Þjóðviljinn - 04.10.1991, Page 5

Suður-afrísk
valkyrja fœr Nóbelinn
Sænska Akademían til-
kynnti í gær að suður-afríski
rithöfundurinn Nadine Gord-
imer fái Nóbelsverðlaunin í
bókmenntum fyrir árið 1991.
Gordimer er fyrsta konan sem
hlýtur þessi verðlaun í 25 ár, en
sænsk-þýska skáldkonan Nelly
Sachs hlaut verðlaunin 1966.
Gordimer fæddist i Suður-
Afríku árið 1923 og ólst þar upp.
Faðir hennar var innflytjandi af
gyðingaættum frá Litháen, en
móðir hennar ensk.
Gordimer hefur skrifað íjölda
smásagna og skáldsögur. Fyrsta
smásaga hennar birtist í timariti í
Suður-Afríku þegar hún var 15
ára. Hún er búsett í Jóhannesborg
og er þekkt fyrir baráttu sína
gegn kynþáttaaðskilnaði. Nokkrar
af bókum hennar hafa verið bann-
aðar í heimalandi hennar, en í
þeim hefúr birst óvægin gagnrýni
á apartheit-stefnu stjómvalda í
Suður-Afriku.
í fyrra kom fyrsta skáldsaga
Gordimer út á íslensku í þýðingu
Olafar Eldjám. Hún heitir „Heim-
ur feigrar stéttar" og gaf Mál og
menning út bókina.
Halldór Guðmundsson út-
gáfustjóri Máls og menningar
sagðist vera mjög ánægður með
að Gordimer hlyti þessa útnefn-
ingu, bæði vegna þess að hún
væri fyrsta konan sem hlyti Nób-
elsverðlaunin í 25 ár, auk þess
sem heimaland hennar hefði verið
mikið í fréttum að undanfomu.
I nóvember gefur Mál og
menning út nýjustu skáldsögu
Gordimer, „My sons story“, jcm
kom fyrst út 1990. Það er Olöf
Eldjám sem þýðir hana og hefur
sagan hlotið nafnið „Saga sonar
míns“ á íslensku.
Að sögn Halldórs er þetta
mögnuð skáldsaga um ástir og af-
brýði að baki hins pólitíska sviðs
í Suður-Afríku.
„Stöðug afskipti í nafni bók-
mennta og frjálsra tjáskipta í lög-
regluríki þar sem ritskoðun og of-
sóknir á bókum og fólki tíðkast
hafa gert hana að valkyrju suður-
afrískra bókmennta," segir m.a. í
úrskurði sænsku akademíunnar.
Gordimer sagðist ætla að not-
færa sér þá athygli sem verð-
launaveitingin skapaði til að
koma suður-afrískum rithöfund-
um, þó einkum og sér í lagi þel-
dökkum rithöfundum, á framfæri.
Hún sagðist ekki vita til hvers
hún ætlaði að nota verðlaunaféð,
en sagðist vilja stofna sjóð til að
aðstoða þeldökka suður-afríska
rithöfunda til að þroska skálda-
gáfuna og fá bækur útgefnar. Þá
sagðist hún vilja ánafna Suður-
afríkanska rithöfundaþinginu
Nadine Gordimer
hluta af verðlaununum, en 95
prósent af 500 meðlimum þess
era þeldökkir.
Gordimere sagðist líta á Nób-
elsverðlaunin sem viðurkenningu
á lífsstarfi hennar og að það væm
gæðin sem skiptu máli.
-Sáf
O p e r u r ý n i
Ævintýri
töfraflautunnar
Þorgeir J. Andrésson og Bergþór Pálsson i hlutverkum Tamínós og
Papagenos. Mynd: Krisíinn.
íslenska óperan sýnir Töfra-
flautuna eftir Wolfgang Amade-
us Mozart og Emanuel Schik-
aneder
Þýðendur: Böðvar Guðmunds-
son, Þorsteinn Gylfason og
Þrándur Thoroddsen
Hljómsveitarstjóri: Robin
Stapleton
Leikstjóri: Christopher Rens-
haw
Leikmynd: Robin Don
Búningar: Una Collins
Flytjendur: Þorgeir J. Andrés-
son, Ólöf Kolbrún Harðardóttir,
Bergþór Pálsson, Yelda Kodalli,
Viðar Gunnarsson, Signý Sæ-
mundsdóttir, Elín Ósk Öskars-
dóttir, Alina Dubik, Sigrún
Hjálmtýsdóttir, Loftur Erlings-
son o.fl. ásamt með kór og
hljómsveit Islensku óperunnar.
