Dagblaðið Vísir - DV - 18.08.1999, Qupperneq 13

MIÐVIKUDAGUR 18. ÁGÚST 1999
13
Njósnarar kalda
stríðsins
„En Bandaríkjamenn kusu að taka þátt í blöffinu, halda áfram að tala um
„eldflaugaforskot" Rússa sem ekki var til,“ segir m.a. í grein Árna.
í ágætum kaldastríðs-
þáttum sjónvarpsins
var sagt frá njósnurum
og þeirra háskastarfi
sem hefur verið óendan-
leg uppspretta spennu-
bóka og kvikmynda í
marga áratugi. Enda
ekki nema von: almenn-
ingur hefur hrakist
milli fyrirlitningar ( á
„þeirra“ njósnurum) og
aðdáunar ( á „okkar"
njósnurum) og haft ær-
inn starfa við að átta sig
á fjölbreyttum hvötum
þeirra manna sem
njósnarar gerast: Sumir
eru bara gráðugir í fé,
aðrir eru spennufiklar,
nokkrir eru að hefna sín á eigin
stjórnvöldum og einnig eru í
þeirrra hópi á ferð hugsjónamenn
sem telja sig vera að bjarga friðn-
um og mannkyninu með því að láta
ekki eitt stórveldi einoka háska-
lega þekkingu á kjamorkuvígbún-
aði. - Njósnarar verða ekki allir
gleyptir í einum bita sem hetjur
eða svikarar.
Til gagns eða tjóns?
Að loknu köldu stríði spyrja
menn að vonum: til hvers var þetta
allt saman? Hvert var hlutverk
njósnaranna? Leyniþjónustumenn-
irnir sjálfir gera sem mest úr því.
Til dæmis hefur komið út bók um
njósnir i Berlín sem fyrrverandi yf-
irmenn CIA og KGB í þeirri borg
standa að. Þar kepp-
ast þeir við að bera
lof hvor á annan og
á sitt fag: Við, segj-
um þeir, gerðum
mikið gagn með því
að eyða óvissu um
vígbúnað og áform
andstæðingsins.
Samkvæmt þessari
túlkun eru njósnir
til góðs: ef þær
miðla vitneskju um
að andstæðingurinn
ætli ekki að ráðast á
þig eða geti það ekki
þá er friðinum bet-
ur borgið fyrir
bragðið.
En í þættinum í
sjónvarpinu kom fram annar Rússi
frá KGB og sagði: í skýrslum sem
við njósnararnir sendum stjórn-
málamönnum ýktum við háskann
stórlega sem af andstæðingnum
stafaði. Til þess að ráðamenn okk-
ar tækju meira mark á verki okkar
og létu okkur fá meiri peninga. Og
ef þetta er rétt og
hefur oft gerst þá
er niðurstaðan sú
að njósnir eru til
bölvunar. Þær
gera illt verra og
tryggja þeim rök-
semdir sem vilja
meiri vígbúnað,
hraðara vígbúnað-
arkapphlaup.
En svo er eitt:
hvað ráðamenn
kjósa sjálflr að gera við upplýsing-
ar njósnara. í sjónvarpsþættinum
sagði frá háttsettum Rússa, Pen-
kovskij, sem njósnaði fyrir Banda-
ríkjamenn. Frá honum fékk CIA
áreiðanlegar staðfestingar á því að
hernaðarmáttur Sovétmanna var
miklu minni en látið var í veðri
vaka. Hann var semsagt blöff.
En Bandaríkjamenn kusu að
taka þátt í blöffinu, halda áfram að
tala um „eldflaugaforskot“ Rússa
sem ekki var til. Vegna þess að það
var pólitískt hagstætt að gera sem
mest úr herstyrk Rússa - bæði til
að tryggja peninga í ný vopn, halda
uppi aga í Nató og halda rússnesk-
um efnahag niðri í vígbúnaðar-
kapphlaupi sem Sovétríkin höfðu
engin efni á.
Ein hláleg saga.
Margt var sorglegt í njósnasög-
unni og margt hlálegt. Eitt sinn var
stór innsiglaður gámur, merktur
sem diplómatapóstur, fluttur af lóð
sovéska sendiráðsins í Vinarborg
og settur upp í lest á austurleið.
Vestrænar leyniþjónustur höfðu af
þessu stórar áhyggjur: hafa Rússa-
skrattarnir nú komist yfir ein-
hvern merkilegan og leynilegan
tæknibúnað frá okkur og eru að
smygla honum heim? Sannleikur-
inn kom í ljós löngu síðar. Gámur-
inn var fullur af ritsafni Níkítu
Khrúsjovs á þýsku. Sendiráðið
hafði fengið mikið upplag til dreif-
ingar - en svo var Khrúsjov steypt
af stóli og bækumar faldar uppi á
háalofti.
