Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.1998, Síða 14

14
MIÐVKUDAGUR 23. SEPTEMBER 1998
óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Mismunun á grundvelli erfða
Hraðfluga þróun upplýsingatækni og bylting á sviði
erfðagreininga skapa saman nýjar hættur gagnvart
réttindum einstaklinga. Fram hjá þessum hættum er
ekki hægt að horfa þegar menn meta, og fagna, þeim
möguleikum sem eru að opnast á sviði erfðafræðanna.
Ný erfðatækni mun innan tíðar gera kleift að lesa úr
einföldu lífsýni einstaklings ótrúlegt magn upplýsinga
um líkumar á að hann fái tiltekna, arfbundna sjúkdóma.
Nú þegar eru framleidd í heiminum um fjögur hundruð
próf fyrir erfðatengda sjúkdóma.
Fyrirtæki á sviði erfðagreininga eygja gríðarlega
hagnaðarvon í því að finna fleiri stökkbreytt gen sem
valda sjúkdómum. Þau eiga því í harðri og vaxandi
samkeppni sem í krafti nýrrar greiningartækni mun
leiða til að slíkum prófum mun stórfjölga á næstu árum.
Samhliða munu prófin verða einfaldari í framkvæmd
og ódýrari í framleiðslu. Líkurnar á að notkun þeirra
breiðist út eru því miklar. Það mun að sönnu hafa mjög
jákvæðar afLeiðingar fyrir þá sem bera meingen. Þeir
geta breytt lífsstíl og fylgst betur með eigin heilsu.
Skuggahliðar þróunarinnar felast hins vegar í þeim
möguleikum sem eru til að misbeita upplýsingum um
erfðir einstaklinganna. Það gæti gerst bæði af hálfu
atvinnurekenda og eins á sviði líf- og heilsutrygginga
sem utan íslands eru víða mjög mikilvægar.
Fyrir atvinnurekendur væri það himnasending að
hafa í höndum allar upplýsingar um gen og erfðir starfs-
manna og umsækjenda um störf. Það gefur þeim færi á
að ráða þá sem hafa „heppilegar“ erfðir, verða síður
sjúkir og valda því minni aukakostnaði vegna veikinda.
Fyrirtækin gætu þá losað sig í tíma við starfsmenn
sem eru líklegir til að fá arfbundna sjúkdóma og komist
hjá að ráða aðra „óæskilega“ í vinnu. Líftryggingafélög
gætu einnig synjað um tryggingar ef umsækjendur hefðu
„óheppilegar“ erfðir eða hagrætt iðgjöldum út frá því.
Þessi orwellska framtíðarsýn kann að hljóma eins og
rakið rugl. í siðuðu samfélagi er ekki hægt að fallast á að
til verði annars flokks borgarar sem vegna erfða verði
útilokaðir af vinnumarkaði, fái ekki nauðsynlegar
tryggingar og séu á skrá sem annars flokks fólk.
En veruleikinn er oft lygilegri en lygasagan. í
Bandaríkjunum eru mörg dæmi um að heilbrigðu fólki
sé þegar hafnað af tryggingafélögum vegna meingena.
Meðal atvinnurekenda í sömu ríkjum er einnig vaxandi
viðleitni til að nota erfðapróf til að meta hæfni
umsækjenda um störf.
íslendingar verða fyrsta þjóðin þar sem upplýsingar
um innstu erfðir þegnanna verða til á einum stað. Því er
beinlínis lýst í sölubæklingi íslenskrar erfðagreiningar.
í dag ætlar enginn að misnota það. En við sjáum ekki
framtíðina fyrir. Tímar, stjómvöld og viðhorf breytast.
Sú þjóð sem er fyrst til að gera misnotkun af þessu tagi
tæknilega kleifa verður líka að verða fyrst til að útiloka
hana með lögum. Þó enginn dragi í efa að ekki sé á
dagskrá neins að að misnota upplýsingar af þessu tagi
gerir upplýsingatækni nútímans það ótrúlega auðvelt.
