Þjóðviljinn - 15.03.1991, Qupperneq 4

Sellafield ógnar öllu
lífríki við Noröur-Atlantshaf
r
Arlega renna miljónir lítra af geislavirkum úrgangi frá
kjamorkuendurvinnslustöðinni í Sellafield út í írlandshaf. Mest alla geislamengun í Evrópu má rekja
til stöðvarinnar, segir Helen Kingham
- Afdráttarlaus andstaða ís-
lenskra stjómvalda gegn starf-
semi Dounreay kjamorkuendur-
vinnslustöðvarinnar í Skotiandi
hefur vakið verðskuldaða athygli.
Um leið og sjónir manna víða um
lönd hefur beinst að Dounreay,
hefur önnur kjamorkuendur-
vinnslustöð legið milli hiuta, -
þar er þó mun alvarlegra mál á
ferðinni og meiri vá fyrir dyrum,
sagði Helen Kingham, fulitrúi
samtaka írskra Grænfriðunga -
Green Peace, í samtali við Þjóð-
viljann, en hún var stödd hér á
iandi á dögunum til að vekja at-
hygli íslendinga á þeirri vá sem
öllu lífríki við Norður-Atlantshaf
stafar af endurvinnslustöðinni í
Sellafield í Englandi.
Sellafield kjamorkuendur-
vinnslustöðin er á Kumbríuskaga,
við austanvert Irlandshaf. Endur-
vinnslustöðin tók til starfa 1952
og hefur verið starfrækt óslitið
síðan en þar er endurunnin af-
gangsorka frá kjamorkuverum.
Við endurvinnsluna verður til úr-
aníum og plútóníum, auk þess
sem mikið magn geislavirks úr-
gangs fellur til við vinnsluna. Ur-
aníumið sem verður til við endur-
vinnsluna er notað til orkufram-
leiðslu, en plútóníumið hefur
einkum verið selt til Bandaríkj-
anna í framleiðslu á kjamorku-
vopnum.
Rúmlega 900 tonn af geisla-
virkum úrgangi eru flutt árlega til
Sellafield til vinnslu, ýmist sjó-
leiðina og landveginn. Auk þess
sem verksmiðjan tekur við geisla-
virkum úrgangi frá kjamorkuver-
um í Bretlandi, hefur stöðin tekið
við gcislavirkum úrgangi lil end-
urvinnslu frá meginlandi Evrópu,
Hollandi, Sviss, Þýskalandi,
Spáni og Italíu og Japan.
Að sögn Helenar Kingham
þarf ekki af sökum að spyrja vcrði
alvarlegt óhapp við þessa flutn-
inga. - Ef um er að ræða óhapþ
þar sem geislavirk efni leka út,
skiptir engu hvort það cr á landi
eða sjó, afleiðingarnar kunna að
verða hörmulegar. Mikið af þess-
um efnum cru flutt í gegnum þctt-
býlustu svæði Englands.
Lengi
tekur sjórinn viö
Frá því að stöðin í Scllafield
tók til starfa hefur miklu magni af
geislavirkum úrgangi verið veitt
út í írlandshaf. Einnig hefur tals-
vert magn gcislavirkra cfna verið
veitt út í andrúmsloftið.
Reikna má með að allt að því
hálfu tonni af piútóníum, sem
hefur þann heiður að teljasl eitt
eitraðasta efni sem um gctur, hafi
verið veitt út í írlandshaf frá því
að verksmiðjan tók til starfa, til
viðbótar við þær miljónir lítra af
geislavirkum úrgangi sem dag-
lega er dælt frá verksmiðjunni á
haf út.
Upphaflega stóðu menn í
þeirri trú að plútóníumið myndi
falla til botns og höfðu að við-
kvæði að lengi tæki sjórinn við.
Þess í stað hefur komið í ljós að
efnið þyrlast upp í særóti á iand
upp og berst langar leiðir með
hafstrauinum. Þannig hafa mæl-
ingar á sýnum úr sjó við Island,
Grænland, Noreg og Danmörku
leitt í ljós að þar gætir geislavirka
efnisins caesium-137 er rekja má
til endurvinnslunnar í Sellafield.
Samkvæmt upplýsingum
Grænfriðunga er írlandshaf orðið
eitt eitraðasta hafsvæði jarðarinn-
ar og geislavirkni í fiski og skel-
fiski sem þar er veiddur hefur
mælst langt yfir þeim mörkum
sem eðlilegt getur talist.
Mælingar á geislavirkni með-
fram strandlengjum við Irlands-
haf hafa einnig sýnt að geisla-
virkni mælist víða og breiðist
stöðugt út. Þannig hefur tiltölu-
lega mikil geislavirkni mælst á
austurströnd írlands, norður-
strönd Wales, vesturströnd Eng-
lands og við Anglesey og suð-
vesturströnd Skotlands.
Krankleiki af völd-
um geislavirkni
En það er ekki bara í sjó og
við strendur sem geislavirkninnar
frá Sellafield hefur orðið vart.
Mælingar sýna að geislavirkni
gætir einnig í jarðvegi, skepnum
og jafnvel í híbýlum fólks. Meira
að segja hefur geislavirkt ryk frá
Sellafield fundist allt til Lancaster
í Englandi, sem er þó í óraljar-
lægð frá Sellafield.
