Dagblaðið Vísir - DV - 05.11.1999, Qupperneq 12

Búddalíkneski í Hagkaupi og take-away
kaffi fyrir fjölskyldur á hlaupum. Pólskar stórfjölskyldur
fylla frystihús landsins og ungir íslendingar geta ekki beð-
ið eftir næstu flugvél út í heim. Sumum finnst allt gerast
of hratt og aðrir hafa enga eirð í sér. Sýslumenn hafa ekki
við að afgreiða skilnaði meðan skemmtistaðirnir tútna út
af angistargleði. Spákonur græða á tá og fingri og fólk
tekur himinháan yfirdrátt til að komast í aðrar víddir.
Meðferðarstofnanir landsins eru troðfullar. Milljónir eru
settar í fíkniefnaforvarnir og full þörf á þeim.
Tíðarandinn ólgar.
Aldarlokin
bulla og
Öskrin í miðbænum
fjara út á sama tíma og
Ríkisútvarpið býður
landsmönnum góðan dag-
inn. Gamla fólkið drekk-
ur þimnt elliheimiliskaSi
og hlustar undrandi á frétt-
ir um fikniefnamál, tölvur,
sjoppuinnbrot og fræga ís-
lendinga. Það er erfitt að
samræma tímana tvenna.
En aldamótin bíða handan
við hornið svo þetta er
kannski skiljanlegt. Unga fólkið
tilheyrir annarri öld. Kreppukyn-
slóðin sýpur áfram á kaffinu sínu
og prísar sig sæla að vera orðin
gömul. Hún er guðslifandi fegin
að vera ekki ung á þessum upp-
lausnartímum. Tuttugasta öldin
var nóg. Hún einkenndist af óró-
leika og það er ennþá titringur í
loftinu. Kannski er titringurinn
óvenjumikill. Kannski er hann
eðlilegur í hraðkeyrandi þjóðfé-
lagi. Er upplausn í aldarlok eða
siglum við sléttan sjó á nútíma-
visu?
Nú er ekkert
Sumir álíta upplausn fylgikvilla
nútímans frekar en aldarlokanna.
Megas er einn þeirra og honum
dauðleiðist nútíminn. „Það ríkir
andleysi, lognmolla og dauði í ald-
arlok. Tíðarandi er tilgangslaust
orð því það er
enginn andi.
Aldamót hafa
alltaf verið
krassandi en
nú er ekkert
og ég verð
guðslifandi
feginn að
komast út úr
tuttugustu
öldinni,"
fullyrðir Me-
gas og bætir
við: „Öldin
s y n g u r
Garúnar-
sönginn, hún höktir á sama
hringnum, Garún, Garún. Til að
hafa virðingu og andlit þegar við
göngum út úr öldinni þá getum
við hampað því að hafa verið uppi
á öld fjöldamorðingjanna. Á þess-
ari öld hófust automat-morðin.
Raðmorðinginn fæddist á þessari
öld.“
/
Fólk sparar fyrir ellinni í
menntaskóla
Til eru menn sem kalla ekki allt
ömmu sína og hvað þá smáupp-
lausn í aldarlok. Egill Helgason
er slíkur maður. Egill kemur úr
aldurshópi sem er kenndur við
svo mikla upplausn að félagsvís-
indin nefna hana „upplausnina
miklu“. Hann tilheyrir nefnilega
upplausninni sem
hóf frægðarferil-
inn um 1960.
„Upplausninni
miklu“ fylgdi
mikil lausung:
ónýtt fjölskyldulíf,
glæpir, lauslæti, fíkni
efnaneysla og al-
. , , , mennt hömlu-
og aðeins fynr
Er ástin liöin tíð
,... w . leysi. Þessi upp-
eldri borgara? lausn var að sumu
Listin víkur fyrir
markaðssetningu.
Skáldinu IVlegasi
dauðleiðist nútím-
leyti frelsun því
hún feykti burt svo mörgu sem
var úrelt og leiðinlegt," segir Eg-
ill.
Aldar-
lokin státa
einnig af
hjásofelsi,
dópi, drykk-
felldum fjöl-
skyldum og
glæponum.
En við hlið-
ina á „upp-
lausninni
m i k 1 u “
hljómar það
fremur fátæk-
lega.
„Ég fæ ekki
séð að það
riki neitt sér-
stakt upplausnarástand nú í aldar-
lokin og er ekki mjög uppnæmur
fyrir fin-de-siécle-fræðum. Mér
finnst það ekki bera vott um upp-
lausnarástand þegar fólk er farið
að spara fyrir ellinni í mennta-
skóla." Agli þykir fólk mjög þægt
og prútt og kannski svolítið skoð-
analaust.
„Hver fæst sæll við sitt og eng-
inn möglar við yfirvöldin. Svona
útbreytt menningar- og skoðana-
leysi getur orðið okkur til tjóns,“
segir Egill og gefur lítið fyrir upp-
lausnir á eftir „upplausninni
miklu“.
Þjóðin er á uppleið
Það eru ekki allir jafnandsnún-
ir nútímanum og Megas. Það er til
fólk sem er bjartsýnt og telur ekk-
ert athugavert
við tíðarand-
ann. Andrea
Gylfadóttir
greinir hvorki
upplausn í
andrúmsloft-
inu né and-
leysi. „Tíðar-
andinn rólar í
eðlilegum far-
vegi. Þjóðin er
á uppleið enda
er hún full af
ungum snill-
ingum að gera
góða hluti,“
segir hún já-

Andrea Gylfadóttir
söngkona sér ekk-
ert athugavert viö
tíðarandann.
kvæð.
Guðni Elís-
son sér heldur
ekki upplausn í
tíðarandanum.
Hann segir að
fólk bíði hreinlega
eftir henni í aldarlokin.
„Ég er ekkert svo
viss um að það sé
beinlínis upplausn
sem liggi í loftinu.
Miklu frekar eftir-
vænting og spenna. Enda
miðum við hugmyndir okkar við
aldamót. Við tölum mn átjándu
aldar hugmyndir og tuttugustu
aldar hugmyndir. Það er talað um
Ialdamótakyn-
slóð núna,
eins og alltaf,
en þetta er
bara ný kyn-
slóð. Hver
kynslóð er sér-
stök, svo
varpa næstu
kynslóðir ljósi
á þá sérstöðu.
Líklega verð-
ur varpað ljósi
á þennan tíð-
aranda árið
verða ■ aldar-
lokin smáklausa í sögubókum árið
2030. Kannski fylgir smáóróleiki
hverri nýrri kynslóð og óþarfi að
krýna sérstaka aldamótakynslóð.
Samt áleit meirihluti viðmælenda
Fókusar að upplausn lægi í loft-
inu. Þeir sem tilheyrðu meirihlut-
anum skilgreindu þá upplausn eft-
ir bestu getu.
Náttúruhamfarastemn-
ing
„Ég held að
það sé nátt-
ú r u h a m -
farastemning.
Það er svo
mikil tog-
streita í fólki,
öll lífsgildi
eru orðin
svo öfga-
kennd,“ seg-
ir Magga
Stína og
eygir upp-
lausnina í
gildismat-
inu. „Hlut-
ir eins og
ást, fegurð
og huggu-
legheit verða að víkja fyrir ver-
aldlegu kappi. Þrár fólks eiga svo
illa við gildin sem eru upp á dekk
núna. Bestu manneskjur lúta því
sem blífur. Fólki er kennt að ver-
aldleg gildi séu
það sem koma
skal. Þessi tog-
streita veldur
upplausn og
sprengingu. Hún
gæti þess vegna
sprungið árið 2000. Það
Charles Manson:
„Raðmorðinginn
fæddist á þessari
öld.“
Fikniefnamál
deiglunni.
þarf sterk bein til
að fúnkera sem
manneskja í tíðcir-
andanum."
Snæbjörn Arn-
grímsson bókaútgefandi
talar hins vegar um upplausn í
bókmenntum. Stundum er sagt að
bókmenntir
endurspegli
tíðarandann
hverju sinni.
Því er for-
vitnilegt að
vita hvernig
bókmennta-
upplausn lýs-
ir sér. „Upp-
lausnin felst
kannski í
hraðanum.