Möguleikinn mun ekki hverfa. Hann felur í sér
frækorn efans sem gerir það ómögulegt að fallast á
miðlægan gagnagrunn með öllum erfðaupplýsingum
heillar þjóðar, nema allt sé gert til að útiloka misnotkun.
Það verður ekki gert nema lögin slái í gadda að
íslendingum verði aldrei mismunað á grundvelli erfða.
Það er úrslitaatriði. Vísindin eiga að bæta hag fólks en
ekki skapa ójafnrétti.
Össur Skarphéðinsson
Bill Clinton. - Frjálslyndur maður, geðþekkur og vinsæll, ekki síst af konum, en hefur misnotað kvenhylli sína,
segir Steinunn m.a. í grein sinni.
Aumingja Ameríka
Kjallarinn
Steinunn
Jóhannesdóttir
rithöfundur
forsetahjónin þeirra
stundi konan: „It¥s
so sad. Poor
country." Ég kinkaði
kolli til samþykkis.
Aumingja Ameríka.
Hórkarlinn Clinton
er i klípu, það er aug-
ljóst. En bandarísk
stjómmál og banda-
rískt réttarfar eru
einnig í klípu, því í
krossferð sinni gegn
forsetanum hefur
Starr brotið blað í
beitingu vitna og
sönnunargagna. Hill-
ary og kvenfrelsis-
konurnar eru í klípu.
Og 68-kynslóðin er í
klípu. Það er hún
„Alls staðar í öllum löndum og
öllum valdamiklum stofnunum,
að kirkjunni meðtalinni, hafa
djarfir einstaklingar notað völd
sín og aðstöðu til þess að krydda
með kynlífið
Eg var tvítug þegar
ég varð fyrir því að
ókunnugur maður
lagðist á gluggann hjá
mér og horfði á mig
hátta. Ég var háólétt
og gleymi ekki
hræðslunni sem greip
mig, né óhugnaðinum
við að horfast í augu
við gluggagæginn.
Hann kemur upp í
huga mér þegar ég
hugsa um Monicu
Lewinsky og Kenneth
Starr, manninn sem
sl. 7 mánuði hefur
legið á skráargati
Bandaríkjaforseta og
skoðað kynlífsæfing-
ar hans og þessarar
rúmlega tvítugu konu
og sent sæðisblett úr
litla bláa kjólnum
hennar til efnagrein-
ingar á rannsóknar-
stofum FBI.
Og hann hefur
sigrihrósandi veifað
DNA- korti forsetans,
og hvað sagði ég ekki:
Maðurinn er hórkarl
og lygari. Að lokum
tók hann saman nákvæma skýrslu
upp á 445 síður um allt sem hann
sá til stúlkunnar og mannsins í
gegnum gatið og sendi heiminum
til afiestrar.
„Poor country"
Ég var að kynna mér smáatriði
skýrslunnar í Liberation á kaffi-
húsi hér í París. Elvis Presley
söng „Love me tender“ í hátölur-
unum og bandarísku túristamir á
borðinu við hliðina tóku angur-
værir undir. Þegar þeir sáu breið-
síðuna sem ég var að skoða um
sem er fyrir rétti, það er hún og
hennar lífshættir sem Kenneth
Starr er í heilögu stríði við, fólkið
á næsta borði, ekki bara Bill Clint-
on, samkvæmt hinu íhaldssama
blaði Wall Street Journal.
Allir heimsins hórkarlar
Hér í Frakklandi þekkja menn
varla annað en að valdamiklir
stjórnmálamenn hafi hjákonur. Og
þeir eru fáir pólitíkusarnir í heim-
inum sem stæðu keikir eftir aðra
eins grannskoðun á kynlífi sínu og
Bandaríkjaforseti hefur mátt þola.
Alls staðar í öllum löndum og öll-
um valdamiklum stofnunum, að
kirkjunni meðtalinni, hafa djarfir
einstaklingar notað völd sín og að-
stöðu til þess að krydda með kyn-
lífið. Freisting holdsins og valdið
ferðast saman á fyrsta farrými.
Clinton er frjálslyndur maður,
geðþekkur og vinsæll, ekki síst af
konum, bæði sakir persónutöfra
og pólitiskra verka sinna. En hann
hefur allan sinn pólitíska feril
misnotað kvenhylli sína og svikið
þá konu í tryggðum sem hefur
skipt hann mestu, eiginkonu sína
Hillary. Það er ekki lögbrot, en ber
vott um siðferðisbrest að flestra
dómi. En á æskudögum þeirra for-
setahjóna og blómaharna heims-
ins, sem núna losa fimmtugt, voru
frjálsar ástir dyggð og stefnuskrá-
in „Make love, not war“. Fyrir
því voru sögulegar forsendur,
annars vegar kynþáttaátökin í
landinu og hins vegar stríðið í
Víetnam sem Clinton kom sér
undan. Hvað jafnaldri hans
Kenneth Starr afrekaði í þeim
ljóta leik er óljóst.
Kenneth Starr er prestssonur
frá Texas og hlaut að sögn
strangt trúarlegt og siðferðilegt
uppeldi. Sannleiksástríða hans
á að vera runnin af þeim rótum.
Ýmsir hafa orðið til þess að líkja
aðferðum hans við aðferðir
spænska rannsóknarréttarins.
Rannsóknardómarar miðalda
höfðu að vísu ekki efnagreiningar
FBI til þess að pína fram játningar
sakborninganna, þeir höfðu ann-
ars konar klíputangir. En þeirra
stóra ástríða var að skrásetja og
velta sér upp úr syndum annarra.
Þeir lágu á gægjum eins og Kenn-
eth Starr. McCarthy muna menn
líka. - Aumingja Ameríka.
Steinunn Jóhannesdóttir
Skoðanir annarra
Karfinn skiptir um nafn
„Stundum eru niðurstöður samhljóða afladagbók-
um, en stundum aðrar. Það er því ekkert undarlegt
við það að karfinn skipti um nafn eftir að hann er
kominn á land. Enn síður hefur það á nokkurn hátt
verið leyndarmál Hafrannsóknastofnunarinnar,
stjórnvalda, sjómanna og útgerða. Því fer fjarri að is-
lensk stjórnvöld, útvegsmenn, sjómenn og Hafrann-
sóknastofnunnin láti reka á reiðanum um ástand
karfastofna á íslandsmiðum og í hafinu hér suður af.
Þvert á móti vinna þessir aðilar hörðum höndum við
öflun þeirra gagna sem nauðsynleg eru til þess að
leysa þær gátur sem þarf og gera okkur kleift að
stjórna veiðum með markvissum hætti.“
Þorsteinn Sigurðsson í Mbl. 22. sept.
Angi af mútupólitík
„Þegar rennt er yfir nýja málefnaskrá A-flokkanna
og deyjandi Kvennalista finnst manni óneitanlega að
Framsóknarflokkurinn sé þar lifandi kominn, eins
og hann var fyrir síðustu alþingiskosningar, með lof-
orð á hverjum fingri og öllum tám. Svo dóu loforðin
... Þetta er einn angi af mútupólitík. Einhvern veginn
finnst manni að þessi stefnuskrá hafi verið samin 1
örvæntingu þeirra sem tilbúnir eru að lofa hverju
sem er til að komast í ráðherrastóla. Svo er orðinu
„kvenfrelsi" slengt inn í málefnaskrána, jafn oft og
orðinu „sex“ í skýrslu Starrs, til þess eins að koma
Guðnýju Guðbjörnsdóttur á þing.“
Kolbrún Bergþórsdóttir í Degi 22. sept.
Hækkun háskólagjalda?
„Það þarf að opna augu ráðamanna fyrir mikil-
vægi þess að halda úti góðum háskóla en skilningur
á því virðist hafa farið þverrandi á síðustu árum. Ef
rikið breytir ekki afstöðu sinni hlýtur fyrr eða síðar
að koma að því að Háskólinn verði að hækka skola-
gjöld sín verulega en þar með væri líka stoðunum
kippt undan þeirri grundvallarhugmynd okkar að
allir eigi að hafa jafhan rétt til þess að mennta sig.“
Þröstur Helgason í Mbl. 22. sept.