrándur
I.OtSÍQA,—ÞdÓÐMH-JINN^ösíBdagurVj^nHíc.l^l