Þjóðviljinn - 15.03.1991, Page 13

Máni yfir Nólsey.
Klippimynd 1969.
Dauði listamannsins
Raunar dó Platen ekki fyren nokkrum mánuðum
seinna því hann dó á lengsta degi ársins. Dó um
miðjan morgun í þann mund sem skonortan Christina
kom og varpaði akkerum útá lagi og fiaut þar svo
með rá og reiða og gyltri stafnmynd. Og sólin skein í
heiði og Römershöndlunarreitimir inná Hávöðum
stóðu drifahvítir af saitfiski.
Þegar hann dó vorum við strákamir einmitt í
Hróa-Hattarleik uppá flötinni við Bmnnhúsin hjá
Ekku.
Þá kom Ekka fram á hlaðið sitt og skimaði niðr-
yfir plássið.
- Getiði sagt mér það drengir mínir, hvort fiagg-
ið þama niðurfrá er i hálfa eða heila stöng.
- Hálfa.
- Þá er hann Platen dáinn.
Úr „ Tuminum útá heimsenda "
William. Teikning eftir son skáldsins,
myndlistarmanninn Zacharías.
að mínum dómi að fylgjast að og
gerir það, ef ekki er um eitthvert
óþarfa tildur að ræða.
- Menn bera fremur virðingu
fyrir bókum sem em fallegar að
öllu útliti og frágangi. Falleg bók
er mönnum tamari í hendi og það
skiptir miklu að böm og unglingar
sjái að foreldrar þeirra og aðrir
fullorðnir beri virðingu fyrir bók-
um. Hvað ungur nemur gamall
temur, segir Emil.
- Eg var svo lánsamur að kom-
ast í samband við William Heine-
sen um svipað leyti og ég byrjaði í
bókaútgáfunni. Hann féllst á að
gera bókakápumar úr garði fyrir
mig. Og hann hefúr séð um skreyt-
ingar og frágang á einum fimmtíu
bókum sem ég hef gefið út - bók-
arkápumar em hver annarri betri,
segir Emil.
Frummyndirnar að bókarkáp-
um Williams hanga uppi á vegg á
bókalager Bókagarðsins og má þar
greina marga gersemina úr smiðju
myndiistarmannsins Williams
Heinesens.
Mykines í kjól
og hvítu
Þrátt fyrir marga gersemina
sem Emil Thomsen hefur látið úr
hendi á þeim tuttugu og ljómm ár-
um sem liðin em síðan hann hóf að
gefa út bækur, em bækumar
Kirkjuböarstólamir, sem út kom
fyrir tveimur árum, og bók um Sá-
mal Joensen Mykines-málara eftir
Bárð Jákupsson, er kom út fyrir
síðustu jól, vafalaust mesta útgáfú-
stórvirki Emils til þessa. í bókinni
um Mykines em 110 litprentanir af
verkum eins mikilhæfasta málara
sem Færeyingar hafa eignast til
þessa.
- Já, þetta em fallegar bækur,
segir Emil hægversklega.
Er einhver von til þess að þú
hafir einhvemtima upp í kostnað-
inn afþessum útgáfum?
- Eg veit ekki. Mykines var
gefin út í sex þúsund eintökum og
sjálfsagt líður dágóður tími áður
en ég læt endurprenta hana, segir
Emil kiminn á svip.
- Það þýðir ekki alltaf að
spyija um beinan íjárhagslegan
ávinning afþessu starfi. Menning-
in verður ekki metin til Ijár. Þar
sem ég hef með annan rekstur að
gera, get ég borgað upp tapið sem
óhjákvæmilega verður oft á bóka-
útgáfunni. Þetta hefur þó ekki ver-
ið neinn dans á rósum hjá mér- en
ég kemst af.
Líkt og að vera
heima
Emil Thomsen hefur haft heil-
mikið af íslenskum prentumm að
segja í gegnum tíðina.
- Eg hef átt samskipti við þá
hjá Odda í ein tuttugu ár. Þetta
samstarf hófst eiginlega þegar ég
dvaldi á Islandi í eina viku. Þá hitti
ég Baldur Eyþórsson, föður Þor-
geirs, núverandi forstjóra Odda.
Baldur kom síðan til Færeyja og
þá samdist um með okkur að hann
prentaði fyrir mig og síðan hefur
þetta samstarf haldist og ávallt
verið með ágætum.
I gegnum tíðina hefur Oddi
prentað eitthvað á annað hundrað
af mínum bókum.
En hvers vegna leitaði Emil til
Islands með prentun á bókum sín-
um?
- Eg hafði áður skipt við prent-
smiðjur í Hollandi. Það var mjög
ódýr og góð vinna. En það var örð-
ugt við að eiga. Það er mikið auð-
veldara að fá þetta gert á Islandi.
Málaörðugleikar í samskiptum við
Islendinga em miklu minni en við
Hollendingana. í Hollandi varð
maður sýknt og heilagt að tala
ensku, en á íslandi get ég talað
mína færeysku og samt gert mig
skiljanlegan. Það er ekki ólíkt því
að vera heima þegar maður er á ís-
landi, segir Emil.
Sjálfstæöiö er
ykkar lyftistöng
- Islendingar og Færeyingar
em mjög líkir. Það eina sem skilur
á milli okkar og ykkar er að þið er-
uð sjálfstæð þjóð, en við ekki. Það
er kannski ástæðan fyrir því að
okkur hefur ekki miðað meira
fram á veg en raun ber vitni. Við
höfum ekki haft þann kraft sem
við hefðum þurft að hafa til að búa
betur að okkar, segir Emil.