Enn hefúr Islenska óperan flutt
okkur eitt af meistaraverkum Moz-
arts með fullum sóma og af ást og
virðingu á viðfangsefninu, eins og
Garðar Cortes komst að orði í að-
fararorðum sínum íyrir fmmsýn-
inguna, þannig að í sýningarlok
ríkti greinilega fögnuður og þakk-
læti í brjóstum sýningargesta.
Mozart er reyndar slíkur gleðigjafi
í tónlist sinni, að það þarf forhert
hjarta til að loka sig gagnvart hon-
um, en engu að síður er hann vand-
meðfarinn og ekki auðvelt að
koma verki á borð við Töfraflaut-
una skammlaust til skila við þær
aðstæður sem íslenska óperan býr.
Þar er helsti þröskuldurinn
þrengslin á sviðinu annars vegar
og smæð salarins hins vegar. Það
er í rauninni bagalegt að sjá svo
mikið lagt í eina sýningu af hæfi-
leikum og orku, án þess að hún
hafi möguleika á verðugri umgjörð
eða þeim fjölda áhorfenda er geti
með góðu móti staðið undir kostn-
aði við flutninginn. Með réttu
hefði þessi sýning átt að vera á
sviði Þjóðleikhússins, og þá með
þeirri sviðsmynd og umgjörð er
hæfði betur flutningnum. Ekki svo
að skilja að leikmynd og umgjörð
sýningarinnar hafi í sjálfu sér verið
slæm miðað við aðstæður, en það
liggur hins vegar í augum uppi að
sýningin hefði notið sýn mun betur
á sviði Þjóðleikhússins og í þeirri
umgjörð sem það býður upp á.
Auk þess sem stærð salar Þjóðleik-
hússins býður upp á hagkvæmari
rekstur á svo dýram sýningum sem
óperasýningar era. Sú spuming
hlýtur því að vakna, hvers vegna
ekki er tekið upp nánara samstarf á
milli Þjóðleikhússins og Óperann-
ar um nýtingu húsnæðis.
Töfraflautan er ævintýri um
átök góðs og ills, um ástina, sann-
leikann og fómarlundina. Hún er
líka saga um átök mæðraveldis og
feðraveldis þar sem feðraveldið er
upphafið á kostnað mæðraveldis-
ins. Sagan er í sjálfu sér ekki ýkja
merkileg og á köflum er boðskapur
hennar vafasamur, en það er tón-
listin sem lyftir henni í æðra veldi
og gerir úr henni ævintýr sem eng-
an lætur ósnortinn og er hveiju
bami auðskilið. Kannski er það hin
bamslega einfeldni í tónmáli Moz-
arts sem gerir hann svo ómótstæði-
legan: okkur finnst að það gæti
vart einfaldara verið, en samt era
þessar einfoldu laglínur snúnar úr
einhverri ljúfsárri blöndu af gleði
og þjáningu og djúpri mannlegri
reynslu sem gerir það að verkum
að þær rista dýpra en flest annað.
Töfraflautan var eitt af síðustu
verkunum sem Mozart samdi áður
en hann lést árið 1791, aðeins 35
ára að aldri. Svo vill til að fyrir
rúmum mánuði var ég staddur í
Pesaro á Italíu og sá þar uppfærslu
á fyrstu óperanni sem Mozart
samdi, aðeins 11 ára gammall. Hún
heitir „Die Schuldigkeit des ersten
Gebots" (Skylduákall fyrsta boð-
orðsins) og var samin eflir pöntun
frá erkibiskupnum í Salzburg til
flutnings á páskafostunni 1767.
Þetta var eftirminnileg sýning
fyrir veglega umgjörð og frábæran
flutning og áheyrílega tónlist sem
erfitt var að skilja að væri samin af
11 ára bami. En því er á þetta
minnst hér, að séu þessar tvær óp-
erar bornar saman, þá virðist
manni tónlistin í Töfraflautunni
vera mun „bamslegri" þótt hún sé
samin á síðasta æviári tónskálds-
ins. í bemskuverki sínu semur
Mozart tónlist við tilbúinn texta
sem er eins konar einföld allegóría
og predíkun um hinar kristnu
dyggðir í anda barokktímans. Tón-
listin er faglega samin og áheyrileg
og minnir á óratoríur í barokkstíl,
en bamið sem samdi hana hefur
greinilega ekki skilið textann eða
haft þroska til að gefa honum nýja
tónlistarlega vídd með því að
brjóta upp hefð barokk- órator-
íunnar. Um leið og þessar tvær óp-
erar sýna okkur muninn á hefð-
bundinni hirðtónlist fyrir tíma
frönsku byltingarinnar og þeirri
tónlist sem varð til í kjölfar hug-
mynda um jafnrétti, bræðralag og
upplýsingu, þá sjáum við einnig í
þessum tveim óperúm muninn á
hinu bamslega og hinu bamalega:
hið bamslega kemur við kvikuna
djúpt í mannssálinni ^im leið og
það brýtur hefðina og sýnir okkur
ferska og óvænta mynd af sjálfum
okkur. Hið bamalega er alltaf
hefðbundið og viðtekur gildandi
smekk sem fasta og sjálfsagða við-
miðun.
