Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.1999, Page 11

FIMMTUDAGUR 14. OKTÓBER 1999
enmng u
Feminae doctae
Hvað þurftu
Hugvísindaþing
þær að kunna?
Á morgun og laugardag verður haldið Hugvís-
indaþing í aðalbyggingu Háskóla íslands með
þéttri og spennandi dagskrá frá fóstudags-
morgni til laugardagskvölds. Nánari upplýsing-
ar eru hér til hliðar á síðunni. Ótalmörg spenn-
andi efni verða tekin til umræðu á þinginu og
var verulega erfitt að velja eitt úr til að kynna
nánar. Að lokum var þó stöðvast við „Lærðar
konur“ sem verða á dagskrá kl. 14 á morgun. Þá
ræðir Eyjólfur Kjalar Emilsson prófessor um
Hypatíu og systur hennar og heimspekiiðkun
kvenna í fornöld, Svanhildur Óskarsdóttir ræð-
ir um Veraldarsögu fyrir konur í Reynistaðabók
og Sigurður Pétursson, lektor í latínu og grísku,
spyr í sínum fyrirlestri: „Voru til lærðar konur,
feminae doctae, á íslandi?"
Hugmyndin um hina
lærðu konu
Við spurðum Sigurð hvort hann væri búinn
að leita lengi að lærðum konum.
„Bæði já og nei,“ svarar Sigurður. „Áhug-
inn á efninu spratt auðvitað af rannsóknum
mínum á klassískum fræðum og fommenn-
ingu Grikkja og Rómverja og þvi hvemig
klassísk menning hefur varðveist í Vestur-
álfu. Með endurreisninni og fommenntastefn-
unni jókst viðleitnin til að varðveita og endur-
vekja þessa menningu og konur vom meðal
þeirra sem tóku þátt í því. Það er einmitt á
þessum öldum, 16., 17. og 18. öld, sem hug-
myndin um hina lærðu konu - femina docta -
verður til, þá konu sem við eram í rauninni
að tala um.“
Hugmyndin um hina lærðu konu fór á
kreik en ekki vora allir sammála um réttmæti
tilvistar hennar. Burðarásinn í klassískri
menntun var latínan og bæði fór fram á þess-
um öldum niikil umræða um hvort forsvaran-
legt væri að kona legði stund á slíkt nám, svo
hátt yfir höfði venjulegra kvenna, og seinna
var deiluefnið hvaða kostum hin lærða kona
yrði að vera búin og hvaða kunnáttu hún
þyrfti að hafa til að hljóta þetta virðingarheiti.
Sigurður Pétursson lektor: Kröfurnar tll lærðra
kvenna voru meiri en til lærðra karla.
DV-mynd Hilmar Þór
Um þetta deildu menn fram og aftur.
„Jafnhliða þessari umræðu vaknaði áhugi á
að vita hvaða konur hefðu fengist við mennta-
störf og ritstörf," segir Sigurður, „og þá varð til
ákveðin tegund fræðirita, nokkurs konar
kvennatal, sem var kallað gynæceum upp á lat-
inu, en það orð er dregið af gríska orðinu gynai-
keion sem merkir eiginlega vistarverur kvenna
- kvennadyngja. Þessi tegund rita varð all-út-
breidd í Vestur-Evrópu, meðal annars kom eitt
slíkt út í Danmörku 1732 þar sem fjallað er um
nálega eitt hundrað danskar mennta-
konur. Þetta rit var mögulega kveikjan
að samantekt Jóns Ólafssonar úr
Grunnavík um íslenskar kónur sem
gerð var nokkram árum síðar. Þar telur
hann upp konur, menntakonur, sem
hann taldi sóma sér í slíku tali. Jón
Ólafsson er sjáifur efins um að þess-
ar konur uppfylli þær kröfur sem
gerðar eru til hinnar lærðu konu þó
að þær hafi áreiðanlega haft yfir-
burði á menntasviðinu. Þar er
spurningin um skilgreiningu á
hinni lærðu konu og líklega hefur
eitt meginskilyrðið verið að hún
kynni latinu."
- Hvar hafa konur haft tækifæri
til að læra latínu?
„Fyrst og fremst á heimilimum, hjá
feðram sínum, jafhvel bræðrum. í
þessari athugun minni - sem ristir nú
ekki sérstaklega djúpt ennþá - hef ég
rekist á konur sem virðast hafa haft
mun meiri menntun en ég bjóst við.
Þarna hljóta fyrst og fremst feður að
hafa verið að verki, því konur áttu
engan aðgang að menntastofnunum.“
- Hverjar vora þá kröfumar sem
gerðar vora til hinnar lærðu konu fyr-
ir utan latínukunnáttu?
„Hún átti fyrst og fremst að geta
sinnt öllum hefðbundnum störfum
kvenna. Þar að auki átti hún þegar
best lét að kunna bæði grisku og hebr-
esku, frönsku og þýsku og jafhvel fLeiri
nútímamál. Svo átti hún að geta tekið þátt í
samræðum um heimspeki og guðfræði, hún
átti að vera vel að sér í tónlist, hannyrðum,
geta rnálaö..."
- Kröfumar til kvenna hafa þá verið
strangari en til karla.
„Já, að ýmsu leyti vora þær meiri. Þessar
konur voru auðvitað örfáar, en þær vora til.“
Á morgun mun Sigurður ræöa nánar um
efnið og freista þess að svara spurningunni í
heiti fyrirlestrar síns.
Hermann og Hávamál
Hermann Pálsson á að baki
langan og merkan feril sem rann-
sakandi íslenskra miðaldabók-
mennta. Þó að hann sé senn átt-
ræður er ekkert lát á. Á seinustu
fjórum árum hafa komið út eftir
hann fleiri en ein bók á ári að
meðaltali. Hefur Hermann þar
dregið saman ýmsa þræði frá
löngu ævistarfi.
Hermann hefur löngum lagt
áherslu á tengsl íslenskrar og kelt-
neskar menningar og gaf út bók
um það árið 1997. í nýrri bók hans,
Hávamál í ljósi íslenskrar menn-
ingar, er komið að öðru þekktasta
eddukvæðinu, Hávamálum. Rit
þetta styðst við tvö rannsóknarrit
Hermanns og útgáfu hans á kvæð-
inu. Hér er sú útgáfa birt aft-
ur með löngum formála
og ítarlegum skýringum
og mun eflaust reynast
hið gagnlegasta rit bæði
vönum og óvönum Háva-
málalesendum.
Hermann hefur löngum
verið áhugasamur um
spakmæli og orðtök og hef-
ur einnig sinnt mjög sam-
bandi íslenskrar menningar
við kristna miðaldamenn-
ingu. Inngangiu* hans að þess-
ari útgáfu ber báðum þessum
áhugamálum vitni. Hvað Háva-
mál varðar hefur Hermann lagt
mikla rækt við að skýra tengsl
þeirra við Hugsvinnsmál, ís-
lenska endursögn á latneska spekikvæðinu
Disticha Catonis.
Hermann er fjölfróður maður og dregur jafn-
an saman mikið efni í ritum sí’num. Hefur hann
um nokkurt skeið haft þá aðferð að stikla á alls
Hermann Palsson: merkur rannsakandi islenskra
miðaldabókmennta.
kyns minnum þar sem siðferðislegt
inntak verksins er greint í ljósi
spakmæla sem finna má í erlend-
um og innlendum ritum. Þessari
venju fylgir hann í inngangi sín-
um hér. Fyrir vikið eru ýmis
verk Hermanns nánast eins og
alfræðibækur og stundum
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
ógreið yfirferðar, einkum þar
sem þeim fýlgja sjaldan atrið-
isorðaskrár. Á það einnig við
hér.
Hvað varðar einstakar
rannsóknamiðurstöður er
tilraun Hermanns til að
víkjast undan hinni hefð-
bundnu skiptingu í drótt-
kvæði og eddukvæði at-
hyglisverð. Slík flokkun
getur orðið þrúgandi og
það er skemmtilegt að
beina kastljósinu í staðinn
að kvæðum ortum undir
ljóðahætti.
Ýmsar áherslur Her-
manns þóttu ærið vafasamar
og glannalegar á sinum tíma.
Einkum þótti hann legaa of
mikla áherslu á lærdóm ís-
lenskra miðaldaskálda og of
litla á sérstöðu hins norræna
vikingaanda. Nú er öldin önn-
ur. Þó að hægt sé að deila um
hin og þessi áhrif sem Her-
mann ræðir í þessu riti mun
varla nokkur maður verða til
að efast um að leit hans að hliðstæðum við
speki Hávamála í ýmsum erlendum ritum eigi
fullan rétt á sér.
Þetta nýja rit Hermanns Pálssonar um Háva-
mál er þörf samantekt á miklu rannsóknar-
starfi. Hinar ítarlegu skýringar hans við kvæð-
ið eru ekki síst nytsamar og verður eflaust víða
til þeirra vísað á næstu þúsöld. Þá er ekki úr
vegi að geta þess að um fallega og vandaða bók
er að ræða og allt útlit hennar og frágangur er
til mikils sóma.
Hermann Pálsson.
Hávamál í Ijósi íslenskrar menningar.
Háskólaútgáfan 1999.
DV-mynd E.ÓI.
I fyrramálið kl. 9.30 hefst Hugvisindaþing
sem Hugvísindastofnun efnir til. Málstofur á
fóstudagsmorgni eru eftirfarandi: Vestur-ís-
lendingar og íslensk menning, Farvegir nú-
tímavæðingar á íslandi, Nýjar rannsóknir í
málvísindum, Hið skrifaða sjálf: Persónuheim-
ildir þar sem fjallað verður um dagbækur og
skáldævisögur, í smiðju skáldsögunnar þar sem
meðal efnis verður lestur Álfrúnar Gunnlaugs-
dóttur úr verki í smíðum, Máltaka og kennsla
tungumála.
Kl. 14 hefjast málstofur að nýju og fram til
17.30 verða þessar: Stafræn vinnsla íslenskra
texta, Dróttkvæði: mál, meðferð, samfélag,
Lærðar konur fornar sem nánar er fjallað um í
viðtalinu hér á síðunni, Hrollvekjur þar sem
meðal efnis verður fyrirlestur Guðna Elíssonar,
„Samfarir, náfarir, hamfarir: Kynferði Drakúla
greifa", Bændamenning nýaldar, Þrír höfund-
ar: Gunnar Gunnarsson, Hallgrimur Pétursson
og konan á bak við Goethe.
Á laugardaginn hefjast málstofur kl. 9.30 og
verða þessar fyrir hádegi: Listform smásögunn-
ar, Heimspeki með börnum, Sann-
leikur í fræðunum, Erfðavísindi
og mannskilningur, Nútimaljóð-
list: Afdrif módernismans þar sem
málstofustjóri er Matthías Johann-
essen ritstjóri, Hvað er nafnfræöi?
Kl. 14 á laugardag verða haldnir
þrír fyrirlestrar undir heitinu
Hugvísindi frá ólíkum sjónarhorn-
um. Fyrirlesarar eru Páll Skúla-
son rektor (á mynd), Svava Jakobsdóttir rithöf-
undur og Þorsteinn Vilhjálmsson prófessor. Kl.
16 hefjast málstofumar Virðing á þjóðveldisöld,
Táknfræði og miðaldasaga og Bókmenntir og
þjóðernisstefna.
ítarlegri upplýsingar um dagskrá þingsins er
að fmna á slóðinni: http://www.hi.is/stofn/hugvis
Jónas í Stykkishólmi
Jónas Ingimundarson gerir nú víðreist um
landið og leikur fyrir góða íslendinga á píanó
með sínum lipru fingrum tvö
verk eftir Ludwig van Beet-
hoven og valsana fjórtán eftir
Chopin. Næsti viðkomustaður
Jónasar er Stykkishólmur, þar
verður hann á sunnudaginn og
hefjast tónleikamir kl. 15.
Eins og aðdáendur Jónasar
vita kom nýlega út geisladisk-
ur hjá Japis með leik hans á
pólónesum og mazúrkum Chopins. Diskurinn
er til sölu á tónleikunum.
Hönnunarsýning
Annað kvöld kl. 20 verður opnuð sýning að
Garðatorgi 7, nýbyggingu í miðbæ Garðabæjar,
sem nefnist íslensk hönnun 1950-1970. Þetta er
kynningarsýning nýstofnaðs Hönnunarsafns ís-
lands í Garðabæ, sem fyrst í stað verður starf-
rækt í samvinnu við Þjóðminjasafn íslands.
Sýningunni er ætlað að kynna þessa nýju
safnastofnun fyrir Garðbæingum og öðrum
landsmönnum og vekja athygli á hinum nýja
miðbæ.
Á sýningunni verða sýnishom af íslenskum
húsbúnaði, húsgögnum, leirlist, veflist, skarti
og grafiskri hönnun frá sjötta og sjöunda ára-
tugnum, en segja má að á þeim
árum hafi hönnunarhugtakið
fest sig í sessi á íslandi í nú-
tímalegum skilningi. Sýningin
stendur til 15. nóvember og er
opin mán.-fós. kl. 14-19 og kl.
12-J9 um helgar.
í tengslum við sýninguna
verður haldið málþing í fyrir-
lestrarsal Fjölbrautaskólans í
Garðabæ við Skólabraut á laug-
ardaginn kl. 10-16. Þar verður
rætt um stöðu og hlutverk hönnunarsafna í nú-
tíð og framtíð, og eru frummælendur Volker Al-
bus, prófessor í hönnun við háskólann í Frank-
furt, Reyer Kras, deildarstjóri hönnunardeildar
Stedelijk-safnsins i Amsterdam, en hann setti
saman umtalaða sýningu á norrænni hönnun í
safni sinu fyrr á þessu ári, Paul Thompson, for-
stöðumaður Design Museum í Lundúnum,
Anniken Thue, forstöðumaður hönnunarsafns-
ins í Ósló og Aðalsteinn Ingólfsson, umsjónar-
maður Hönnunarsafns íslands (á mynd). Að
loknum ræðum frummælenda verða almennar
umræður.
Málþingið er öllum opið á meðan húsrúm
leyfir. Þátttöku má tilkynna til Þjóðminjasafns
íslands í sima 530 2280.

Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir