Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1999, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1999
15
Strákapör eða
glæpsamlegt athæfi?
Ekki um unglingavandamál að ræða heldur þjóðfélagsmein, „...en það
erum við sjálf sem með sofandahætti okkar höfum búið það til“ segir
greinarhöfundur.
Atburðirnir í Haga-
skóla hafa orðið frjór
jarðvegur fyrir alls
konar bollaleggingar.
Allir heimta meiri aga,
en enginn C virðist
kunna lausn á vandan-
um. Einn rithöfundur
riflar þó reyndar upp
að hann og félagar hans
hafi stundað svipaða
iðju á skólaárum sin-
um, en enginn hafði
kippt sér upp við það.
Ef trúa má orðum hans
þá hafa rúðubrot og
aðrar óspektir verið
frekar regla en undan-
tekning á þessum
gullnu árum sjöunda og
áttunda áratugarins, er
hann var að alast upp. Honum
finnst sem sé að hér sé verið að
gera úffalda úr mýflugu.'- Um ein-
tóm strákapör hafí verið að ræða.
Hvað gerði ég?
Rithöfundinum hefur þó yfirsést
eitt mikilvægt atriði: Fyrir aldar-
fjórðungi eða svo vissu börnin ná-
kvæmlega hvenær þau höfðu hag-
að sér illa og hvenær ekki. Nú á
dögum kemur það aftur á móti
iðulega fyrir, að ef kennari finnur
að hegðun nemanda, er svarið:
„Hvað gerði ég? Ég
gerði ekki neitt!“
Eða eins og einn
þekktur og gamal-
reyndur kennari
sagði: „Hér áður
fyrr komu börnin í
skólann sæmilega
siðuð að heiman". -
Nú virðast mörg
þeirra ekki kunna
grundvallarreglur
mannlegra sam-
skipta: kurteisi, til-
litssemi og sam-
hjálp. Enginn hefur
kennt þeim þær.
Fátæklegar fyr-
irmyndir
Tuggan um handa-
rískar bíómyndir hefur heyrst svo
oft að við höfúm hætt að taka
mark á henni. Samt er hún sann-
ari en nokkur getur ímyndað sér.
Sjónvarp og tölvuleikir er sú
dægrastytting sem mjög mörg
börn hafa fyrir sér á meðan for-
eldramir eru í
vinnu. Af bíó-
myndunum læra
þau bandarískt
götumál, sem
mörg þeirra
halda að sé eftir-
sóknarvert. Þau
verða sérfræð-
ingar í hrottaleg-
um árásar- og
pyntingaraðferð-
um og freistast
til að æfa fanta-
brögðin á félög-
um sínum. Orð-
bragð myndanna
nota þau bæði
við foreldra sína og kennara.
Vegna lítilla samvista við full-
orðið fólk verður móðurmál
margra bama fátæklegt og orða-
forðinn skertur. Um leið skerðist
hugsun þeirra, því að málið er
tæki til að skýra hugsun. Mjög fá
böm flnna sér hins vegar skemmt-
un í bókum sem auðga sálina.
Viðkvæmu börnin
Nýjar sænskar rannsóknir
benda reyndar til þess, að flest
barnanna skilji að heimur mynd-
anna er gerviheimur. Þessi böm
bera lítinn skaða af. En sömu
rannsóknir þykja einnig sanna að
þau börn sem viðkvæm em fyrir,
svo og böm með frekar lága
greind, ruglist af áhrifum bíó-
myndanna og veruleikaskyn
þeirra brenglist. Þó að slík börn
séu í minnihluta, getur það haft af-
drifaríkar afleiðingar fyrir skóla-
starflð og seinna meir samfélagið
allt. Við vitum, að eitt barn með
geðbrigðaröskun getur eyðilagt
skólastarf heils bekkjar, jafnvel
ffamið óhæfuverk, eins og nýleg
dæmi em um ffá Bandaríkjunum,
Bretlandi og Noregi. Það sem
mestum áhyggjum veldur þó er ef
til vill sú staðreynd að við erum
nú á góðri leið með að horfa upp á
aðra kynslóð slíkra ungmenna.