Ég held að
rithöfundar
séu á smá
villigötum á
þ e s s u m
timamót-
um. Mér
þykja þeir kasta til
höndunum því tíðarandinn kallar
á hraða. Maður er alltaf að bíða
eftir stóra hugsuðinum. Það grill-
ir ekki í skáldajöfur en hann hef-
ur ár til stefnu. Þessi hraði á
kannski ekki vel við bókmennt-
irnar. Ég vildi óska að tíminn
breyttist í aldarlok og klukku-
stundin yrði 75 mínútur á næstu
öld. Þannig fengi fólk ráðrúm til
að hægja á hlutunum, hugsa þá og
vinna betur. Það sem truflar mig
mest í aldarlok er þessi hraði."
Hraðinn háir bókmenntunum
og beinir þeim í farveg fjöldafram-
leiðslunnar. Listin víkur fyrir
markaðssetningunni. Hugsuðir
láta ekki sjá sig. Lífsgildin víkja
fyrir peningakappinu og þrár
fólks eiga ekki upp á dekk. Þýðir
þetta að upplausn sé neikvæð í
alla staði?
Landamæraröskun
Úlfhildur Dagsdóttir er ekki
sammála því og bendir á jákvæða
upplausn. Að hennar mati felst
upplausnin í vaxandi grósku.
„Það er upplausn í menningu, list-
um og fræðum," segir Úlfhildur og
bendir á aukna umræðu um stöðu
kynjanna sem dæmi. „Það er ekki
eins gefið að kynin séu bara tvö.
Umræðan snýst meira um fjölkyn:
samkynhneigða, gagnkynhneigða,
tvíkynhneigða og kynskiptinga.
Akveðin andspyrna er
gegn því að skilgreina
kynin út frá líffræðileg-
um forsendum og segja
þau tvö. Það er
landamæraröskun í ald-
arlokin."
Hún tekur fleiri dæmi og
segir landamæri og skil-
greiningar vera mun
óljósari en áður. „Tökum
til dæmis listgreinarnar,
myndlist og myndasögur
renna saman í eitt, mörkin eru sí-
fellt óljósari. Hugvisindi og félags-
vísindi vinna mun meira saman.
Kynjafræðin spannar allt frá lög-
fræði til heimspeki. Það er miklu
erfiðara að setja hluti á einn bás
en áður, það er miklu erfiðara að
skilgreina."
Búdda geispar
Úlfhildur er á þeirri skoðun að
lífsgildi hafi ekki brenglast þótt
hugmyndagróskan þlómstri. Hún
segir að hvers kyns upplausn
skerpi sterku gildin. „Fólk er þó
afslappaðra í samskiptum þótt
borgaralegu gildin séu mjög skýr.
Rétt eins og í pólitíkinni, það er
heilmikil upplausn á vinstri kant-
inum um leið og Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur aldrei verið skýrari.
Fólk er að uppgötva nýjar hug-
myndir á einlægan hátt. Þessi
upplausn finn-
ur farveg eftir
a 1 d a m ó t.
Hættan er
bara sú að
íhaldssemin
beini grósk-
unni í sinn
farveg og
kæfi hana.
Það vill
verða um
aldamót."
S u m i r
sigla kyrr-
an sjó og
finna ekki
fyrir öld-
um. Aðrir upp-
lifa tíðarandann sem ólgusjó. Upp-
lausnin virðiðst vera til en fólk
verður mismunandi vart við hana
á mismunandi hátt. Kynin
springa út í óteljandi anga. Snill-
ingar hafa ekki við að sigra heim-
inn. Sálfræðingar drukkna i
tímapöntunum. Eftirvænting og
spenna skekja loftið. Rithöfundar
nenna ekki lengur að skrifa. Bestu
manneskjur gera það sem blífur.
Öldin syngur Garún Garún og
kannski verður þetta ómerkileg
klausa í sögubók árið 2030. Á með-
an geispar Búdda í Hagkaupi og
kærir sig kollóttan um enn ein
aldamótin.
-AJ
12
f Ó k U S 5. nóvember 1999