Dagblaðið Vísir - DV - 17.02.1996, Blaðsíða 12

i2 erlend bóhsjá
LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 1996 1 iV
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. John Grisham:
The Ralnmaker.
2. Davld Guterson:
Snow Falling on Cedars.
3. Terry McMillan:
Waltlng to Exhale.
4. Richard North Patterson:
Eyes of a Child.
5. Robln Cook:
Acceptable Rlsk.
6. Nora Roberts:
Born In Shame.
7. James Patterson:
Klss the Glrls.
8. Julie Garwood:
For the Roses.
9. Iris Johansen:
Líon's Bride.
10. Caroi Shlelds:
The Stone Dlaries.
11. Jane Austen:
Sense and Sensibility.
12. Mlchael A. Stackpole:
X-Wlng Rogue Squadron.
13. Stanley Pottlnger:
The Fourth Procedure.
14. Taml Hoag:
Nlght Slns.
15. Mary Higglns Clark:
The Lottery Wlnner.
Rit almenns eðlis:
1. Mary Pipher:
Reviving Ophella.
2. Richard Preston:
The Hot Zone.
3. Dorls Kearns Goodwin:
No Ordinary Tlme.
4. Brlan Lowry:
The Truth Is out there.
5. Thomas Moore:
Care of the Soul.
6. Tlm Allen:
Don't Stand to Close
To a Naked Man.
7. Clarlssa Plnkola Estés:
Women Who Run with the Wolves.
8. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Light.
9. Delany, Delany & Hearth:
Having Our Say.
10. Paul Reiser:
Copplehood.
11. M. Scrtt Peck:
The Road Less Traveled.
12. Butler, Gregory & Ray:
Amerlca’s Llumbest Crlminals.
13. H. Johnson & N. Rommelmann:
The Real Real World.
14. David Wild:
Frlends.
15. Laurle Garrett:
The Comlng Plague.
(Byggt á New York Tlmes Book Revl-
ew)
vísindi
Skotar í vandræðum
með 200. ártíð Burns
Skoska þjóðskáldið Robert Burns
lést ungur að árum, eins og mörg
skáld fyrri alda - einungis 37 ára að
aldri - en lét samt eftir sig mörg ljóð
sem löngum hafa verið skosku þjóð-
inni hugstæðari en annar skáld-
skapur. Þess vegna verður þess
minnst með ýmsu móti að nú er tvö
hundruðasta ártíð hans en skáldið
andaðist 21. júlí árið 1796.
Fæðingardagur Burns, 25. janúar,
hefur reyndar lengi verið tilefni
veisluhalda í Skotlandi; þá neyta
menn gjarnan skosks sláturs, sem
haggis nefnist, og drekka ótæpilega
í minningu manns sem þótti sopinn
góður og var þá gjarnan sagður
frekur til kvenna.
Undirbúningsnefnd í
vanda
Ekki fer hjá því að slíkur mann-
legur breyskleiki hafi sett mark sitt
á þau veglegu hátíðarhöld sem hafa
um hríð verið i undirbúningi í
Skotlandi vegna þessarar tvö hund-
ruðustu ártíðar Burns. Fjölmenn
nefnd, sem vann að skipulagningu
margvíslegra listviðburða vegna af-
mælisins, lenti í hremmingum.
Þannig féll formaðurinn fyrir
enskri snót og lét sig hverfa fyrir
nokkrum mánuðum. Það vakti auð-
vitað athygli þar sem maðurinn var
ekki aðeins harðgiftur fjölskylduf-
aðir í Skotlandi heldur líka fyrir-
maður þar í héraðsmálum.
Nefndin hélt þó áfram störfum, en
með fjárhagslegum harmkvælum
sem nú hafa leitt til samkomulags
um gjaldþrot. Héraðsstjórnir í
heimabyggðum Burns og ýmsir
einkaaðilar hafa tekið við skipu-
lagningu og framkvæmd þeirra
BUJRNS
POBMS SELECTED ANI) Hdited By
WILLIAM BEATTin
AND HENRY W; MHIKLK
Robert Burns.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
menningarviðburða af ýmsu tagi
sem ætlað er að draga ferðamenn á
slóðir Burns í Skotlandi á komandi
sumri.
Ætlaði að flytja til
Jamaíku
Robert Burns fæddist í Alloway,
sem er skammt frá Ayr, 25. janúar
árið 1759. Þótt fjölskyldan væri fá-
tæk lærði hann á barnsaldri að lesa
og komst einnig í nána snertingu
við ríka skoska hefð þjóðsagna og
þjóðvísna. Fyrsta ljóðið orti hann
fimmtán ára gamall; uppspretta
þess var, að sjálfsögðu, ungt fljóð
sem töfraði hann með fegurð sinni
og söng.
Árið 1784 urðu þau tímamót í lífi
Burns að faðir hans lést gjaldþrota.
