Þjóðviljinn - 04.10.1991, Blaðsíða 10

Sértekjur
Hverjir borga skattana sem heita
þjónustugjöld og arðgreiðslur?
Sértekjur hinna ýmsu stofnana er leið
ríkisstjórnarinnar til að auka skattheimtu
án þess að kalla það skattahækkun. Að
mestu leyti er það almenningur sem þarf
að greiða þessi auknu þjónustugjöld en
einnig kemur til kasta atvinnuveganna.
Auk þessa er öðrum ríkisfyrirtækjum ætl-
að að stórauka arðgreiðslur sínar, sér-
staklega þá Póst- og símamálastofnun-
inni. Henni er uppálagt að greiða 940
miljónir króna í arð til ríkisins á næsta ári
sem 390 miljón króna aukning frá fjárlög-
um ársins 1991.
6001
Atvinnuvegirnir þurfa einnig að
greiða aukin þjónustugjöld. Hæst ber (
sjávarútvegi en sá atvinnuvegur á að
greiða nánast öll útgjöld Hafrannsókna-
stofnunar. Sértekjur annarra rannsókna-
stofnana hækka einnig verulega umfram
verðlag.
Þá má geta þess að Happdrætti Há-
skólans á að hækka miðaverð sitt um 20
prósent sem eykur sértekjur ríkisins.
Þjónustugjöld hjá öllum stofnunum koma
til með að hækka, en hér er ekki rúm til
að sýna þær allar.
Alls hækka sértekjurnar um tæplega
2,5 miljarða króna, úr 4.644 miljónum
króna (7.128 miljónir sem er 53 prósent
hækkun
Komugjald á heilsugæslustöðvar á
að skila 375 miljónum króna í sértekjur.
Þá munu göngudeildargreiðslur aukast
og notendur munu taka þátt ( kostnaði
v við hjálpartæki. Auk þessara gjalda sem
it teljast sem sértekjur bætist við ýmislegt
annað í tryggingakerfinu. Það á að auka
þátt almennings í tannlæknakostnaði um
280 miljónir króna, styrkir vegna tannvið-
gerða, sjúkraþjálfunar og ferðakostnaðar
til útlanda verða lækkaðir, lækniskostn-
aður lækkar um 260 miljónir króna vegna
hækkunar á gjaldi fyrir komu til sérfræð-
ings, og langstærsti liðurinn er lækkun á
framlagi til niðurgreiðslu lyfjakostnaðar
um 800 miljónir króna. Þannig að allir
sem þurfa á sjúkraaðstoð að halda og
flestir sem þurfa á lyfjum að halda þurfa
að greiða meira fyrir það á næsta ári.
350
300
250
200
150
100

v<^ c

Eins er með þá er stunda framhalds-
skóla eða háskóla. Hver nemandi gæti
þurft að greiða 8.000 eða 17.000 krónur
í skólagjöld á ári. Vilji skólar ekki inn-
heimta þessi gjöld minnkar umráðafé
þeirra að sama skapi og þeim er uppá-
lagt að draga úr kennslumagni í staðinn,
þ.e. að kenna færri stundir.
Skólum og sjúkrastofnunum er ætlað
að afla 1.429 miljónum króna meira í
sértekjur á árinu 1992 en þeim var ætlað
í fjárlögum fyrir árið 1991. Þessar stofn-
anir taka því á sig um 57 prósent af
þessari auknu skattheimtu.
Hver er stefnan
í f járlaga-
frumvarpinu?
Fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar hefur nú litið dagsins Ijós. Eins og vanalega vekur frumvarpið talsverða
athygli, enda í því að finna megináherslur ríkisstjórnarinnar við stjórn efnahagsmála, sem hafa áhrif á allt
mannlíf í landinu, bæði í atvinnu-, félags- og kjaralegu tilliti.