Er þessari deyfð um að kenna
að Fœreyjar eru enn undir yfir-
ráðum Dana?
- Já, það tel ég vera. Island er
reyndar auðugra land en Færeyjar,
en ég held að Islendingar hafi ver-
ið líkari Dönum að því leyti að þeir
hafa sett hnefann í borðið og sagt:
Fjandinn hafi það - látum slag
standa.
Færeyingar em miklu varkár-
ari. Við hefðum óefað getað staðið
á eigin fótum, hefðum við bara
kært okkur um það og sýnt nauð-
synlegt áræði.
Dönsku áhrifin em allsstaðar
og þau hafa gert okkur veikari fyr-
ir, segir Emil, en tekur þó fram að
þar sé ekki einungis við Dani eina
að sakast, Færeyingar geti sumpart
kennt sjálfum sér um.
Er færeysk tunga á undan-
haldi?
- Það hefur ýmislegt gerst hér í
Færeyjum sem hefur styrkt stöðu
tungunnar. Þar ber kannski helst
að nefna háskólann okkar - Fróð-
skaparsetrið. Það er einnig lögð
miklu meiri rækt við færeyskuna í
skólakerfinu en áður var. Staða
færeyskunnar hefur því heldur
styrkst ef eitthvað er, segir Emil.
Laxness á erindi
viö okkur
Emil segir að hann hafi lengi
haft i hyggju að gefa út á færeysku
nokkur helstu skáldverk Halldórs
Laxness, en hann hefur þegar gef-
ið út Sölku Völku.
- Eg held að Halldór sé sá út-
lendi höfundur sem hefúr mest að
segja Færeyingum. Hann skrifar
mikið um þá tíma þegar margt var
líkt á lslandi og í Færeyjum.
Ég ætlaði að láta þýða helstu
bækumar hans, s.s. Sjálfstætt fólk,
Heimsljós, Brekkukotsannál, eða
eitthvað um tíu bækur.
Ég er helst á því að verk hans
gætu orðið lyftistöng fyrir þjóð-
emisvakningu okkar og sýnt unga
fólkinu fram á hvemig kúgaðar og
smáðar sálir eins og Jón Hregg-
viðsson áttu til reisn, rétt eins og
fijálsbomir menn.
Ég veit þó ekki nema þetta sé
orðið of seint. Færeyskt samfélag
hefur breyst svo mikið á síðustu
áratugum, gamlir atvinnuhættir
em óðum að hverfa og við tekur
borgarsamfélag í smækkaðri
mynd, segir Emil.
En eru islenskar bœkur eitt-
hvað á ferðinni hér í bókabóðum?
- Nei, það held ég ekki.
Þannig að það er jafn erfitt að
fá keyptar islenskar bœkur hér og
færeyskar bækur á Islandi?
- Fyrir nokkmm ámm gerði ég
heiðarlega tilraun til að koma fær-
eyskum bókum á framfæri á Is-
landi og sendi bækur í fjölmargar
bókabúðir fyrir mörg hundmð þús-
und krónur. Ég fékk ekkert út úr
því nema tapið eitt.
Sjálfsagt er hægt að koma ís-
lenskum bókum á framfæri hér og
færeyskum á Islandi. En það þarf
einhvem dugnaðarfork til að vinna
ötullega að því. Ritmál okkar er
það líkt að Færeyingar eiga ekki í
neinum teljandi erfiðleikum með
að lesa islensku, né íslendingar
færeysku, segir Emil.
Lumar á mörgu
stórvirkinu
Emil Thomsen segist ekkert
vera að því kominn að setjast í
helgan stein þótt hann sé farinn að
nálgast áttrætt.
- Meðan mig þrýtur hvorki
heilsu né þor mun ég halda ótrauð-
ur áffam að gefa út. Það er svo
ótalmargt sem ég á eftir ógert í út-
gáfúmálum, segir hann.
Meðal þess sem Emil segist
vera með í bígerð er að halda
áfram að gefa út verk séra Kristi-
ans Osvalds Viderðs. Þegar hefur
Emil gefið út þrjú bindi eftir Vi-
derö, sem út komu fyrir síðustu
jól. ,
- Ég ligg með handrit að ein-
um tuttugu bókum eftir Kristian.
Að mínu mati er Kristian mesta
skáld sem Færeyingar hafa eignast
- hann er engum líkur, segir Emil
og á bágt með að leyna hrifningu
sinni á skrifúm Kristians.
- Hann skrifar mjög fomt mál
og bræðir saman færeysku, nor-
rænu og íslensku. Til að auðvelda
mönnum lesturinn hef ég brugðið
á það ráð að prenta orðalista með
bókunum hans. Bækiunar hans em
mun auðlesnari fyrir íslendinga en
Færeyinga!
Þá hefúr Emil í langan tíma
haft augastað á að gefa út hið
mikla dans- og þjóðkvæðasaíh
Jens Christians Svabos (1746-
1824) í aðgengilegri útgáfú fyrir
almenning.
- Ég held í þá von að mér
auðnist að koma þessu verki út áð-
ur en ég verð allur, segir Emil
Thomsen.
Föstudagur 15. mars 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA13