Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1997, Blaðsíða 10

io mennmg
ÍK
FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1997 ID’V
Lífið
Sjaldan hefur snjóaö eins glæsilega á sviöi Þjóöleikhússins. Úr sýningu Litla leikhússins í Vilnius á Maskarad.
DV-mynd Brynjar
Litháíski leikstjórinn Rim-
as Tuminas er orðinn ís-
lenskum leikhúsgestum að
góðu kunnur eftir að hafa
leikstýrt þremur uppsetning-
um í Þjóðleikhúsinu. Margir
áhorfendur hafa hrifist af
frumlegum og skapandi
krafti þessara sýninga, en
þeir sem hallast að hefð-
bundnari túlkunarleiðum
hafa ekki allir verið eins upp-
vægir.
Báðum þessum hópum
gefst nú kostur á að sjá enn
einu sinni vinnubrögð leik-
stjórans, sem kominn er
hingað til lands með heila
sýningu frá Litla leikhúsinu í
Vilníus. Þar kemur vel í ljós
hvernig Tuminas vinnur.
Hann gegnumlýsir verkið
sjálft og nálgast kjarnann af
skörpu innsæi. Síðan beitir
hann af kunnáttu og óbrigð-
ulli þekkingu hinum marg-
víslegu aðferðum leikhússins
til að túlka verkið og ef því er
að skipta víkur textinn lönd
og leið fyrir öðrum og sjón-
rænni þáttum.
Þetta geta þeir einir leyft
sér sem byggja á styrkum
grunni aldalangrar hefðar og
hafa leikhúsið í blóðinu, ef
svo má segja.
Grimudansleikurinri
(Maskarad) eftir Mikhaíl Lér-
montov er í þessari uppset-
ingu ákaflega falleg og gegn-
umheil sýning og það er óhætt að segja að
Tuminas fer ekki hefðbundnar leiðir fremur
en fyrri daginn.
Bláþráður sögunnar gæti verið úr róman-
tískri óperu, en textinn gefur henni tragíska
dýpt. Verkið íjallar um afbrýðisaman eigin-
mann og meinlegan misskilning, sem leiðir til
hryggilegra hefndaraðgerða hans. Um seinan
rennur upp fyrir honum að hann hefur verið
leiddur i gildru. Bakgrunnurinn er líf yfirstétt-
arfólks í Sankti Pétursborg á fyrri hluta 19.
aldar, en líkingin af hinu örlagaríka grímu-
balli, sem verkið dregur nafn af, er færð yfir á
lífið sjáift.
Leikhópurinn er samstilltur eins og kemur
best fram í hópsenum, sem margar hverjar eru
algjört augnayndi. Svart bogatjald baksviðs
myndar myrkan grunn fyrir fannfergi Sankti
Pétursborgar og sjaldan hefur snjóað eins
Leiklist
Auður Eydal
glæsilega á sviði Þjóðleikhússins.
Fannbreiðan og sístækkandi snjóbolti sem
velt er um sviðið eru mikilvægir þættir í
margbrotnu táknmáli sýningarinar, en eins og
fyrri daginn eru það leikendurnir sem eiga
fýrsta og síðasta orðið.
Eftir að hafa séð árangur af vinnu leikstjór-
ans með íslenskum leikurum er fróðlegt að sjá
hann með „sínu“ fólki og leynist engum að þar
eru góðir leikarar á ferð. Nægir að nefna Adri-
ja Cepaité (Nína), Arvydas Dapsys (Arhenín,
maður hennar) og Andrius Zehrauskas (þjónn,
litli maðurinn í garðinum o.fl.) sem öll sýndu
afburðaleik.
Sýningar á Grímudansleiknum verða aðeins
tvær (sú seinni í kvöld) og þess vegna verða
þeir sem ekki vilja missa af þessum kærkomna
leikhúsviðburði að hafa hraðar hendur.
