Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.1998, Blaðsíða 31

T>"^/ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1998
9eikó 39
Alla tíð hefur heimkoman verið
merkur viðburður og í bókmennt-
um er hún oft á tíðum sveipuð
dulúð og goðsögulegum blæ líkt og
sagan af týnda syninum.
ísland hefur ekki farið varhluta
af heimkomunni og mikilvægasta
heimkoma þessarar aldar er heim-
koma fyrstu handritanna 21. apríl
1971 en hún markaði að mörgu
leyti nýtt skeið í afstöðu þjóðar-
innar til menningar sinnar, sögu
og um leið hennar sjálfrar.
Önnur heimkoma hefur líka
valdið miklu umstangi og umfjöll-
un: væntanleg heimkoma Keikós,
hvalsins fræga. Fyrir nokkrum
mánuðum varð það ljóst að núver-
andi gæslumenn kvikmynda-
stjörnunnar vildu að Keikó kæm-
ist á heimaslóðir. Ólíkt þvi sem
var með handritin þá hafði ekki
verið þrýstingur frá íslendingum
um að hvalurinn skyldi heim.
Sameiginlegur uppruni
Handritin og Keikó eiga íslenskan
uppruna sameiginlegan. Flateyjarbók
var ásamt Konungsbók eddukvæða
fyrsta handritið sem Danir skiluðu til
íslendinga en í handritinu er meðal
annars að fmna sögur Noregskon-
Heimili Keikós: kvíin f Klettsvík
kostaði rfflega 70 milljónir króna.
DV-mynd ÓG
unga. Flateyjarbók eða Codex
Flateyensis var rituð á íslandi á 14.
öld en Brynjólfur biskup Sveinsson
sendi Friðriki III. bókina árið 1656, að
öllum líkindum með það fyrir augum
að láta prenta bókina í Danmörku. Af
því varð þó ekki og var bókin í vörslu
Dana á Konunglega bókasafninu í
Heimili handritanna: Líklegt er að
bygging Árnagarðs seint á sjöunda
áratugnum hafi ekki verið jafn dýr
og kvfin. DV-mynd E.OI.
Kaupmannahöfn merkt Gl. Kgl. Sml.
1005, fol.
Bandciríkin koma við sögu Flateyj-
arbókar líkt og sögu Keikós en
Bandarikjamenn leituðu eftir því við
Dani árið 1893 að fá bókina á heims-
sýninguna í Chicago. Danir neituðu
því.
íslendingar náðu sögulegu sam-
komulagi við Dani á fyrri hluta sjö-
unda áratugarins um að handritun-
um skyldi skilað. Olli það miklum
deilum hjá dönsku þjóðinni og voru
höfðuð tvö mál sem bæði fóru fyrir
hæstarétt og féllu bæði þáverandi rík-
isstjórn Danmerkur og íslendingum í
vil.
í samningnum við Dani var Flat-
eyjarbók efst á blaði þeirra handrita
sem íslendingar vildu fá aftur og var
hún ásamt Konungsbók eddukvæða
flutt yfir hafið með danska varðskip-
inu Vædderen. Handritin voru afhent
við hátíðlega athöfn í Háskólabíói
þann 21. apríl 1971 og hafa síðan ver-
ið varðveitt í Ámastofnun í Árna-
garði sem er miðtöð rannsókna á ís-
lenskum fornritum og má segja að
Ámagarður sé höfuðsetur rannsókna
á íslenskri menningu, sögu og tungu.
Með flutningi handritanna færðist
miðpunktur fornritarannsókna á
Norðurlöndum ffá Kaupmannahöfn
til íslands.
Keikó seldur og seldur
Keikó hefur farið víðar en Flateyj-
arbók. Talið er að Keikó sé fæddur í
hafinu nærri íslandi rétt fyrir 1980 en
árið 1980 var hann veiddur af Jóni
Kr. Gíslasyni, skipstjóra á Guðrúnu,
og færður í Sædýrasafnið í Hafnar-
firði. Þá var hann nefndur Siggi.
Hann var síðan seldur til Kanada árið
1982 þar sem hann var þjálfaður til
sýninga. Á þessum árum fer að bera
á húðsjúkdómi hjá dýrinu vegna
ófullnægjandi aðstöðu, líkt og hefði
gerst hefðu handritin ekki verið
geymd við fullnægjandi skilyrði. 1985
var Keikó seldur aftur og nú til Reino
Aventura í Mexíkóborg og var kaup-
verðið um 24 milljónir. Kvikmynd-
arisinn Wamer Bros sá Keikó þar og
árið 1992 réðst fyrirtækið í að gera
kvikmynd með Keikó i aðalhlutverki
sem Willy. Kvikmyndin Frelsum
Willy varð óvænt gífurlega vinsæl og
böm víða um heim urðu frá sér num-
in af hrifningu og virðingu yfir hin-
um íslenskættaða hval.
