Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2001, Side 13

13
FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 2001
DV
Menning
Skáldsögur tilnefndar til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs:
Saga og samtíð
Ljóö hafa stokkið burt
með Bókmenntaverðlaun
Noröurlandaráðs undan-
farin þrjú ár (Finninn Tua
Forsström 1998 og Danirn-
ir Pia Tafdrup og Henrik
Nordbrandt 1999 og 2000)
og það á kannski sinn þátt
í því aö í ár er aðeins ein
Ijóðabók tilnefnd til veró-
launanna, Galbrna rádná
(Kaldur félagi) eftir
samísku skáldkonuna
Rose-Marie Huuva. íslensk-
ir Ijóðavinir kannast við
Rose-Marie því Einar
Bragi skáld kynnti hana
hér á landi strax fyrir tutt-
ugu árum. Þó er þetta
fyrsta bókin sem hún gefur
út en Ijóö hennar hafa víöa
birst í tímaritum og safn-
ritum.
Ljóðabókin Galbrna rá-
dná segir ákveðna sögu þó
að ljóðin standi líka stök.
Ljóðmælandi lýsir hér
hvemig er að fá alvarlegan
sjúkdóm, skelfingunni og
sorginni sem því fylgir en
einnig sátt og lífsgleði 'mitt í óttanum við dauð-
ann. Ljóð hafa verið stór þáttur í samískum bók-
menntum undanfarinn áratug en efni af þessu
tagi er alveg nýtt þar.
Samfélög í mótun
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs verða
veitt 2. febrúar nk. og að venju eru tvær bækur
lagðar fram frá Svíþjóð, Danmörku, Finnlandi,
Noregi og íslandi en ein frá Færeyjum, Græn-
landi og samíska málsvæðinu. íslensku bækurn-
ar eru að þessu sinni Stúlka með fingur eftir Þór-
mmi Valdimarsdóttur sem kom út 1999 og
fékk Menningarverðlaun DV í bók-
menntum í fyrra, og Sumarið bakvið
brekkuna (1997) eftir Jón Kalman
Stefánsson. Á vefsetri Norðurlanda-
ráðs fást upplýsingar um bækurnar
sem unnið er úr hér á eftir.
Allar prósabækurnar eru skáldsög-
ur nema sú grænlenska sem eiginlega
er greinasafn í skálduðum ramma. Hún
heitir Allaqqitat (Játningar, 1998) og er eftir
Hans Anthon Lynge. Rammasagan hefst 1976
þegar sögumaður fær gamlan skólafélaga í
óvænta heimsókn og finnur á sér að hún muni
vera sú hinsta. Hann lofar því vininum að lesa
Tónlist
Þórunn Valdimarsdóttir og Jón Kalman Stefánsson
Þau eru tilnefnd af hálfu íslands til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs. Síðastur íslendinga til að
hreppa þau var Einar Már Guðmundsson árið 1995.
ýmislegt sem hann hefur skrifað hjá sér í áranna
rás og við fylgjumst með lestrinum allt til dags-
ins fyrir upphaf heimastjómar á Grænlandi í lok
apríl 1979. Viðfangsefnin eru stór - gildi græn-
lenskrar menningar og hefða og hvemig vinna
megi bug á minnimáttarkenndinni sem ræktuð
hefur verið beint og óbeint með þjóðinni síðan
landið varð nýlenda. Aðall bókarinnar eru
vangaveltur „lesandans" í tvennum skilningi,
sögumanns bókarinnar og okkar sem lesum
hana, og bókin hefur orðið geysilega vinsæl í
heimlandinu.
Færeyska skáldsagan er eftir Oddvoru Johan-
sen, einn vinsælasta skáldsagnahöfund
þjóðar sinnar. Hún heitir í morgin er aft-
ur ein dagur (1998) og gerist á fyrri
hluta 20. aldar. Þetta er hópsaga í
þeim skilningi að við sjáum atburði
með augum ýmissa sögupersóna, en í
sögumiðju er stórfjölskylda og höfuð
hennar, mikilvirkur bátasmiður sem
höfundur lýsir af innsæi og faglegri ná-
kvæmni. Sagan er því bæði um þróun
samfélags og einstaklinginn sem byggir upp af
hugsjón. Persónur sögunnar eru ýmist raun-
verulegar eða skáldaðar og afdrifaríkir pólitisk-
ir atburðir sem varða samskipti Dana og Færey-
inga eiga stóran þátt í henni.
Feðgar
og mæðgur
Finnar tilnefna tvær
skáldsögur og heitir sú
fyrri Vádan av att
vara Skrake (Voðinn
við að vera Skrake,
2000) og er eftir Kjell
Westö. Þetta er ættar-
saga og söguleg skáld-
saga sem nær yfir
mestalla 20. öld en
megináhersla er á árin
eftir siðari heimsstyrj-
öldina. Sá sem miðlar
sögunni er Wiktor
Juri Skrake en eigin-
leg aðalpersóna er fað-
ir hans, Werner, litrík-
ur athafnamaður.
Wiktor vill gjarnan
skilja fóður sinn og
skáldsagan verður í
heild eins konar rann-
sókn á veröld karl-
mannsins, tilflnninga-
rík, dramatísk og
fyndin.
Hin finnska sagan
er Kiltin yön lahjat
(Gjaflr fyrir góða nótt, 1998) eftir Mari Mörö, sem
ræðst á lágstemmdan hátt á stór vandamál: at-
vinnuleysi, alkóhólisma, eiturlyfjaneyslu og van-
rækslu foreldra á bömum. Sögumenn eru þrír,
Siia sem er sex ára og grannar hennar, smá-
krimmarnir Pöyhönen og Viiki. Siia er í senn
opinskár og óáreiðanlegur sögumað-
ur. Lesandi fylgist til dæmis með
því án tortryggni þegar hún fær lán-
aða ryksugu til að þrífa eftir sig, en
þegar grannamir tala um það sín á
milli að það sé vond lykt af stelp-
unni og hún sé sennilega alvarlega
vannærð hættir honum að lítast á
blikuna. Mamma Siiu vinnur á næt-
urklúbbi og á litla orku afgangs
handa barninu sínu; þó vinnur hún
smám saman samúð lesandans. Gjaf-
irnar í bókartitlinum eru ótal litlu
pakkamir sem Siia fær þegar hún
þarf að vera ein heima á næturnar.
Stíll bókarinnar fær sérstakt hrós;
hver sögumaður talar eðlilega við
lesandann á sínu eigin máli og eink-
um er talsmáti Siiu og Viiki
skemmtilegur.
Svíar, Danir og Norðmenn koma
svo á morgun.
Umsjón: Silja A&alsteinsdóttir
Viltu vita meira?
Meðal námskeiða á næstunni hjá
Endurmenntunarstofnun má nefna Trú
og töfra - guði og
goðsagnir sem hefst
5. febrúar. Þar fjallar
Haraldur Ólafsson
mannfræðingur (á
mynd) um trúar-
brögðin frá sjónar-
hóli mannfræðinnar.
6. febrúar verður
haldið námskeið í
samstarfi við Þjóðminjasafn Islands um
sögu íslenskrar ljósmyndunar. Brugðið
verður upp ljósmyndum sem teknar
voru á 19. og 20. öld og fjallað um merk-
ustu ljósmyndara okkar. Kennarar eru
Inga Lára Baldvinsdóttir og ívar Brynj-
ólfsson.
15. febrúar hefst námskeiðið Grannar
í vestri - um sagnaheim og menningu
Grænlendinga sem haldið er í samstarfi
við grænlensk-íslenska félagið Kalak.
Þar verður fjallað um sögu búsetu á
Grænlandi, sagnaheim og list Inúíta,
verkmenningu þeirra og lífshætti. Þá
verður Grænlandi lýst í máli og mynd-
um og sérstaklega fjallað um norrænar
byggðir.
Á námskeiðinu Fornislenska, sem
Haraldur Bernharðsson málfræðingur
frá Harvardháskóla kennir, verður
fjallaö um ætt og uppruna íslenskunnar
og skyldar tungur og skýrt frá því
hvernig íslenska tengist öðrum málum,
t.d. tokkarisku og sanskrít. Það hefst
15. febíúar.
Þessi fjögur kvöldnámskeið á menn-
ingarsviði eru öllum opin og er ekki
krafist sérstakrar kunnáttu eða undir-
búnings. Frekari upplýsingar eru á vef-
setrinu www.endurmenntun.is.
Safngripum
skilað
• •
Orlagastef Mozarts
Sagt hefur verið um upphafshendingu fimmtu
sinfóníu Beethovens að þar séu örlögin að berja á
dyr tónskáldsins. Ekki ósvipuð stefbrot heyrast í
ýmsum tónsmíðum eftir aðra höfunda, og hafa sum-
ir velt vöngum yfir því hvort þar séu örlögin líka
að berja að dyrum. í verkum Beethovens kemur
keimlik hending víða fyrir, og þar sem örlögin eru
þegar búin að dúkka upp í fimmtu sinfóníunni má
gera sér í hugarlund að í hinum verkunum sé eitt-
hvað annað að banka. Eða þá að örlögin séu bara
alltaf eitthvað að berja.
Svona geta hugleiðingar um merkingu tónlistar
orðið kjánalegar, og eru í raun alger óþarfi. Tónlist-
in tekur við þegar venjulegt tungumál þrýtur, og þó
að hendingar og stefbrot geti táknað hugtök eða
sögupersónur er sjálft tónverkið sem úr þeim verð-
ur yfirleitt um eitthvað miklu meira. Enda sagði
skáldið Victor Hugo að tónlistin væri um eitthvað
sem ekki væri hægt að koma orðum að en heldur
ekki hægt að þegja yfir.
í efnisskrá tónleika á vegum Kammermús-
íkklúbbsins síðastliðið sunnudagskvöld mátti lesa
að upphafi g-moll kvartetts Mozarts (K. 478) hefði
veriö líkt við örlagastefið í fimmtu sinfóníu Beet-
hovens. Það hjálpaði manni engan veginn til að
skynja inntak tónlistarinnar, sem er svo fógur og
háleit að ekki er hægt að lýsa henni með orðum.
Hins vegar er hægt að fjalla um flutninginn, því
það veltur á honum en ekki útskýringum á blaði
hvort maður fái að njóta snilldar Mozarts.
Helst til glannalegt
Gerrit Schuil píanóleikari, Guðný Guðmunds-
Gerrit Schuil píanóleik- Guðný Guómundsdóttir
ari. fióluleikari.
Gunnar Kvaran selló-
leikari.
Helga Þórarinsdóttir
víóluleikari.
dóttir fiðluleikari, Gunnar Kvaran sellóleikari
og Helga Þórarinsdóttir víóluleikari spiluðu
kvartettinn eftir Mozart og var hægi þátturinn
bestur, yflrvegaður og syngjandi og alveg eins og
hann átti að vera. Ekki eins góður var fyrsti kafl-
inn, þar voru vitlausar nótur óþægilega margar
og skemmdi það heildaráhrifin. Einnig var sið-
asti þátturinn helst til glannalegur, a.m.k. var
ekki alltaf hreint leikið. Hins vegar voru hröð
tónahlaupin í fyrsta og siðasta kafla oftast skýr
og jöfn, og samhljómur hljóðfæranna góður. Enn
fremur var túlkunin klárlega i anda Mozarts,
hendingarnar fagurlega mótaðar og dramatískar
andstæður skýrar, án þess að þar væri nokkru
ofaukið. Skilaði tónlistin sér því ágætlega til
áheyrenda, þrátt fyrir hnökra hér og þar.
Síðara atriðið á efnisskránni var eitt magnað-
asta kammerverk sem samið hefur verið, píanó-
kvartett í g-moll opus 25 eftir Brahms. Þar er
andagiftin óþrjótandi, laglínumar svo innblásn-
ar og fallegar að það er engu líkt. Verkið er í fjór-
um þáttum og var það prýðilega flutt af fjór-
menningunum. Allar meginhugmyndir tón-
skáldsins komu vel í ljós og var samspilið í góðu
jafnvægi. Helst mátti fmna að öðrum þættinum,
sem að mati undirritaðs var nokkuð hraður.
Kaflinn einkennist af nostalgískri dulúð, sem
kemur ekki nægilega vel fram ef hljóðfæraleik-
ararnir láta gamminn geisa, enda ber þátturinn
yfirskriftina Allegro ma non troppo, hratt en
ekki um of. Að öðru leyti var túlkunin afar
áhrifarik, fyrsti kafli kvartettsins var t.d. svo
snilldarlega spilaður að hrein dásemd var, og
bara það gerði þessa tónleika einkar ánægjulega.
Jónas Sen
Gaman er að geta
þess úr því hér fyrir
ofan er kynnt námskeið
um grænlenska menn-
ingu að um þessar
mundir eru Danir að
skila síðustu græn-
lensku safngripunum
sem tilgreindir voru í
samningum þjóðanna
þegar Grænlendingar
fengu heimastjórn 1979.
Þá fékk safnið í Nuuk
titilinn Þjóðminjasafn
Grænlands, en fram að
því og allt frá miðri 19.
öld báru Danir ábyrgð
á fomleifauppgrefti í
Grænlandi og varð-
veislu gripa. Þeir gripir
sem skilað er voru
valdir af nefnd Dana og
Grænlendinga, og hefur
sú vinna staðið frá 1984.
35.000 gripum af 130.000
verður skilað þannig að
danska þjóðminjasafnið
getur enn sett upp marktækar sýningar
á grænlenskum minjum.
Af þessu tilefni stendur nú yflr sýn-
ingin Utimut - retur - return í
Nationalmuseet i Kaupmannahöfn.
Uppruni
íslendinga
Á laugardaginn kl. 10-16 verður hald-
ið námskeið um uppruna íslendinga
hjá Endurmenntunarstofnun HÍ. Það er
haldið í samstarfi við íslenska erfða-
greiningu og ætlað lærðum og leikum.
Nýjar upplýsingar hafa komið fram
um arfgerðir landnámsfólks og mann-
erfðafræðin opnar nýja möguleika í
rannsóknum á sögu og fornleifum. Því
er nærtækt að spyrja hvort niðurstöður
nýrra rannsókna á uppruna íslendinga
breyti einhverju um söguskilning okk-
ar og sjálfsmynd og hvernig þeim beri
saman við niðurstöður rannsókna í
öðrum fræðigreinum. Fjallað verður
um hvernig erfðarannsóknir hafa varp-
að ljósi á útbreiðslu mannkyns, um
menningarsögulegar heimildir um upp-
runann, vitnisburð fornleifafræðinnar,
notkun þjóðarhugtaksins og ættfræði-
grúsk íslendinga. Fyrirlesarar eru Agn-
ar Helgason, Gísli Sigurðsson, Orri Vé-
steinsson, Árni Björnsson, Sólveig
Ólafsdóttir og Gunnar Karlsson.
Frekari upplýsingar má fá á vefsíð-
unni www.endurmenntun.is og þar
er einnig hægt að skrá sig á námskeið-
ið.