Dagblaðið Vísir - DV - 02.01.1996, Blaðsíða 15

ÞRIÐJTJDAGUR 2 JANÚAR 1996
15
Mynteiningar á rafrænu formi:
Verðandi mistök
Kreppa skall á snemma vetrar
1929. Orsakir hennar voru í aðalat-
riðum þær að fyrirtæki höfðu gef-
ið út röð útgáfa af hlutabréfum,
skuldabréfum og bréfum sem voru
bæði skuldabréf og hlutabréf.
Söluandvirði nýju útgáfanna var
síðan notað til þess að greiða arð
og vexti af eldri bréfum, til þess að
minni affóll yrðu á söluverði nýju
útgáfunnar. Þetta var kallað
spamaður, af þeim sem keyptu
þessi bréf. Smá saman safnaðist
fyrir mikil ávísanaútgáfa á verð-
mæti, sem áttu að felast í efna-
hagsvirkni og raunframlegð fyrir-
tækjanna.
En sakir þess að ekki er bæði
hægt að fjárfesta í raunverðmæt-
um og borga gamlar skuldir fyrir
söluandvirði nýrra hluta eða
skuldabréfaútgáfu, þá þvarr raun-
verðmætið á bak við bréfin. Þegar
svo mikill fjöldi hætti að geta
borgað af bréfum, þá féllu þau i
verði, þeir sem áttu þau til að
borga sínar skuldir, gátu þá held-
ur ekki borgað sitt og þeirra
skuldbindingar urðu einskis virði.
Af þessu varð keðjuverkun sem
kom fram sem snöggt og mikið
verðfall í kauphöllum heimsins.
Afleiðingamar urðu kreppa og
stríð. - Sömu mistök, annað form.
Skuldbindingar og fjár-
magnskostnaður
Ríki heimsins gefa út seðla og
mynt. Hér áður fyrr voru til seðl-
ar og aðrar takmarkaðri skuld-
bindingar, handhafaskuldabréf,
skuldabréf ríkja, fylkja, borga,
sveitarfélaga, fyrirtækja og ein-
staklinga. Svo og hlutabréf fyrir-
tækja. Þessar skuldbindingar
sættu markaðsverði, eftir trygg-
ingu, vöxtum og endurgreiðslu, út-
drætti eins og húsbréfin hér. Síð-
an var alltaf verulegur spamaður
í sparifé í bönkum, en það sætti
vöxtum eftir lánstíma. Það sem
hefur gerst síðastliðna tvo áratugi
er að myntimar sjálfar, á rafrænu
formi, hafa í síauknum mæli verið
notaðar sem markaðsbréf. Ríki
heimsins hafa haldið úti háum
vöxtum til þess að halda uppi
Kjallarinn
Þorsteinn Hákonarson
framkvæmdastjóri
peninga í umferð til að halda verð-
inu uppi og taka meiri lán til að
borga eldri skuldir. Jöfnuð fjárlög
verða óframkvæmanleg. Almenn-
ingur lendir í hærri leigu og f]ár-
magnskostnaði vegna íbúðakaupa,
bíla og kaupa tækja á afborgunum.
Markaður fyrirtækja, sem fram-
leiða fyrir lægri tekjuhópa, dregst
saman. Fasteignaverð verður
gjaldeyri er hundrað sinnum
meiri en þarf til vegna vöru og
þjónustu. Nú er svo komið vestur
í Bandaríkjunum að 1% þjóðarinn-
ar hefur 40% af tekjum og eignum.
Gjaldþrot og uppboð fara vaxandi.
Smám saman stendur ekkert á bak
við rafrænu peningana sem notað-
ir eru í spákaupmennsku mynta.
Alveg eins og 1929 þá verða
„Ríki heimsins hafa haldið úti háum vöxt-
um til þess að halda uppi verði eigin
myntar. Hluti af því að halda verðinu
uppi er að ríki heimsins hafa tekið lán og
ábyrgjast greiðslu háu vaxtanna.“
verði eigin myntar. Hluti af því að
halda verðinu uppi er að ríki
heimsins hafa tekið lán og ábyrgj-
ast greiðslu háu vaxtanna.
Fjárlög eru afgreidd og síðan
lánsfjáráætlun til þess að útgjöldin
gangi upp. Þegar frá líður komast
skuldug ríki í þá stöðu að hefta
lægra en byggingarkostnaður.
Börnin hafa ekki efni á að flytja að
heiman. Lífeyrissjóðslán verða
lífskvöl á starfstíma fyrir þá sem
eiga að njóta tryggingar síðar.
