Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2000, Qupperneq 26

50
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
Áramótaúttekt
Magnús Jónsson veöurstofustjóri:
Vindstigin kvödd
- ámóta umræöa og þegar z var aflögð sem meirihlutinn af þjóðinni kunni ekki aö nota
Fátt er vinsælla umræðuefni á ís-
landi en blessað veðrið. Það er sá
þáttur i umhverfi okkar sem öruggt
má telja að allir hafi einhverja skoð-
un á. Það þarf því ekki að vekja
neina furðu að breytingar á viðmið-
unareiningum í veðurmælingum
veki hörð viðbrögð úti í þjóðfélag-
inu.
Það var árið 1805 sem breskur
flotaforingi, að nafni Francis
Beaufort, setti fram kvarða til að
áætla vindstyrk út frá kraftáhrifum
vindsins á yfirborð sjávar og á segl
herskipa þess tíma. Kvarðinn, sem
kenndur er við upphafsmanninn,
náði heimsútbreiðslu og hafa vind-
stigin tólf, sem kvarðinn skiptist i,
veriö notuð alit fram á þennan dag
til að meta lárétta hreyfingu lofts-
ins. Það er engin tilviljun að kvarð-
inn endaði í 12 því þar liggja efri
mörk þess sem er í mannlegum
mætti að meta út frá áhrifum vind-
styrksins á yflrborð sjávar. Við þær
aðstæður er sjórinn þakinn hvítri
froðu, skyggni nánast ekkert og eng-
in leið að meta áhrif aukins vind-
styrks.
Nú hefur verið horflð frá því að
nota hin hefðbundnu vindstig og
þess í stað er stuðst við vindhraða-
mælingar í metrum á sekúndu, m/s.
Hefur þetta mælst misvel fyrir og
víst er að mörgum gengur erflðlega
að hætta að hugsa í vindstigum.
Minni gagnrýni en búist var við
Magnús Jónsson veðurstofustjóri
segir að veðurfræðingar hafl orðið
fyrir mun minni gagnrýni á þessar
breytingar en þeir reiknuðu með í
Rakarastofan
Klapparstíg
Með filmu á rúðunni eru farþegar
öruggari ef rúðan brotnar, minnl hætta
er á að rúða spiundrist um allan bíl.
Með filmu á bílrúðunni iíður fóiki betur,
vegna minni hita og birtu, allir eru
öruggari og bfllinn verður fallegri.
Scima gildir um hús, 300%
sterkara gler. Fáðu nánari
upplýsingar hjá okkur.
Asetníng meöhita - fagmenn
fO/óf //:
Dalbrekku 22, Kóp. S. 544 5770
upphafi Og lík-
lega hafi fleiri
fagnað þessum
breytingum.
„Ég dreg þó
enga dul á það
að við höfum
fengið gagn-
rýni. Það liggur
t.d. fyrir þingsá-
lyktunartillaga
um að gera ein-
hverja bót á
þessu. Gagnrýn-
in er af tvenn-
um toga. Ann-
ars vegar flnnst
mönnum eftir-
sjá í þeim heit-
um sem við not-
uðum, gola,
kaldi og svo
framvegis, og
hins vegar hafa
einstaka menn
bent á að eðli-
legra hefði verið að nota kUómetra
á klukkustund.
Vita ekki hvað gola eða kaldi
merkir
Við höfum á hinn bóginn orðið
vör við það að mjög stór hluti þjóð-
arinnar hefur ekki hugmynd um
hvað gola eða kaldi merkir. Manna
á meðal eru það kannski þrjú orð
sem notuð eru yfir vindstyrk: logn,
blástur og rok. Við töldum í sjálfu
sér að þótt orðin og heitin yfir vind
væru ágæt væru þau ekki rétt not-
uð í málinu hjá stærstum hluta
þjóðarinnar. Því eru ekki mjög
sterk rök fyrir því að við höldum
sérstaklega i þessi heiti. Vindstiga-
skalinn byggðist á því að verið var
að áætla vindhraða samkvæmt sjón-
rænu mati. Nú er farið að mæla
hann og við vildum stefna að þvi að
koma því á framfæri að fólk vissi
fyrst og fremst um vindhraða sem
er hættulegur.
Samkvæmt alþjóðasamþykkt-
um
Hættulegur vindhraði er fyrst og
fremst vindhviður sem standa í
mjög skamman tíma, minna en
klukkustund. Hviður sem standa
stutt vara ekki nema í brot úr
klukkustund og því er miklu eðli-
legra að tala um vind í metrum á
sekúndu en kílómetrum á klukku-
stund. Auk þess var gerð alþjóðleg
samþykkt fyrir um 30 árum að miða
einingar í lengd í metrum og tíma í
sekúndum í svokölluðu Sl-eininga-
kerfi. Eftir þessu hafa allar Norður-
Árið 1960 var ákveðið að taka upp
samræmt alþjóðlegt einingakerfi
(Sf-einingakerfi, Systeme
Internationale d’Unites) og að
grunneiningarnar yrðu sjö: metri
(lengd), sekúnda (tími), kílógramm
(massi), kelvín (hiti), amper (raf-
straumur), mól (flöldi) og kandela
(ljósstyrkur). Ekki var vanþörf á að
reyna að samræma einingar þar
sem í notkun voru alls kyns eining-
ar með ótrúlega breiðri skírskotun,
s.s. til konunglegrar þumallengdar
og líkamshita nautgripa. Hraðaein-
ingin i þessu Sl-kerfi er því metri á
landaþjóðimar
farið. Að visu má
benda á að á
meginlandi Evr-
ópu nota menn
kílómetra á
klukkustund og
á Bretlandseyj-
um nota menn
mílur á klukku-
stund.
Þegar vind-
mælar fóru að
koma til sögunn-
ar var að vísu
önnur eining
notuð til að
mæla vind sem
líka er notuð nú
en það eru hnút-
ar sem er sjómíl-
ur á klukku-
stund. Þessi ein-
ing er enn notuð
í flugi og við not-
um hana að hluta
til í veðurskeytum sem send eru
milli veðurstöðva.
Við höfum verið skammaðir fyrir
að við séum að slátra góðum og
gegnum íslenskum heitum sem
menn vissu oft ekki sjálfir hvað
þýddu. Þá er það líka þannig að al-
gengasti meðaltalsvindhraði á ís-
landi er flögur vindstig samkvæmt
okkar mælingum áratugum saman.
Þessi flögur vindstig heita stinn-
ingsgola sem við höfum aldrei notað
í daglegu tali.
Menn fengu einhvern tilflnninga-
legan krampa út af þessum breyt-
ingum. Þetta hefur verið ámóta um-
ræða og þegar z var aflögð í málinu
sekúndu eða m/s. Á síðustu áratug-
um hefur mikið áunnist um allan
heim í að staðla einingar þótt enn
vanti mikið upp á að það hafi að
fullu tekist. Ekki síst hefur kostnað-
ur við að breyta gömlum einingum
tafið framgang málsins.
Norræn samþykkt
Snemma á áttunda áratugnum
mótuðu veðurstofustjórar á Norður-
löndunum fimm þá stefnu að taka
skyldi upp vindhraðaeininguna
metra á sekúndu i veðurþjónust-
sem hafði þó engan framburðarleg-
an sess og meirihlutinn af þjóðinni
kunni ekki að nota.“
Úr millíbörum í Pascal
- Eru fleiri breytingar á döflnni
hjá ykkur á mælieiningum eins og
úr millíbörum í Pascal? „Já, en við
eigum eftir að gera það formlega.
Við höfum bent á að í þessu Sl-ein-
ingakerfi er krafteiningin Newton,
en gamla krafteiningin var Din. í
gamla kerfinu var þrýstingseining-
in Din á fersentímetra sem kallað
var bar. Einn þúsundasti úr bari
var því millíbar. En í þvi nýja er
þrýstingseiningin Newton á fer-
metra nefnd eftir manni sem hét
Pascal, hundrað Pascal eru þá hektó
Pascal. Til þess að þurfa ekki að
breyta tölunum neitt hafa menn
unni. Af ýmsum ástæðum, m.a.
vegna þess hve óvíða vindur var
mældur en ekki áætlaður hér á
landi, hefur þessi breyting ekki
komið til framkvæmda hér. Hinar
Norðurlandaþjóðirnar flórar hafa
hins vegar fyrir alllöngu tekiö þessa
einingu upp í almennu veðurþjón-
ustunni, enda vindmælavæðingin
gengið hraðar fyrir sig hjá þeim.
Því miður hefur ekki náðst sam-
staða meðal annarra þjóða um að
laga sig að Sl-einingakerfinu og
víða í Evrópu hefur einingin kiló-
metrar á klukkustund, km/klst,
hoppað á milli og segja að eitt gam-
alt millíbar er það sama og eitt
hektó- Pascal, hPa.
Reyndar eru Bandaríkjamenn
verstir allra þjóða í alls konar „ein-
ingabastörðum". Þeir tóku t.d.
aldrei upp millíbar heldur mæla
þeir loftþrýsting í tommum. Þá
mæla þeir lengdina á kvikasilfur-
súlunni sem loftvogin sýnir. Þegar
þrýstingurinn er eitthvað nálægt
því að vera 1015 millíbör (eða hPa)
þá er lengdin á kvikasilfurssúlunni
nálægt 28 tommum eða ca 76 sentí-
metrum.
Það eru því auðvitað mörg ljón
eftir í veginum í sambandi við þessi
einingamál. Ég held þó að fyrst við
fórum út í breytingar hafi verið
eðlilegast að gera það yfir í alþjóð-
lega samþykkta einingu."
-HKr.
leyst Beaufort-kvarðann af hólmi.
Og hinir oft svo sérstæðu Bretar
nota (land) milu á klukkustund í al-
mennri veðurþjónustu.
Samtök Evrópuþjóða innan Al-
þjóða veðurfræðistofnunarinnar
hafa samþykkt aö nota skuli m/s í
öllum veðurskeytum í almennri
veðurþjónustu, þótt hnútar verði
enn um sinn notaðir í flugveður-
þjónustu.
-Heimild M.J./Veðurstofa ís-
lands.
Magnús Jónsson veöurstofustjóri.
Vindhraði í metrum á sekúndu, m/s
1 m/s = 3,6 km/klst - 1,944 hnútar.
Minna en 5 m/s = mjög hægur vindur
5-10 m/s = fremur hægur vindur
10-20 m/s = talsverður vindur
20-30 m/s = mjög hvasst, fólk þarf að gá aö sér
Meira en 30 m/s = stórviðri, fólk ætti ekki að vera á ferli aö
nauðsvnialausu, hættulegt
Lí£3
Alþjóðlega Sl-einingakerfið
----------------------------------------1----------------------------------------------------------------------—----------—-----------------
Samanburður við vindstigatöfluna
IilMiiiilÉiÍ'ffÍftiinilíiÉlliiifillliiHHnfflíliii litelifVar-r ■
0,0 m/s 0 vindstig logn
0,8 m/s 1 vlndstlg andvari
2,4 m/s 2 vindstlg kul
4,3 m/s _ 3 vlndstlg gola
6,7 m/s 4 vindstig stinningsgola (blástur)
9,3 m/s 5 vindstig kaldl
12,3 m/s 6 vindstig stinningskaldi (strekkingur)
15,5 m/s 7 vindstig allhvass vindur (allhvasst)
18,9 m/s 8 vindstig hvassviðri (hvasst)
22,6 m/s 9 vindstig stormur
26,4 m/s 10 vindstig rok
30,5 m/s 11 vindstig ofsaveður
Yfir 30 m/s 12 vindstig fárviðri
, DVI