Skömmu síðar birtist grein i Life
þar sem sagt var að aðstæður í Reino
Aventura væru óviðunandi fyrir
hvalinn og var þá farið að leita að
betra heimili fyrir Keikó. Wamer
Bros gaf 280 milljónir króna i sjóðinn
Free Willy Keiko Foundation og 1996
var Keikó fluttur til Newport í Or-
egon þar sem hann er nú og verður
fram í miðja viku eða allt þar til hann
kemur til Vestmannaeyja á fimmtu-
daginn.
Keikó verður, líkt og Flateyjarbók,
fluttur í hemaðarfarartæki: C-17 Glo-
bemaster flugvél bandaríska hersins.
Þjóðin og dýrið
Viðbúnaðurinn við komu handrit-
anna til landsins var mikill. Gífurleg-
ur mannfjöldi hafði safnast saman
við ytri höfnina í björtu og stilltu
veðri og vörðuðu skólabörn leiðina
frá höfninni að Háskólabíói.
í bíóinu tók Gylfi Þ. Gíslason
menntamálaráðherra við handritun-
um úr höndum Helge Larsen,
menntamálaráðherra Dana, sem
sagði eitthvað á þessa leið: Vœr sá
god, Fladobogen og Gylfi svaraði:
Tak.
Síðan voru handritin flutt yfir Suð-
urgötuna í stranga og öragga vörslu í
kjallara Árnastofnunar.
Áhugi á heimkomu Keikós er af
allt öðrum toga en áhuginn á handrit-
unum. í handritunum kristallaðist
fortíð þjóðarinnar eins og kemur vel
fram í leiðara Vísis miðvikudaginn
21. apríl 1971: „Og nú í dag er fortíðin
komin til okkar, þar sem hún á
heima."
I kjölfar komu handritanna jókst
sala á fræöibókum um handritin
nokkuð. Búist er við mikilli söiu á
minjagripum vegna komu Keikós.
íslenska þjóðin vildi hafa þjóðar-
gersemamar hér á íslandi en í tilfelli
Keikós virðist áhugi þjóðarinnar
byggjast á viðskiptahagsmunum en
gífurlegar fjárupphæðir eru í kring-
um dýrið. Vonast er til að heimkoma
Keikós veki mikla athygli á landinu
og að ferðamenn muni streyma hing-
að til að skoða hvalinn fræga. Búist
er við að milli 150 og 200 erlendir
fréttamenn verði viðstaddir komu
Keikós til Vestmannaeyja og er það
mun meiri athygli en koma Flateyjar-
bókar vakti.
í kjölfar komu handritanna jókst
áhugi á fornritum og sala á fræðibók-
um um handritin jókst nokkuð. Eins
konar gullæði hefur aftur á móti grip-
ið fólk vegna Keikós. Menn hafa
tryggt sér einkaleyfi á notkun nafns-
ins Keikó á skipum, f net- og veffong-
um og svo má lengi telja. Minjagripa-
gerð hefur einnig tekið mikinn kipp.
Sölumennskan í kringum lítinn hval
er í raun kæfandi.
Af heimkomunum tveimur má ef-
laust draga lærdóm. Sölumennskan í
kringum Keikó hefur sannarlega vak-
ið athygli á þjóðinni og mætti sannar-
lega kynna handritin betur en gert
hefur verið. Það má líka læra mikið
af heimkomu handritanna og afstöðu
þjóðarinnar til hennar á sínum tíma.
í afstöðu þjóðarinnar gætti einlægni
og virðingar fyrir því sem bjó í „týnd-
um syni“ íslenskrar þjóðar.
Tímarnir hafa sannarlega breyst á
27 árum en fólk getur þrátt fyrir það
spurt sig hvort sama einlægni og
virðing ríki fyrir „týnda hvalnum"
sem snúið hefur verið heim eða hvort
honum er stofnað í hættu.
Handritin eru í öruggri geymslu
þar sem hjarta þjóðarinnar slær en
spyrja má hvort Keikó hafi verið búið
jafn gott og öruggt heimili.
Mikil hátíðahöld voru við ytri höfnina í Reykjavík þegar varðskipið Vædd-
eren lagðist að bryggju með fyrstu handritin. DV-mynd Bragi G.
-sm