Njósnarar sendiráðsins vildu
nota háaloftið og fengu það með því
skilyrði að þeir kæmu ritsafninu
burt. Ekki mátti henda því á
hauga, það hefði verið of háðulegt.
Ekki mátti brenna það í sendiráð-
inu, sá reykur hefði verið grun-
samlegur: ef sendiráð rikis brennir
skjöl, er þá ekki stríð yflrvofandi?
Og því var ræðusafn Khrúsjovs
borið með mikilli njósnaleynd út i
gám að næturþeli og flutt á herstöð
i Ungverjalandi þar sem innihald-
inu var brennt.
Árni Bergmann
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
„Sumir eru bara gráðugir í fé,
aörir eru spennufíklar, nokkrir
eru að hefna sín á eigin stjórn•
völdum og einnig eru í þeirra
hópi á ferð hugsjónamenn sem
telja sig vera að bjarga friðnum
og mannkyninu...“
Yfirgengilegt
Nýlega lögðum við hjónin land
undir fót og gengum svonefndan
Laugaveg frá Landmannalaugum
og í Þórsmörk. Við komumst alla
leið með 15 kíló á bakinu þrátt fyr-
ir nokkurn kvíða við upphaf ferð-
ar. Okkur var bent á að fara í æf-
ingagöngu með byrði á bakinu t.d.
bækur. Daginn áður fylltum við
pokana okkar með 17 kílóum af
bókurm. Fyrir valinu urðu Biblían
á hebresku í þremur bindum,
skýringarrit við Nýja- og Gamla
testamentið og að auki nokkur
trúfræðirit.
Á fjórum fótum
Með þessa byrði héldum við að
rótum Úlfarsfells og lögðum á
brattann. Við brostum að sjálfum
okkur í byrjun og vorum í
nokkrum vafa um þrek og getu. Á
leiðinni upp flaug um huga minn
ímynduð útvarpsfrétt: - Hjón
fundust örmagna í miðjum hlíðum
Úlfarsfells með fulla bakpoka af
guðfræðiritum! Þyrluflugmaður
sem sótti þau sagðist ekki vita
hvort þau hefðu verið að flýja
heiminn eða búa sig undir
heimsendi. Við höfðum sem betur
fer enga ástæðu til að óttast út-
varpsfréttir af þessu tagi.
Nokkrum dögum siðar lögðum
við svo land undir fót og glímdum
við sjálft hálendið og komumst
yfir það án nokkurra vandkvæða.
Hálendið reyndist yfirgengilegt í
réttum skilningi orðsins. Hóflaus
er fegurð þess, fjölbreytni lita,
steina, kynja-
mynda og gróð-
urs. Það tók okk-
ur fjóra daga að
ganga þessa 50
km leið og að
auki nokkra útúr-
dúra til þess að
skoða markverða
staði, alls um 60
km. Til þess að
létta erfiðið
studdust flestir í
hópnum við tvo göngustafi.
Þannig útbúinn fannst mér ég
vera á fjórum fótum, leið líkt og
klyfjuðum og fótvísum burðarklár.
Að njóta augnabliksins
Gangan frá Landmannalaugum
yflr Brennisteinsöldu var ógleym-
anleg í litadýrð fjalla og jöklasýn.
í Hrafntinnuskeri glitruðu fjöllin
þegar ljósið lék við tinnumulning,
hnullunga, hvassa klumpa og flög-
ur. Gangan niður Jökultungur
niður að Álftavatni var sérstök og
við vorum hvíld-
inni fegin þegar
kom niður á jafn-
sléttu. Ógleyman-
leg mynd blasti
við sjónum við
Álftavatn. Guð-
dómleg fegurð í
náttúrulegum
helgidómi þar sem
vatnið minnir á
glergólf og Illasúla
myndar þríeina
altarismynd í höf-
uðátt. Hvanngil,
fjöllin á leiðinni
þangað, ámar og
sandamir sem
fylgdu þar á eftir
orkuðu sterkt á
göngufólk.
Að lokum var
komið í Þórsmörk, fagra vin með
fjölbreyttum gróðri, bergmyndum,
jöklum, skorningum, hellum og ill-
vígum jökulám.
Á göngunni var gott að láta hug-
ann reika, íhuga í kyrrðinni, laus
við skarkala menningarinnar, út-
varp, sjónvarp, blöð og dmnur í
farartækjum. Það má draga marg-
an lærdóminn af svona ferð. Þegar
erfltt var og þungt fyrir fæti horfði
maður á tæmar á sér og fór bara
fetið. Við slíkar aðstæður verður
að standast þá freistingu að horfa
stöðugt á markmiðið og láta sér
nægja að lifa í núinu. Mikilvægt
er að læra að njóta augnabliksins,
njóta ferðarinnar sjálfrar en vera
ekki of upptekinn af
áfangastaðnum.
Landið er óviðjafn-
anlegt
Auðlindir þess í fagur-
fræðilegum skilningi eru
stórkostlegar. Að auki er
á þessari leið fjöldi ann-
arra auðlinda svo sem
hverir og ár sem margir
vilja virkja. En í því
sambandi þarf að fara
varlega í sakimar, ofur-
varlega. Finna þarf jafn-
vægi og sátt á milli
þeirra sem vilja taum-
lausar virkjanir og
hinna sem eru alfarið á
móti virkjunum. Sjálfum
finnst mér að við eigum
ekki að virkja handa
stóriðju sem mengar og skapar að-
eins takmarkaða atvinnu og stað-
bundna.
Hins vegar finnst mér að það
megi virkja ef raforku er þörf til
notkunar á þeim sviðum sem
styrkja ímynd hreins lands og
óspilltrar náttúru. Ef við þurfum
að virkja í þeim tilgangi að koma
á úrbótum sem draga úr mengun
með því að skipta um orkugjafa og
taka t.d. upp vetni í stað olíu þá
finnst mér koma til greina að
virkja á vandlega völdum stöðum.
Þá eru undanskildir staðir sem
teljast einstakir vegna dýralífs
og/eða gróðurs.
Öm Bárður Jónsson
„Auðlindir þess í fagurfræðilegum
skilningi eru stórkostlegar. Að
auki er á þessari leið fjöldi ann-
arra auðlinda svo sem hverir og ár
sem margir vilja virkja. En í því
sambandi þarf að fara varlega í
sakirnar, ofurvarlega.“
Kjallarinn
Örn Bárður
Jónsson
prestur
Með og
á móti
Á að endurskoöa sölu
ríkisbankanna?
Bæði Margrét Frímannsdóttir, tals-
maður Samfylkingarinnar, og þing-
flokkur Vinstrihreyfingarinnar-græns
framboðs hafa sagt að það komi til
greina að endurskoða sölu ríkisbank-
anna, Búnaðarbankans og Lands-
bankans og Fjárfestingarbanka at-
vinnulífsins. Ríkið á 85 prósenta hlut í
bæði Búnaðarbankanum og Lands-
bankanum og 51 prósents hlut í Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins. Mark-
aðsverðmæti þessara hluta er 37,5
milljarðar miðað við núverandi gengi.
Ogmundur Jónas-
son.
Oflugur
ríkisbanki
„Þegar í stað ber að stöðva öll
frekari áform
um sölu ríkis-
bankanna. Það
leikur ekki á
því minnsti
vafi að hags-
munir þjóðar-
innar eru þeir
að hér verði
a.m.k. einn öfl-
ugur ríkis-
banki sem lúti
forræði almennings. Ríkisbank-
arnir skila hins vegar geysilegum
hagnaði og ekkert undarlegt að
braskarar vilji komast yfir þá. Sl.
vor flutti þingflokkur VG þingsá-
lyktunartillögu um að eínkavæð-
ingaráform í heild sinni yrðu
lögð á hilluna og afleiðingar þess-
arar stefnu teknar til skoöunar.
Við höfum staðfastlega varað við
því að taka mikilvægustu þjón-
ustustofnanir undan forræði al-
mennings og gera þær að mark-
aðssvöru þar sem þær yrðu
leiksoppur fjárgróðaáfla. Það er
einmitt orðalag forsætisráðherr-
ans um það sem er að gerast með
eiganarhaldið á Fjárfestingar-
banka atvinnulífsins þótt mig
gruni að honum yrði ekki eins
órótt ef menn að hans skapi væru
að kaupa. En hvað sem þvi líður
þá segir forsætisráðherra að
hætta sé á því að óprúttin fjá-
málaöfl séu að komast yfir þessa
mikilvægu eign þjóðarinnar og ef
hann sjálfur og samverkamenn
hans meina eitthvað með svona
tali þá hljóta þeir að fylgja orðum
sínum eftir í verki og það verður
aðeins gert með því að hætta við
frekari einkavæðingaráform."
Minnka
báknið
„Eina endurskoðunin sem ætti
að fara fram
væri sú að flýta
sölu þessara
stofnana. Ríkið
hefur ekkert
með það að
gera að eiga
banka og til
langs tíma
hagnast enginn
á því. Engin
rök eru fyrir
því að rikið sé eigandi fyrirtækja
í samkeppnisumhverfi því sem
bankar og fjármálafyrirtæki eru í
í dag. Ef pólitískur vilji er fyrir
því að um dreifða eignaraðild sé
að ræða þá er sjálfsagt að gera
ráðstafanir til að svo megi verða
en umffam allt minnka báknið og
selja rikisfyrirtæki." -hb
Guölaugur Þór
Þóröarson.
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekið við
greinum í blaðiö nema þær ber-
ist á stafrænu formi, þ.e. á tölvu-
diski eða á Netinu. DV áskilur
sér rétt til að birta aðsent efni á
stafrænu formi og í gagnabönk-
um.
Netfang ritstjórnar er:
dvritst@ff.is