Að finna sitt verð
Nú er svo komið að verslun með
þessir rafrænu peningar að finna
sitt verð. Fyrsta ríkið sem varð
fyrir þessu var Mexíkó, reyndar
lán í óláni fyrir þá. Óhjákvæmi-
legt er að rafrænu peningamir
finni sitt verð miðað við raunverð-
mæti.
Þorsteinn Hákonarson
„Alveg eins og 1929, þá verða þessir rafrænu peningar að finna sitt verð“, segir m.a. í greininni.
Deilur og Drottinn
Þjóðkirkjan á í erfiðleikum. Ein-
hver anarkismi virðist vera farinn
að leika lausum hala innan henn-
ar ásamt alls kyns erfiðleikum í
samskiptum presta og annarra
starfsmanna í kirkjum og söfnuð-
um. Þetta stjómleysi birtist í
þeirri mynd að ekki virðist vera á
hreinu hverra stjóm kirkjan lýt-
ur. Til þess að fyrirtæki geti talist
vel rekið þurfa að vera um það
skýrar línur hver stjómar hveiju
og einnig að öll verkaskipting
starfsmanna innan þess sé í
ákveðnum farvegi svo ekki þurfi
að eyða óþarfa tíma og orku í
stöðugan ágreining og deilur.
Endalausir erfiðleikar
Virðing manns fyrir þessari rík-
isstofnun, sem hefur það göfuga
hlutverk að sinna trúmálum ís-
lensku þjóðarinnar, fer stöðugt
minnkandi. Það sem helst ber á
góma í umfjöllun fjölmiðla um
málefni kirkjunnar undanfarin ár
em fréttir af framhjáhaldi presta
(samanber frægt mál hér fyrr um
árið), hótanir presta um verkfóll
heimtandi hærri laun af ríkinu á
sama tíma og almennu launafólki
hér á landi era skömmtuð slík
laun að atvinnulaus einstaklingur
annars staðar á Norðurlöndunum
er hátekjumaður í samanburði.
Einnig hrjá kirkjuna endalausir
erfiðleikar í samskiptum ásamt ill-
deilum í söfnuðum hist og her um
landið. Nýjasta dæmið er Lang-
holtskirkjudeilan þar sem org-
anistinn fór í fýlu og neitaði að
hafa tónlist í kirkjunni yfir jólin
vegna þess að nafn eiginkonu hans
Kjallarinn
Einar S. Guðmundsson
nemi
var strokað út úr einhverju
messuprógrammi.
Á organistanum er það að skilja
að hann leggi aö jöfnu mikilvægi
hins boðaða orðs, hvort heldur það
sé flutt í formi tónlistar eða í töl-
uðu máli. Samkvæmt þeirri skil-
greiningu væri í sjálfu sér ekkert
athugavert við það þó presturinn
tæki upp á þvi að rappa hið
heilaga orð í kirkjunni með aðstoð
teknóhljómsveitar. Sú spuming
vaknar hvort kirkjan lúti stjórn
presta eða tónlistarmanna. Er
kirkjan kirkja eða tónlistarhús
með sína eigin skemmtidagskrá
þar sem nokkrum vel völdum ritn-
ingarorðum er skotið inn á milli
söngatriða?
Líklega var Flóki í fullum rétti
þegar hann fór með strokieðrið í
messumanúalinn og máði burt eig-
inkonu organistans. Það gengur
ekki að menn noti kirkjur og safn-
aðarheimili landsins fyrir sig, fjöl-
skyldur sínar og vini, eins og fyr-
irtæki til þess að svala metnaðar-
gimi sinni og athyglisþörf.
Organistinn hefur komið sér
upp einkastúdíói í kirkjunni og
hefur verið einráður þarna áratug-
um saman ásamt eiginkonu sinni
sem syngur fullum hálsi hvenær
sem tækifæri gefst. Hann á ekkert
eftir nema hreinlega flytja inn í
kirkjuna með fjölskyldu sína og
sefja dyrabjöllu á kirkjudyrnar
með nafiiinu sínu. Enginn hefur
gott af svona forréttindum til
lengri tíma.
Arfleifð bænda-
samfélagsins
En þetta er íslensk hefð, ævi-
ráðning. Menn halda sínum lénum
fram á grafarbakkann án þess að
aðrir jafnhæfir komist að. Þetta
tíðkast alls staðar á íslandi og er
arfleifð bændasamfélagsins og af-
dalahugsunarinnar þar sem hver
heimtar sinn dal.