- Geislavirkni í nágrenni Sel-
lafield er mun meiri en eðlilegt
getur talist og afleiðingamar hafa
heldur ekki látið á sér standa. Sel-
lafield og næsta nágrenni er, eða
réttara væri að segja var, þekkt
fyrir gróskumikið fuglalíf. I dag
sjást vart lengur margar þær villtu
fuglategundir sem svæðið var
þekkt fyrir.
Afleiðingar geislavirkninnnar
koma einnig fram í heilsufari íbú-
anna. Tíðni hvítblæðis meðal
bama er mun hærri í námunda við
Sellafield en annarsstaðar á Eng-
landi. það verður tæplega skýrt út
sem tilviljun, ekki síst þegar þess
er gætt að snerting við geislavirk
efni er 100 sinnum meiri í ná-
munda við Sellafield en til að
mynda við hliðstæðar stöðvar í
Frakklandi, Þýskalandi og
Bandaríkjunum, sagði Helen
Kingham.
Þrátt fyrir að ekki sé hægt að
sýna mcð óyggjandi hætti fram á
að mengun frá Sellaficldstöðinni
hafi áhrif á háa tíðni nýgengis
krabbameins mcðal íbúanna, er
þó fullsannað að geislavirkni
vcldur hæglcga hvítblæði í böm-
um, sem eru mun viðkvæmari
fyrir geislun en fullorðnir.
Það hefur vakið athygli að
tíðni hvítblæðis í bömum sem bú-
sett em í námunda við Sellafield
er óvenju há. Árið 1984 staðfesti
opinber athugun að tíðni hvít-
blæðis var tiu sinnum hærri í Se-
ascale, þorpi i námunda við Sel-
lafield, en tíðni sjúkdómsins er að
öllu jöfnu. í þessu sambandi má
geta þess að aukning hvítblæðis ív
bömum búsettum i námunda við
Dounereay hcfur fimmfaldast frá
því að sú stöð tók til starfa.
I nýlegri rannsókn hefur verið
sýnl fram á að snöggtum mciri
Helen Kingham, fulltrúi írskra Grænfriðunga var stödd hér á landi á dög-
unum til að kynna íslendingum baráttuna gegn kjarnorkuendurvinnslu-
stöðinni í Sellafield. Mynd Kristinn.
líkur eru á því böm þeirra starfs-
manna endurvinnslustöðvarinnar
í Sellafield sem að öllu jöfhu
verða fyrir mestri geislun í starfi
fái hvítblæði. Það er talið tengjast
því að geilsun hafi orsakað breyt-
ingar á erfðaþáttum í sæðisfrum-
um þeirra.
En það er fleira en hvítblæði
sem kann að vera fylgifiskur
geislamengunar ffá Sellafield.
Sterkar líkur benda til þess að
móngólismi - down syndrome -
sé algengari hjá bömum foreldra
sem orðið hafa fyrir meiri en
minni geislavirkni. Þá hafa athug-
anir einnig sýnt að tíðni æxla í
beinmerg (myeloma) hefúr aukist
á suðvestanverðum Kumbríu-
skaga, en talið er að geislun kunni
að ráða þar mestu um.
Hver vill kaupa
geislavirkan fisk?
-Staðreyndin er sú að Sellafi-
eld stöðinni verður að loka. Til
hennar einnar má sennilega rekja
um áttatíu af hundraði geisla-
mengunar í Evrópu, sagði Helen
Kingham.
Hún benti á að þrátt fyrir að
ekki væri vísindalega sannað að
mengun frá Sellafield hefði vald-
ið lifh'kinu skaða, hefðu menn
ekki efni á því að taka neina
áhættu. - Því er alltaf svarað til af
hálfu stjómvalda að þar sem ekki
sé unnt að sýna fram á skaðsemi
stöðvarinnar, sé ekki ástæða til að
hætta rekstrinum. Ég vil frekar
segja að þar sem ekki er hægt að
sýna ffam á að stöðin og mengun-
in ffá henni sé hættulaus, skuli
starfseminni hætt þar til sýnt
verður fram á að lífríkinu stafi
ekki ógn af stöðinni.
- A undanfomum ámm hafa
stjómir sveitarfélaga og héraðs-
stjómir í þeim bæjum og hémð-
um sem næst liggja Sellafield
krafist þess að stöðinni verði lok-
að og endurvinnslunni hætt. Þess-
ari afstöðu hefúr vaxið ásmeginn
jafnt i Englandi, Skotlandi sem og
í írlandi. En það sem vantar er al-
þjóðlegur þrýstingur á bresk
stjómvöld og þar getið þið íslend-
ingar látið til ykkar taka, sagði
Helen.
Hún sagði að vissulega væri
það mikið hagsmunamál fyrir ís-
lendinga að endurvinnslunni í
Dounreay yrði hætt. -En það
gegnir sama máli með stöðina í
Sellafield. Hún er ekki síður ógn-
un við lífríki ykkar en stöðin í
Dounreay. Það þarf ekki nema eitt
óhapp og þá er skaðinn skeður.
Hver vill kaupa geislavirkan
fisk?, sagði Helen Kingham.
—rk
Kortið sýnir aðflutningsleiðir á
geislavirka úrganginum sem flutt-
ur er til Sellafield frá meginlandi
Evrópu og Japan. Hendi eitt
óhapp við flutninginn þarf vart
frekar vitnanna við hverjar afleið-
ingarnar geta orðið.
4 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 15. mars 1991