Foreldrar morgundagsins hafa
nærst á sömu áhrifum og meðal
þeirra eru margir sem hafa beðið
varanlegan skaða af. Þeir eru illa í
stakk búnir til að hjálpa bömum
sínum. Við getum því með fullum
rétti sagt að hér sé ekki um ung-
lingavandamál að ræða. Hér er
um þjóðfélagsmein að ræða, en
það emm við sjálf sem með sof-
andahætti okkar höfum búið það
til. Marjatta ísberg
Kjallarinn
Marjatta ísberg
fil. mag. og kennari
„Þaö sem mestum áhyggjum
veldur þó er ef til vill sú stað■
reynd að við erum nú á góðri leið
með að horfa upp á aðra kynslóð
slíkra ungmenna. Foreldrar morg-
undagsins hafa nærst á sömu
áhrifum og meðal þeirra eru
margir sem hafa beðið varanleg■
an skaða af.“
Af jarðgangasýn
í skáldsögunni Kyrralífsmynd
með spætu (Still Life with Wood-
pecker) lýsir bandaríski rithöf-
undurinn Tom Robbins sérstak-
lega niðurdrepandi en algengu
ástandi sem hann kallar jarð-
gangasýn (tunnel vision). Hann
telur að miðað við hörmungamar
sem þetta ástand valdi ætti það að
vera á forgangslista meðal verk-
efna Alþjóða heilbrigðisstofnunar-
innar.
Snerting við stjórmál
Skilgreining hans á sjúkdómn-
um er að þetta sé ástand þar sem
skynjunin er takmörkuð af fáfræði
og rugluð af hagsmunum. Jarð-
gangasýn stafi af augnasveppi sem
fjölgar sér þegar heilinn er latari
en sjálflð. Snerting við stjómmál
gerir sjúkdóminn vandmeðfam-
ari. Þegar góðri hugmynd hefúr
verið hleypt í gegnum síur og
þjöppur venjulegrar jarðgangasýn-
ar kemur hún ekki aðeins út
smættuð að magni og gildi heldur
í nýrri kreddubundinni mynd sem
hefur öfug áhrif við það sem upp-
haflega var ætlað.
Ég leitaði að jarðgangasýn í
heilbrigðisskýrslum og íðorða-
safni lækna en fann hana hvergi
en þó að sjúkdómurinn hafi enn
ekki verið greindur hér á landi hef
ég sannfærst um að hann er til og
jafnvel algengari en meðal ýmissa
annarra þjóða. Hvers vegna? í
fyrsta lagi hef ég hlustað nokkuð á
umræður á Alþingi undanfarið og
ekki getað betúr
séð en að meiri-
hluti alþingis-
maima sé þungt
haldinn af hon-
um. Svo hlustaði
ég, lauslega að
vísu, á samtal
tveggja tiltölu-
legra ungra
manna en um
leið gamalla
stjómmála-
manna í. Viðsjá
Ríkisútvarpsins
um daginn. Þeir vom nokkuð jafn-
aldra, nokkuð jafngamlir í pólitík
og vom báðir að hætta í pólitík.
Þeir höfðu verið pólitískir and-
stæðingar alla stjómmálaævina og
því var þeim búin ólik framtíð.
Annar hafði verið fulltrúi flokks
sem hefúr lengst af haft pólitísk
tögl og hagldir i þjóð-
félaginu, því beið
hans forstjórastaða í
einu voldugasta fyrir-
tæki þjóðfélagsins.
Hinn hverfur úr póli-
tíkinni með flokki
sínum, sem á stjóm-
málaævi hans hefur
stundum haft veruleg
áhrif en er nú klofinn
og valdalaus, því
ræður hann ekki yfir
toppstöðum handa
þreyttum þingmönn-
um. Framtíð þessa fv.
stjórnmálamanns er
því óskrifað blað, eða
svo til.
Ólæknandi jarð-
gangasýn
Kemur þetta jarðgangasýn við?
Jú, því annar stjórnmálamaður-
inn, sá sem fékk stöðuna, taldi að
ein af ástæðunum til þess að hann
hætti pólitískum afskiptum á góð-
um aldri væri sú að hann vildi
forðast að verða gamall geðvondur
alvitringur, eða með öðram orðum
sýkjast af ólæknandi jarðganga-
sýn. Staðan sem hann tekur við
hefur, framar öðrum toppstöðum í
þjóðfélaginu, einkennst af jarð-
gangasýn, eða réttara er að segja
að þar hafi jarðgangasýn ríkt um-
fram aðra sýn, og verður fróðlegt
aö fylgjast með því, hvort sú jarð-
gangasýn sem fylgir stjómmála-
manninum af Alþingi
í hið nýja embætti
tengist bara við end-
ann á jarðgangasýn-
inni, sem þar er fyrir,
eða hvort honum
tekst að víkka göngin.
Víst er að þeir sem
vilja vemda hálendi
landsins horfa með
nokkurri eftirvænt-
ingu til þróunarinn-
ar. Embættislausi fv.
stj órnmálamaðurinn
mun hafa í hyggju að
skrifa bók, að sjálf-
sögðu um pólitík.
Þeirrar bókar hlýtur
líka að vera beðið
með eftirvæntingu.
Flestir stjórnmála-
menn sem skrifað hafa um stjóm-
málaævi sína hafa gert það svo
seint á ævinni að jarðgangasýnin
er orðin ólæknandi. Þegar við það
bætast eðlileg elliglöp er varla von
að slíkar æviminningar verði sér-
lega upplýsandi fyrir þá sem vilja
skoða stjómmálasögu þjóðarinn-
ar. Ungi, langreyndi, embættis-
lausi stjómmálamaðurinn fær hér
tækifæri til að skilgreina orsakir
og meingerð jarðgangasýnar ís-
lenskra stjómmálamanna. Hann
er óháður öllu nema eigin sam-
visku og burði vantar hann ekki.
„Vér bíðum og sjáum hvað setur.“
Árni Bjömsson
„Ungi, langreyndi, embættislausi
stjórnmálamaðurinn fær hér tæki-
færi til að skilgreina orsakir og
meingerð jarðgangasýnar ís-
lenskra stjórnmálamanna. Hann
er óháður öllu nema eigin sam■
visku og burði vantar hann ekki.“
Kjallarinn
Árni Björnsson
læknir
Með og
á móti
Gjaldtaka við Geysi
Brugðist
við ágangi
Ami Mathiesen ah
þingismaður.
„Eg er fylgj-
andi gjaldtöku
á ferðamanna-
stöðum þar sem
þarf að leggja í
kostnað til að
viðhalda stöð-
unum, leggja
gangstíga, girða
og annað til að
koma í veg fyr-
ir að ágangur
ferðamanna skemmi svæðin. Síðan
á að vera heimilt að færa peninga
sem koma þannig inn á milli
svæða. Þannig má nota peningana
á svæðum þar sem lagt hefur verið
í kostnað en ekki innheimt fyrir
honum. í þessu tilfelli nýtur tiltek-
inn hópur þessara staða og rétt aö
hann greiði gjald fyrir það. Það er
mjög algengt erlendis að tekið sé
gjald á ferðamannastöðujn, hvort
sem verið er að skoða náttúrufyrir-
brigði eða fornminjar. Það er ekk-
ert nýtt við það og menn þurfa
ekki að vera hræddir við að feröa-
mannastraumurinn minnki. Þaö
er enginn ferðamannastaður í dag
sem skiptir einhverju máli þar
sem ekki verður að veita einhvers
konai- þjónustu til aö hann þoli
ágang ferðamáhna. Þaö verður að
bregðast við ágangi ferðamanna á
einhvern hátt og það kostar pen-
inga. Því er rétt að þeir sem njóta
greiði. Jafnffamt held ég að það sé
skynsamlegt að nota þá veltu sem
verður til í kringum þetta til að
opna ný svæði og dreifa þannig
ágangi ferðamanna. Þá getum við
tekið á móti fleiri ferðamönnum og
sýnt þeim fleiri markverða staði
en við gerum I dag.“
Slæmt
fordæmi
„í fyrstu
grein laga um
náttúruvernd
segir að lögin
éigi að auð-
velda þjóðinni
umgengni við
náttúru lands-
ins og auka
kynni af henni.
Það er vart í
anda þeirrar
greinar að innheimta aðgangseyri
að náttúruperlum landins. Mér er
ekki kunnugt um neitt slíkt for-
dæmi annars staðar frá, að inn-
heimt sé gjald fyrír það eitt að
skoða náttúmperlur. Þjónustu-
gjöld eru allt annað mál. Það er
eðlilegt að innheimta gjöld fyrir
veitta þjónustu á náttúruverndar-
svæðum. Hingað til hefur ekki
nokkrum manni dottið í hug að
rukka aögangseyri fyrir aðgang að
fólkvanginum Bláfjöllum en aftur
á móti greiða menn þar gjöld fyrir
aðgangað lyftum og aðra þjónustu.
Á þessu er reginmunur. Rökin fyr-
ir gjaldtöku eru m.a. að það skorti
fjármagn til úrbóta á þesum svæð-
um. Það er rétt. En þeir peningar
eiga að koma frá síauknum tekjum
þjóðarbúsins af ferðalögum íslend-
inga um eigið land. Þegar ég fer
með fjölskylduna að Geysi er ég að
geiða 2-3 þúsund krónur í þjóðar-
búið með vegaskatti, virðisauka-
skatti og fleiru. Aðgangseyrir að
svæðum til þess eins að skoða þau
er ekki líklegur til að fjölga ferðum
okkar um eigið land og auka
þannig tekjur þjóðarbúsins. Þessar
hugmyndir eru varla í anda nýrra
laga um þjóðlendur þar sem rætt
var um landið sem sameign þjóðar-
innar. Þessi gjaldtaka skapar vont
fordæmi. Ég spyr mig hve oft ég
muni þurfa að taka upp veskið á
hringferð um landið til þess eins
að skoða eigin náttúmperlur."
-hlh
Magnús Oddsson
feröamálastjóri.