Samt sem áður era menn sífellt
að reyna að telja sjálfum sér og
öðrum trú um að hér ríki einhver
borgaramenning. Það er ekki
nema rétt tæpur mannsaldur síð-
an stór hluti íslendinga tók sig til
og yfirgaf gluggalausa kartöflu-
kofa sem þeir kölluðu híbýli, eða
hreinlega skriðu upp úr holum
sem þeir höfðu grafið ofan í jörð-
ina, og fluttu á mölina.
Einnig hafa þeir mann fram af
manni verið upp á náð og mis-
kunn húsbænda sinna komnir og
ekki mátt sín neins nema vera vel
í ætt settir. Þetta breytist ekki svo
glatt. Nóg um það.
Það er ekki laust við að hægt sé
að renna hýra auga til Kaþólsku
kirkjunnar sem virðist vera eina
stofnunin sinnar tegundar hér á
landi sem eitthvert mark er tak-
andi á. Þjóðkirkjan á að vera yfir
dægurþref hafin og ber skylda til
þess að láta hagsmuni sóknar-
barna sinna ganga fyrir veraldleg-
um duttlungum og hégómagimi
einstakra starfsmanna sinna.
Einar S. Guðmundsson
„Það er ekki laust við að hægt sé að
renna hýru auga til Kaþólsku kirkjunnar
sem virðist vera eina stofnunin sinnar
tegundar hér á landi sem eitthvert mark
er takandi á.“
Með og á
móti
Háskólinn verði sjálfs-
eignarstofnun
Þrautalend-
ing til að
tryggja fram-
lag ríkisins
Vllhjálmur H. VII-
i sam- hjálmsson, fulltrúi
Stúdentaráös.
„Sú aðgerð
að gera Há-
skóla íslands
að sjálfseign-
arstofnun er
þrautalending-
in í því að
reyna að
tryggja að
framlag ríkis-
ins sé
ræmi við nem-
endafjölda í
skólanum. Fiár-
framlag ríkisins til Háskóla ís-
lands hefur haldist óbreytt um
fimm ára skeið en á sama tíma
hefur stúdentum við skólann
fjölgað um þrjátíu af hundraði.
Samningur yrði gerður við ríkið
þar sem ákvarðað yrði að fram-
lag ríkisins til Háskóla íslands
tæki mið af nemendafjölda i
skólanum á hverjum tíma. Þar
með væri tryggt að fjárveitinga-
valdið axlaði þá ábyrgð sem felst
í niðurskurði til Háskóla íslands
en vísi ábyrgðinni ekki yfir á
Háskólaráð. Stúdentaráð varar
hins vegar viö því að menn leggi
að jöfnu skólagjöld og fjöldatak-
markanir annars vegar og þaö
að gera Háskóla íslands að sjálfs-
eignarstofnun. Ákvarðanir um
skólagjöld og fjöldatakmarkanir
verða stjórnmálamenn að taka
og bera ábyrgð á þeim gagnvart
kjósendum sínum.“
Einhverjar
mótsagnir á
ferðinni
„Það er eft-
irtektarvert að
þeir sem hing-
að til hafa tjáð
sig jákvætt um
mál ríkisvalds
og . háskóla
telja sig hagn-
ast á skiplags-
breytingum af
þessu tagi.
Sennilega er
það vegna þess
að báðir eygja fjárhagslegan
ávinning af þeim. Ef það er rétt
er spumingin sú hvort ein-
hverju öðru sé fórnað. Þá er ég
að tala um jafnrétti til náms.
Menntamálaráðherra virðist
telja það hugmyndinni til tekna
að ábyrgð færist af hans herðum
yfir á stofnun sem á sig sjálf.
Þeir sem talað hafa fyrir hönd
Háskóla íslands í þessu máli
virðast telja aö með þessu móti
veröi hægt að tryggja hag skól-
ans betur og hækka launin hjá
starfsfólkinu. Einliverjar mót-
sagnir era hér á ferðinni nema
taka eigi upp skólagjöld sem
virðist reyndar blasa við. Á mig
virkar þetta sem einhvers konar
patentlausn sem menn hafa ver-
ið að reyna í framkvæmd á Nýja-
Sjálandi og víðar. Stóra málið er
að tryggja meira fjámiagn til há-
skólamenntunar og sjá jafnframt
til þess aö öllum verði tryggður
aðgangur að skólanum án tillits
til efnahags þeirra. Þaö er ekki
vafi á því aö Háskóli íslands hef-
ur verið í fjársvelti og er að leita
leiða út úr því. En markaðsvæö-
ing hans er hvorki lausn fyrir
hann né menntun í landinu þeg-
ar til lengri tima er litið.“
-ÞK
Ögmundur Jónas-
son, alþingismaður
og formaður BSRB.