Gestaleikur frá Litháen á stóra sviði Þjóðleik-
hússins:
Grímudansleikurinn - Maskarad
Höfundur: Mikhaíl Lérmontov
Þýðing á litháísku úr rússnesku: Vytautas
Blozé
Skjátexti - íslensk þýðing úr rússnesku: Árni
Bergmann
Leikmynd: Adomas Jacovskis
Búningar: Virginija Idzelyté
Tónlist: Faustas Laténas
Leikstjóri: Rimas Tuminas
er grímuball
Raunsæi á £
Reykjavlk kemur óneitanlega öðruvísi fyrir
sjónir að loknum lestri fyrstu skáldsögu Mika-
els Torfasonar. Borgarumhverfi sögunnar er
kjaftshögg fyrir þann íbúa hennar sem telur
sig búa í hversdagslegri og tiltölulega mein-
lausri smáborg. Hér er lýst heimi sem er dökk-
ur og drungalegur, ofbeldisfullur, ofsafenginn
- og allt í kringum okkur. Aðalpersóna sög-
unnar, Arnaldur Gunnlaugsson, lifir í heimi
glæpa, eiturlyfja og ofbeldis, ekki í New York
- heldur Grafarvoginum.
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
Ef trúa má samtímamynd sögunnar er mið-
bær Reykjavíkur hreinasti barnaleikvöllur
miðað við nýjasta hverfl borgarinnar. Þar er
risin skuggaveröld þar sem glæpagengi
hálfstálpaðra unglinga ráða lögum og lofum.
Hér er hvort tveggja á ferðinni i senn, ný
rödd i íslenskum bókmenntum og gamalkunn-
ug. Stíll sögunnar er nýmæli og söguefnið
sömuleiðis. Hér er gengið lengra í lýsingum á
ofbeldi, eiturljdjaneyslu og kynlífi en ég man
eftir í íslenskri bók og kafað dýpra í hugskot
persónu sem beitir skeíjalausu ofbeldi. í þessu
minnir bókin á ýmislegt sem hefur verið vin-
sælt í hinum ensk-ameríska heimi undanfarin
ár. Það er þó enginn galli út af fyrir sig. Heim-
urinn sem Mikael lýsir kaliar á þessa aðferð,
og rödd sögumannsins verður stundum
óþægilega sannfærandi i hömluleysi
sínu og afheitun alls siðferð-
is. Þessi rödd er
sterkasta hlið bók-
arinnar. Amaldur
er sjálfum sér sam-
kvæmur, málfarið er
gróft, óheflað og oft á
tíðum verulega kröft-
ugt.
Það sem á hinn bóg-
inn er hefðbundið við
Falskan fugl er formið.
Sagan ætlar sér að „fanga
samtímann", hún er krufn-
ing á þjóðfélagsástandi, eins
konar nýraunsæi á alsælu.
Markmiðið er að lýsa brjáluð-
um heimi unglings í samtím-
anum, hrikalegum aðstæðum
hans, afskipta- og skilningsleysi
vinnupíndra foreldra, tengsla-
leysi hans við aðra, og ofgnótt af
vímugjöfum, peningum og afþrey-
ingu.
Það er raunar helsti galli þessarar skáldsögu
að hún er í grundvallaratriðum heföbundin
raunsæisskáldsaga, undir ofbeldisfullu og kaó-
tísku yfirborðinu reynist Arnaldur ganga
býsna vel upp í hefðbundnar skýringar
á vandræðaunglingi. Fjölskyldan hefur
orðið fyrir áfalli sem foreldrarnir geta
ekki tekist á við, hvað þá veitt honum
aðstoð við það. Umhverfið sem hann
elst upp í er dæmigert hverfi í mót-
un, með allt að því klisjukenndum
einkennum steinsteypufrumskóg-
arins. Það er meira að segja ekki
laust við að lesandanum sé gefið
færi á að álykta að í raun sé
Arnaldur besta skinn sem hafi
lent á óvenju mögnuðum glap-
stigum.
Þetta er líklega ástæðan
fyrir því að ofbeldið í sög-
unni verður á stundum
bara leiðigjarnt, það er
ekki gerð tilraun til að
kryfja það sem slíkt eða
Ijá því neina aðra
merkingu en þá að vera
krydd í lýsingu á tilveru ung-
lings á íslandi „í dag“, og þannig líður
meira að segja hin nýstárlega rödd sögunnar
fyrir það hversu hefðbundið form hennar er.
Mikael Torfason:
Falskur fugl
Plúton 1997
Hugsuðurinn kona
Nýjasta verk metsöluhöfundarins
Gunnars Dal heitir því óvænta nafrii í
dag varð ég kona og er í formi dagbókar
ungrar stúlku.