Hann hóf ásamt bróður sínum bú-
skap í Mossgiel og þar orti hann
næstu fjögur árin mörg þeirra ljóða
sem síðar urðu frægust. Hann setti
líka saman háðvísur um kalvínska
heittrúarmenn sem snerust gegn
honum af mikilli heift og notfærðu
sér kvennamál hans í þeim átökum.
Burns og vanfær ástmey hans, Jean
Armour, voru þannig knúin til
opinberra játninga og iðrunar.
En búskapurinn gekk illa og þeg-
ar Robert fékk tilboð um atvinnu á
plantekru á Jamaíku afsalaði hann
búinu í hendur bróður sínum og bjó
sig til brottfarar.
Áður en hann fór vildi hann þó
koma ljóðum sínum á prent. Poems
Chiefly in the Scottish Dialect voru
prentuð í KUmarnock árið 1786 og
gerðu hann frægan, auk þess sem
þau skiluðu honum nokkrum tekj-
um. Honum var boðið til Edinborg-
ar þar sem ný bók með ljóðum hans
kom út árið eftir, 1787, og hlaut
miklar vinsældir.
Hann hætti því við að fara til
Jamaíku og naut frægðar sinnar um
hríð við glaum og gleði í skosku
stórborginni. Svo hóf hann búskap
að nýju en með litlum árangri og
bjó því síðustu ár ævinnar í bænum
Dumfries.
Ljóð Burns eru til í mörgum
handhægum útgáfum á frummál-
inu. Sumum þeirra fylgja orðskýr-
ingar, enda ekki vanþörf á fyrir þá
sem eru lítt innvígðir í skoska
tungu.
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. John Grlsham:
The Rainmaker.
2. Kate Atkinson:
Behind the Scenes at the Museum.
3. George Dawes Green:
The Juror.
4. Irvine Welsh:
Tralnspotting.
5. Davld Guterson:
Snow Falling on Cedars.
6. Katie Fforde:
The Rose Revlved.
7. Mlchael Ridpath:
Free to Trade.
8. Charles Grant:
X-Fíles 2: Whlrlwlnd.
9. Charles Grant:
X-Files 1: Goblins.
10. Colln Forbes:
Fury.
Rit almenns eölis:
1. Will Hutton:
The State Welre In.
2. Alan Bennett:
Writlng Home.
3. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
4. Jung Chang:
Wlld Swans.
Comnpanion.
5. Brian Lowry:
The Truth is Out There.
6. Ranfurly:
To War with Whitaker.
7. S. Blrtwlstle & S. Conklin:
The Making of Pride and Prejudlce.
8. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom.
9. Peter de la Billlére:
Looking for Trouble.
10. N.E. Genge:
The Unofficlal X-Flles
(Byggt á The Sunday Tlmes)
Danmörk
1. Jung Chang:
Vilde svaner.
2. Llse Nergaard:
Kun en plge.
3. Llse Norgaard:
De sendte en dame.
4. Jan Kjærstad:
Forfereren.
5. Ken Holme:
Marvfolket.
6. Terry McMillan:
Ándenod.
7. Jane Austen:
Fornuft og folelse.
(Byggt á Politlken Sondag)
DV
Bjöllurnar
eru ráðgáta
Rodger Kram, vísindamaður
við Kaliforníuháskólann i
Berkeley, stendur gjörsamlega
ráðþrota frammi fyrir amerískri
bjöllutegund sem getur borið
byrði sem er allt að eitthundrað-
fóld líkamsþyngd hennar.
Bjallan sem hér um ræðir heit-
ir nashyrningabjalla og veittist
henni auðvelt að hlaupa um með
blýstykki sem var þrjátíu sinn-
um þyngra en hún sjálf. Eitthvað
hægði hún þó ferðina þegar kom-
ið var í 100 sinnum þyngra
stykki.
Ekkert sérstakt við líkams-
byggingu kvikindanna fannst til
að skýra þetta mikla afl. Kram
ætlar þó ekki að gefast upp og
segist munu halda áfram að leita
að svarinu.
Fyrsti
kafbáturinn
Fyrsti kafbáturinn, sem not-
aður var í hernaðarátökum, er
nú fundinn á hafsbotni við Sulli- >
vanseyju undan austurströnd
Bandaríkjanna. Kafbátur þessi
var i þjónustu Suðurríkjanna í
borgarastríðinu vestra á síðustu
öld. Hann sökkti skipi norðan-
manna árið 1864 en hvarf fljót-
lega á eftir og vissi enginn hvaö
varð af honum, ekki fyrr en nú.
Kafbátur þessi var gerður úr
gamalli eimreið.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundssnn
Blý í beinunum kann
að skýra afbrotahneigð
Ekki er að finna neina
einhlíta orsök glæpa en
ein ástæðan fyrir því að
menn leggist í afbrot og
glæpi kann að vera blý-
magn í beinum viðkom-
andi. Það eru að minnsta
kosti niðurstöður fjögurra
ára rannsóknar á átta
hundruð ungum skólapilt-
um sem gerö var i Pitts-
burgh í Bandaríkjunum.
Enginn piltanna var þó
með blýeitrun.
Rannsóknin leiddi í ljós
að þeir piltar, sem voru
með hlutfallslega mikið
blý í beinum fótleggja
sinna, voru líklegri til að
sýna af sér árásarhneigð
eða brjóta af sér en piltar
sem ekki höfðu jafn mikið
blý í beinunum. Það voru
því bein tengsl milli blý-
magnsins annars vegar og
hins vegar frásagna for-
eldra, kennara og jafnvel barnanna
sjálfra um afbrot og óknytti.
Það var geðlæknirinn Herbert L.
Needleman við læknamiðstöð há-
skólans í Pittsburgh sem stjórnaði
rannsókninni en hann hefur áður
gert rannsóknir á áhrifum blýs.
Jafnvel eftir að hann hafði, í þessari
nýjustu rannsókn sinni, tekið tillit
til annarra þátta sem geta spáð fyr-
ir um afbrot, svo sem efnalega stöðu
og annað sem tengist fjölskyldu-
mynstrinu, varð niðurstaðan hin
sama: þeir sem voru meö meira blý
í beinunum voru líklegri til að
stunda andfélagslegt athæfi. Slíkt
athæfi í æsku hefur sýnt sig að spá
fyrir um glæpamennsku á fullorð-
insárum, segir Needleman i grein í
tímariti bandarísku læknasamtak-
anna.
Terry E. Moffltt, sálfræðingur við
Wisconsinháskóla i Madison sem
hefur rannsakað langtíma afleiðing-
ar andfélagslegrar hegðunar í börn-
um, segir í sartia riti að mælingar á
andfélagslegri hegðun barna séu
nokkuð nákvæmar og spái allvel
fyrir um ofbeldisglæpi á fullorðins-
árum og skyldar afleiðingar, svo
sem drykkjusýki og heimil-
isofbeldi.
Herbert Needleman segir í
viðtali við IHT að hann sé
ekki að halda því fram að
snerting við blý sé helsta
orsök afbrota, heldur sé
hún ein af mörgum og sú
sem ætti kannski að vera
auðveldast að koma í veg
fyrir.
„Blý er heilaeitur sem
kemur í veg fyrir að við
getum haft stjórn á okkur,“
segir Needleman.
Flestar fyrri rannsóknir á
áhrifum blýs á þroska
bama hafa beinst að niður-
stöðum í gáfnaprófum og
að vexti þeirra, og flestar
þeirra hafa byggst á blý-
magni í blóðinu. Hins veg-
ar er talið að blýmagn í
beinum sé áreiðanlegri
mælikvarði þar sem það
sýni hversu mikið hafi
safnast saman á löngum tíma. Barn
geti til dæmis verið með mikið
magn blýs í beinunum enJítið í
blóðinu einmitt þegar rannsóknin
væri gerð.
David Bellinger, sem rannsakar
blýáhrif við barnasjúkrahúsið í Bos-
ton, segir að rannsóknin í Pitts-
burgh marki tímamót, þar sem hún
opni fyrir þann möguleika að eitt-
hvað af ofbeldinu í þjóðfélaginu
kunni aö vera afleiðing umhverfis-
mengunar af völdum blýs sem hægt
væri að koma í veg fyrir.
Litlu mýsnar fá raflost
Geðlæknar í Bandaríkjunum
sem rannsaka áfallastreitu gefa
músum raflost til að framkalla
streituviðbrögð hjá þeim. Áfalla-
streitu hefur orðið vart hjá fólki
sem kemst lifandi úr styrjöldum,
jarðskjálftum og öðrum streitu-
valdandi atburðum.
Allen Steinberg, sem starfar
við Kaliforníuháskóla í Los Ang-
eles, segir að mýsnar séu drepn-
ar eftir að þær verða fyrir áfall-
inu til að kanna breytingar á
efnafræði heilans af völdum
| streitunnar.
Samverkamenn Steinbergs
settu mýsnar inn í sérstök búr
þar sem þær fengu mikið raflost
í tíu sekúndur. Þessu næst voru
þær hvað eftir annað settar í
námunda við rafmagnsbúrið, án
þess þó að þeim væri gefið raf-
lost.
Músunum sem urðu sí og æ
I fyrir streitu brá mikið við há-
vaða en mýsnar sem fengu ekki
raflost, brugðust öðruvísi viö.
Áfallamýsnar urðu líka miklu of-
beldishneigðari en hinar.
Gegn
hrúðurkörlum
Hrúðurkarlar hafa löngum
gert sæfarendum lífið leitt með
i því að setjast utan á skip þeirra
en nú er útlit fyrir að það heyri
til liöinni tíð. Tveir menn, annar
vísindamaður en hinn fyrrum
| skipstjóri, hafa fundið upp nýtt
| vistvænt efni til að húða skips-
skrokka með. Efni þetta er svo
hált að hrúðurkarlarnir ná ekki
að festa sig við skipið. Stundum
er svo mikið um hrúðurkarla á
skipum að hraði þeirra minnkar
til muna.