Verg landsframleiðsla VFL
Tekjur ríssjóös
Heidartekjur sem hlutfall af VFL
Skatttekjur sem hlutfall af VLF
Ríkisstjóm Davíðs Oddssonar
hefur allt frá því hún tók við
völdum síðastliðið vor hamrað á
nauðsyn þess að ráðast í stórupp-
skurð á ríkiskerfmu, bákninu eins
og það er stundum kallað. í allt
sumar hafa verið að leka út upp-
lýsingar um áform ríkisstjómar-
innar um niðurskurð á hverju
sviðinu á fætur öðm án skatta-
hækkana. Þess vegna áttu margir
von á því, að í fyrsta fjárlaga-
frumvarpi ríkisstjórnarinnar
myndi gæta þessara stórfelldu
áforma, að fjárlagafrumvarpið
yrði tímamótaplagg að þessu
leyti.
Þegar grannt er skoðað kemur
í ljós að uppskurðurinn á ríkis-
kerfinu er ekki til staðar, þvert á
móti aukast ríkisumsvifin, skattar
eru hækkaðir, og reyndar em fjöl-
mörg mál í uppnámi og óljóst um
örlög þeirra.
Tímamótin sem þetta fmm-
varp boðar eru hins vegar þau að
nú er óvægilega ráðist að þeim
sem minnst mega sín í þjóðfélag-
inu. Þjónustugjöld em tekin upp í
ríkum mæli, m.a. á sviði skóla-
mála og heilbrigðismála. Tíma-
mót boða einnig þau skilaboð
sem ríkisstjómin sendir launa-
fólki um land allt: kaupmátturinn
á enn að minnka, lífeyrisréttindi
opinbcrra starfsmanna verða skert
og dregið úr ríkisábyrgð á laun-
um. Ekki er reiknað með skatti á
fjármagnstekjur og ekki er áform-
að að brcyta tekjuskiptingunni í
þjóðfélaginu. Þetta eru tímamót-
in, en það felast engin tímamót í
frumvarpinu hvað varðar opinber-
an rekstur eins og nkisstjómin
hefur hvað mest boðað.
I forsendum fjárlagafmm-
varpsins er gert ráð fyrir fram-
kvæmdum við nýtt álver strax á
næsta ári. Þetta er vafasöm for-
senda því ekkert liggur fyrir á
þessu stigi um álversframkvæmd-
ir, enda engir samningar verið
gerðir þar að (útandi og enginn
veit hvort af þeim verður.
Rekstrargjöld ríkisins aukast á
næsta ári og verða þá 13% af
landsframleiðslu í stað rúmlega
12% á þessu ári og 1990. Heildar-
tekjumar hækka um 4 miljarða og
verða rúmlega 28% af landsfram-
leiðslu í stað rúmra 27% á þessu
ári.
Fjölmörg mál em í uppnámi í
fjárlagafmmvarpinu. Það hefur
ekki verið gengið frá meirihluta-
stuðningi við mál eins og lækkun
sjómannaafsláttar, skólagjöld,
tekjutengingu húsnæðisbóta,
vaxtabóta og ýmissa trygginga-
greiðslna.
Þá er í fmmvarpinu gert ráð
fyrir auknum arðgreiðslum frá
ríkisfyrirtækjum, t.d. Pósti og
síma, en þar hækkar arðgreiðslan
um tæp 60%, sem hefur í for með
sér hækkun á gjaldskrá stofnunar-
innar.
Þannig má segja að það standi
ekki steinn yfir steini í áformum
ríkisstjómarinnar að skera upp
ríkisreksturinn, samtímis sem
auknar álögur og nýjar álögur em
lagðar á almenning, en fjár-
magnseigendur þurfa engu að
skila í sameiginlegan sjóð lands-
manna.
- áþs.
Velferéarmálin skorin
niður en bákniá eykst
Meðal þess sem fjárlaga-
frumvarpið gerir ráð fyrir er að
starfsemi Hafnarbúða og Fæð-
ingarheimilisins við Eiríksgötu
verði hætt. Þá er áformaður nið-
urskurður á mörgum sviðum
velferðarmála.
Hér eru nokkur dæmi sem
hafa verið í umræðunni undanfam-
ar vikur. Það vekur athygli að á
sama tíma og framlög til heilsu-
gæslu og skólamála em skcrt eykst
kostnaður við rekstur ráðuneyt-
anna. Þannig eykst hcildarkoslnað-
ur við ráðuneytin og það scm í
kringum þau em (þó ekki stofnanir
á vegum þeirra) um 8,4% umfram
verðlagshækkun milli ára og rckst-
ur við skrifstofu forsætisráðherra
hækkar um 11,6% þegar tekið hef-
ur verið tillit til verðbreytinga.
Af framkvæmdum á sviði sam-
göngumála skipta vegafram-
kvæmdir mestu. A línuritinu sjást
hlutfallslegar breytingar á framlög-
um til viðhalds þjóðvegakerfisins
og nýframkvæmda. 1 fjárlagafmm-
varpinu em jarðgöng á Vestfjörð-
um færð mcð nýframkvæmdum en
var sérstakur liður í fjárlögum
þessa árs. Breytingar á nýfram-
kvæmdafé em því sýndar með og
ánjarðganga. - áþs.
RIKISSKIP
Fjárlögin
og kjaramálin
I greinargerð með fjárlagafrum-
varpinu er víða vikið að kjaramálum
og nauðsyn þess að laun verði ekki
hækkuð á næstu misserum. Ennfrem-
ur er á nokkrum stöðum vikið að vel-
ferðarkerfinu og meintri nauðsyn þess
að hemja það. Mikil ábyrgð er lögð á
herðar launafólks. Eftirfarandi til-
vitnanir úr fjárlagafrumvarpinu eru
dæmi um þetta:
„Almenningur gerir sér nú þegar
grein fýrir því hvað efnahagsástandið er
í raun alvarlegt. Sívaxandi skuldsetning
þjóðarinnar heldur uppi falskri mynd af
velmegun og meðan afborgunum af lán-
um og vaxtagreiðslum er mætt með enn
frekari lántökum verður ekkert til skipt-
anna.“
„Markmið velferðarkerfisins verður
því að endurmeta og viðurkenna þær
íjárhagsskorður sem við stöndum
frammi fyrir. Landsmönnum verður ekki
lengur tryggð ein sú besta velferðarþjón-
usta sem völ er á án tillits til kostnaðar,
afkomu manna og efnahagsaðstæðna.
Með sama hætti stenst ekki lengur að
ríkissjóði sé sífellt gert að hlaupa undir
bagga þegar illa gengur í atvinnulífmu.“
„Axli stjórnmálamenn og aðilar
vinnumarkaðarins ekki þá ábyrgð sem
gengisfestu fylgir leiðir slíkt til gjald-
þrota og atvinnuleysis af áður óþekktri
stærð.“
„Sem betur fer er atvinnuleysið lítið
miðað við það sem aðrar þjóðir þurfa að
þola. 1 þessu efni getur þó brugðið til
beggja vona ef efnahagsstjómin mistekst
og knúðar verða ffarn óraunhæfar launa-
hækkanir. Kaupmáttur tekna hefur
reynst ívið meiri undanfama mánuði og
atvinnuleysi minna en spáð hafði verið.
Því ber að fagna og stjómvöld munu
taka fúllan þátt í því að verja þann ár-
angur. Abyrgðin á samningum um kaup
og kjör og áhrifum þeirra liggur engu að
síður hjá aðilum vinnumarkaðarins. Þeir
verða að taka mið af ástandi og horfum í
atvinnulífinu ef ekki á illa að fara.“
„Lækkun á halla rikissjóðs verður
ekki náð nema almenningur stilli kröfum
til opinberrar þjónustu í hóf og ábyrgir
kjarasamningar náist.“ áþs
Mál í,
uppnámi
Sjálfur sagði Friðrik Sop-
husson fjármálaráðherra þegar
hann kynnti fjárlagafrumvarp-
ið að ekki væri þingmeirihluti
fyrir því óbreyttu. Fjöldi liða er
í uppnámi sérstaklega er kemur
að tekjuhlið frumvarpsins, þar
sem breyta þarf lögum.
Ljóst er að skólagjöld verða
varla samþykkt. Fjórir þingmenn
Alþýðuflokksins hafa lýst sig
andvíga þeim, sérstaklega væru
þau færð sem sértekjur einsog nú
hefúr verið gert.
Niðurskurður í heilbrigðis-
kerfinu orkar einnig tvímælis, til
dæmis breytingar á rekstri St.
Jósefsspitala í Hafnarfirði og út-
gjaldalækkun til sjúkrahúsanna á
Patreksfirði, Blönduósi og Stykk-
ishólmi. Eins er óráðið um vilja
þingmanna til að leggja Hafnar-
búðir og Fæðingarheimilið niður.
Til að vega upp á móti 900
miljóna tekjutapi vegna niðurfell-
ingar jöfnunargjalds á að breikka
skattstofna og ná inn 1,1 miljarði
króna. Þetta er þó einungis ramm-
inn, því engar ákvarðanir hafa
verið teknar um hvemig að þessu
eigi að fara.
Leiðir að þessu marki felast í
breytingum á sjómannaafslætti,
tekjutengingu bamabóta og líf-
eyris, fækkun virðisaukaskatt-
sundanþága, lækkun vaxta- og
húsnæðisbóta eða tekjutenging
þeirra. Allt em þetta atriði sem
ekki hefur reynt á þingmeirhluta
fyrir.
Sala ríkisfyrirtækja er annað
atriði sem er óráðið. Ekki hefur
verið tekin ákvörðun um hvað
eigi að selja, en salan á samt að
skila 1.365 miljónum króna í rik-
issjóð miðað við 275 miljónir í
síðasta ftumvarpi. Ljóst er að til
þess að ná inn þessari tölu á árinu
1992 þyrfti verðmæti þess sem
selt yrði að vera margfalt hærra,
því ekki myndu menn staðgreiða
ríkisfyrirtækin. Það þyrfti því
hugsanlega að selja ríkisfyrirtæki
fyrir 5-10 miljarða króna. Sem
sölutæk fyrirtæki hafa verið
nefnd Skipaútgerð ríkisins, Síld-
arverksmiðjur ríkisins, hlutabréf í
Gutenberg og ríkisbankamir Bún-
aðarbanki og Landsbanki.
-gpm
Tekjur ríkissjóðs á næsta ári
verða rúmir 106 miljarðar
króna samkvæmt fjárlagafrum-
varpinu en útgjöldin verða rúm-
ir 110 miljarðar króna. Þetta
gerir um 3,7 miljarða króna
halla.
Hrein lánsíjárþörf ríkisins er
áætluð um 4 miljarðar króna sem
er 1,1 prósent af landsframleiðslu.
Forsendur frumvarpsins, án
þeirra standast þessar tölur ekki,
eru að laun haldist óbreytt í krónu-
tölu fyrir utan þegar samnings-
bundnar breytingar. Meðalgengi
verði óbreytt, einkaneysla dragist
saman um 3 prósent og íjárfesting-
ar um 0,5 prósent þrátt fyrir að
samneyslan aukist lítillega eða um
hálft prósent. Þannig dragast
landsframleiðslan og þjóðartekj-
umar saman um 1,5 og 3,1 pró-
sent. Þetta er hin dökka mynd sem
dregin er upp í frumvarpinu og
aflasamdráttur helsta ástæðan.
Búist er við því að viðskipta-
kjör versni um 3,5 prósent og 5,5
prósent, verði ekki af byggingu ál-
vers. Þá er reiknað með að at-
vinnuleysi aukist um 2 prósent.
Þá er talið að skattbyrði ein-
staklinga aukist um 0,3 prósent
vegna breytinga á sköttum rikisins
og eru engin þjónustugjöld inní
þeirri tölu.
Þessar staðreundir þýða rýrnun
kaupmáttar ráðstöfúnartekna uppá
3 prósent frá upphafi ársins 1992
til loka þess og verðbólgu uppá 3
prósent sem þá að mestu leyti væri
tilkomin vegna verðbólgu erlend-
is. -gpm
NÝTT HtLGARBLAÐ 10 FÖSTUDAGUR4. OK.TÓBER I99I
NÝTT HELGARBLAÐ 11 FÖSTUDAGUR4. OKTÓBER 1991
L