Flutningur Islensku óperannar
á Töfrafiautunni var henni til sóma
og stóðu flestir sig vel og sumir af-
burða vel. Það átti til dæmis við
um Bergþór Pálsson í hinu þakk-
láta hlutverki Papagenó og tyrk-
nesku söngkonuna Yeldu Kodalli í
hlutverki næturdrottningarinnar, en
söngur hennar var með ólíkindum
ef tekið er tillit til þess að hún er
aðeins 23 ára gömul.
Þau Ólöf Kolbrún Harðardóttir,
Viðar Gunnarsson, Signý Sæ-
mundsdóttir, Loftur Erlingsson og
Sigrún Hjálmtýsdóttir skiluðu sín-
um hlutverkum einnig mjög vel.
Þorgeir J. Andrésson söng viða-
mikið hlutverk Tamínós og virtist
ekki fullkomlega öraggur í byrjun,
enda mun þetta vera framraun hans
í stærra óperahlutverki. En hann
sótti i sig veðrið eftir því sem á
leið sýninguna og á efalaust effir
að syngja af meira öryggi á næstu
sýningum. Ég veit ekki hvort það
er misskilningur, en mér fannst
stundum vanta bæði í söng hans og
í hljómsveitarflutninginn þá
óþreyjufullu spennu, sem er aðal
tónlistar Mozarts. Eins og herslu-
muninn vantaði á að tempóið væri
í lagi.
Þá er rétt að geta þess í lokin,
að óperan Töfraflautan er flutt á ís-
lensku í þýðingu þeirra Böðvars
Guðmundssonar, Þorsteins Gylfa-
sonar og Þrándar Thoroddsen, og
var ekki annað að heyra en að hún
væri snilldarlega vel unnin á köfl-
um.
Og er þá ekki annað eflir en að
þakka fyrir sig og óska þess að
sem flestir drifi sig nú í óperana,
því vart getur að finna betri og
uppbyggilegri skemmtun fyrir alla
fjölskylduna en Töfraflautu Moz-
arts.
Ólafur Gíslason
Abeins
kúlan
er hvít
Ungur, bandarískur lista-
maður að nafni Mark Heck-
man velgdi rasistum undir ugg-
um nýlega.
Við hraðbraut suðvestur af
Chicago setti listamaðurinn upp
stóra auglýsingu. A skiltinu aug-
lýsir blökicumaður golfklúbb þar
sem aðeins kúlumar era hvítar,
segir í textanum. Næsta dag
höfðu kynþáttahatarar látið van-
þóknun sína á plakatinu í ljós
með því að mála yfir það blóts-
yrði um svertingja og hakakross.
Skiltið sem er í grennd við lítinn
bæ, Justice, olli íbúum hans
miklum kvölum. Þeir mótmæltu
og heimtuðu að ósóminn yrði
fjarlægður.
Listamaðurinn, sem sjálfur er
ljós á hörand, var með skiltinu að
mótmæla því að blökkumönnum
er ekki leyfður aðgangur að
mörgum golfklúbbum í Banda-
ríkjunum. Hann segist hafa viljað
leyfa hvítingjum að finna hvemig
það er að vera mismunað. Allt of
margir telja að rasismi sé ekki
lengur vandamál í Bandaríkjun-
um, sagði Mark. Verk hans sann-
aði hið gagnstæða.
Ray
Charles
á svarta
listanum
Bandaríski sól-söngvaran-
um Ray Charles var bannað að
troða upp í Svíþjóð. Hafði
kappinn planlagt konsert í
Stokkhólmi 20. október næst-
komandi, en honum var aflýst
eftir að Ijóst var að hinn blindi
listamaður er á svörtum lista
Sameinuðu þjóðanna.
Listinn var settur saman með
aðstoð Afríska þjóðarráðsins. Á
honum er að finna nöfn frægs
fólks sem kom fram í Suður-Afr-
íku á áttunda áratugnum og
studdi þannig, að mati Þjóðar-
ráðsins, aðskilnaðarstefnu stjóm-
valda. Að vísu hafa mörg kúg-
andi lög verið felld úr gildi á síð-
ustu mánuðum, og suður-afrískir
íþróttamenn eru ekki lengur í
banni. Samt sem áður er svarti
listinn með nöfnum listamanna í
fullu gildi enn. Svíar verða því af
tónleikum með Ray Charles í ár.
NÝTT HELGARBLAÐ
5 FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1991