Guðrún byrjar dagbókina á tímamót-
um, 14. nóvember 1995, og fram í apríl
áriö eftir heldur hún áfram að skrifa, trú-
ir dagbókinni fyrir hugsunum sinum og
vangaveltum um hvaðeina. Hún sökkvir
sér í fomar goðsögur og gengur inn í hin
helgu vé karlmanna - goðsöguna þar sem
karlmaðurinn skilgreinir sig sem herra
og guð jarðarinnar og konuna sem her-
fang sitt. Þar liggja rætur
misréttisins. En Guðrún
er hin nýja kona. Hún
krefst jafnréttis og lætur
ekki skipa sér til sætis.
Hún tekur sér sæti.
Ekki þarf lesendum DV
að koma á óvart að Gunn-
ar geri konu að söguhetju
í heimspekilegri skáld-
sögu, því hann sagði í við-
tali á menningarsíðu fyrir tæpu ári að
„konur væra dýpri" en karlar og heim-
spekirit höfðuðu því fremur til kvenna.
Nú er tæp hálf öld síðan fyrsta bók
Gunnars Dal kom út. Hann hefur gert víð-
reist í þekkingarleit sinni; nam heim-
speki í Edinborg og dvaldi meðal annars
í Indlandi, Bandaríkjunum og Grikk-
landi. Bókaútgáfan Vöxtur gefur bókina
út.
Á báiunnar bláu slóð
Þriðja bindi Sögunnar af Daníel eftir
Guðjón Sveinsson hefur undirtitilinn Á
bárannar bláu slóð. Þegar
það hefst er söguhetjan,
Daníel, orðinn 13 ára og
farinn að taka beina þátt-
töku í veröld hinna full-
orðnu. Ástin vaknar og
ýmis leyndarmál upp-
lúkast, en dauðinn knýr
einnig dyra og hörð mann-
raun hefur djúp áhrif á
viðkvæma unglingslund.
Bókin kemur út hjá Mánabergsútgáf-
unni eins og fyrri bindin en Bókaforlag
Æskunnar dreifir henni.
Ástir skipstjórans
Vilhjálmur Hjálmarsson, fyrrverandi
menntamálaráðherra, hefur sent frá sér
bókina Dugga frönsk og
framboðsfundir - Nokkrir
þættir um fólkið og lífið í
landinu. Þar rekur hann
meðal annars foi'vitnilega
ástar- og örlagasögu
fransks skipstjóra og ís-
lenskrar heimasætu á 19.
öld og rifjar upp fyndin til-
svör og atvik á ffamboðs-
fundum.
Fjöldi mynda er í bókinni. Útgefandi er
Æskan.
Hallgrímsstefna
í mars í vor var haldin merk ráðstefna
um Hallgrím Pétursson og verk hans í
Hallgrímskirkju. Nú eru fyrirlestrarnir
sem þar vora haldnir komnir út á bók
sem heitir einfaldlega Hallgrímsstefna.
í ritinu gefst fjölbreytileg sýn á þetta
ástsælasta trúarskáld þjóðarinnar og um-
hverfi hans í tíma og rúmi. Helgi Þorláks-
son flallar um aldarfariö á 17. öld; Sigur-
jón Ámi Eyjólfsson skýrir
guðfræðina að baki Pass-
íusálmunum; Vésteinn
Ólason skrifar persónu-
lega hugleiðingu um ljós
og myrkur í kveðskap 17.
aldar. Margrét Eggerts-
dóttir gerir gi-ein fyrir
varðveislu kveðskapar
Hallgríms og Steinunn Jó-
hannesdóttir bregður upp mynd af mann-
inum. Helgi Skúli Kjartansson ber Hall-
grím saman við Bach, Wilhelm Friese
skoðar Passíusálmana sem barokkkveð-
skap og Þórann Sigurðardóttir setur ljóð-
in eftir Steinunni í nýtt samhengi. Loks
er hugvekja eftir Sigurbjörn Einarsson
biskup.
Ritstjórar verksins era Þórunn Sigurð-
ardóttir og Margrét Eggertsdóttir. List-
vinafélag Hallgrímskirkju gaf út en dreif-
ingu annast Hið íslenska Biblíufélag.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir