Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.2001, Side 17

17
MÁNUDAGUR 10. DESEMBER 2001__________________________________________
I>V _______________________________________ Menning
Feigðarför
Hvað er svona heillandi
við norðurslóðir? Sumir
þrífast hvergi annars staðar
og una sér aldrei betur en I
30 gráðu frosti á rekís með
ísbirni, rostunga og seli
sem nágranna. Aðrir láta
sér nægja að koma sér vel
fyrir í þægilegum stól með
bók í hendinni og kafFibolia
eða viskíglas á borðinu við hliðina og láta
hrífast af frásögnum heimskautafara og ævin-
týrum þeirra.
Vilhjálmur Stefánsson fullyrti að venjuleg-
ur maður við þokkalega heilsu ætti að geta
haft nóg að bita og brenna á norðurslóðum og
komist af með góðu móti. Þessi fullyrðing er í
besta falli ýkjur en líklega rakalaus þvætting-
ur. Sagan af Karlukleiðangrinum er til sann-
inda um það sem og fjölmargar aðrar slíkar
um hrikaleg örlög pólfara og landkönnuða
jafnt á norður- sem suðurskautinu.
Bókmenntir_______
Fyrir þann sem ekkert þekkir til ferða um
norðurslóðir nema það sem lesið verður af
bókum kemur margt á óvart í frásögn Jenni-
fer Niven af Karlukleiðangrinum í bókinni ís-
herrann, einkum lélegur undirbúningur ferð-
arinnar. Ekki virðist hafa verið leitað sérstak-
lega að þátttakendum sem höfðu reynslu af
norðurslóðum og hópurinn fékk litla sem
enga þjálfun, enda kom i ljós þegar í harð-
bakkann sló að menn áttu i mestu vandræð-
um með að vinna saman. Lesandinn hlýtur að
velta fyrir sér hvað leiðangursstjórinn Vil-
hjálmur Stefánsson var að hugsa. Þó að nógir
Öármunir væru til ráðstöfunar eftir að
kanadíska ríkisstjórnin kom að málinu er allt
gert með ódýrasta hætti. Skipið Karluk var
bæöi gamalt og illa fallið til að sigla um norð-
urslóðir því það var ekki styrkt sérstaklega til
siglinga í ís. Annar undirbúningur var líka í
skötulíki, hlífðarklæðnaður lélegur, notaður
og ónógur, verkstjórn lítil sem engin, birgða-
stjórnun í óreiðu og þau matvæli sem pöntuð
voru óhentug, jafnvel hættuleg.
Hvað skipulagsleysið varðar virðist ekki
Vilhjálmur Stefánsson landkönnudur
Fær ekki fögur eftirmæli í bók Jennifer Niven.
eingöngu við Vilhjálm að sakast heldur einnig
við Bartlett skipstjóra en hann virðist bæði
hafa verið lélegur mannþekkjari og skort leið-
togahæfileika þótt hann sýndi fádæma hug-
rekki og þol þegar á reyndi. Nú voru það eink-
um ævintýramenn af ýmsu tagi sem á þessum
tíma réðust í ferðir á norðurslóðum og vera
má að undirbúningur leiðangra hafl oftar en
ekki verið í þessum dúr. Ef svo er þá skýrir
það óneitanlega þá miklu mannskaða sem
urðu í rannsóknarleiðöngrum á heimskauta-
svæðunum.
I ísherranum er það Vilhjálmur Stefánsson
sem er skúrkurinn og er fátt tínt til honum til
varnar. Ef marka má bókina var hann athygl-
issjúkur og með mikilmennskubrjálæði. Hann
yfirgaf leiðangurinn fljótlega ásamt þeim sem
hann þurfti á að halda en setti hina á guð og
gaddinn. Engu líkara en hann hafi hreint ekki
ætlað öðrum úr leiðangrinum að koma til
baka, eða að minnsta kosti verið nokk sama
um þá. Ef svo hefur verið þá skilur lesandinn
af hverju allt var gert með sem ódýrustum
hætti.
Vilhjálmur var alla tíð fáorður um Karluk-
leiðangurinn og verður því að sitja uppi með
það að þar eru aðrir til frásagnar. Því hefði
verið full ástæða fyrir höfund að fara ofan í
saumana á viðhorfum hans. En því miður
virðist höfundur leggja meira upp úr æsilegri
frásögn en vönduðum vinnubrögðum og í
slíkri frásögn hentar Vilhjálmur vel sem
skúrkur. Hér er athyglinni beint að áhöfn
Karluks en í leiðangri Vilhjálms voru tvö önn-
ur skip og við fáum lítið að vita hvað áhafnir
þeirra höfðu fyrir stafni né heldur Vilhjálmur
sjálfur. Lesandinn saknar þess óneitanlega að
hafa ekki næga yfirsýn yfir allt sviðið.
Það er fengur að því að fá á íslensku vönd-
uð þýdd fræðirit og mættu forleggjarar gera
meira af slíku. Því miður fellur ísherrann þó
ekki í þann flokk. Þýðing Rúnars Helga Vign-
issonar er smekkleg og á góðu máli og sama
má segja um hönnun bókarinnar. Sérviskuleg-
ar aftanmálsgreinar fóru í fyrstu í taugarnar
á undirrituðum en þær sleppa til þegar les-
andinn er búinn að átta sig á kerfinu sem er
notað. Guðmundur J. Guðmundsson
Jennifer Niven: Isherrann. Hin afdrifaríka sjóferð Kar-
luks. Rúnar Helgi Vignisson þýddi. PP forlag 2001.
Myndabók um Björk
Þessa dagana er Smekkleysa að dreifa býsna
sérstæðri bók um Björk - þeirri fyrstu sem unn-
in er i samráði við hana sjálfa. Þetta átti upphaf-
lega að vera myndabók með broti af ljósmyndun-
um sem teknar hafa verið af henni síðan fyrsta
sólóplatan hennar, Debut, kom út, en hugmyndin
þróaðist áfram og bætt var við textum eftir ýmsa
helstu samstarfsmenn hennar á liðnum áratug.
Enn eru þó myndir í öndvegi og má þar sjá
myndir eftir marga fremstu ljósmyndara heims,
bæði af Björk og aðrar myndir sem þeir ánafna
henni í bókinni.
Bókin er byggð þannig upp að í fyrsta hluta
eru myndir af Björk eftir um þrjátíu ljósmynd-
ara, margar afar sérstæðar og aiiar sýna glöggt
hvilíkt þing hún er fyrir góða ljósmyndara. Fyr-
irsæta á heimsmælikvarða - ekki síður en söng-
kona.
Annar hluti bókarinnar heitir „Words“ (Orð)
og eru textar eins og yfirskriftin bendir til. Þar er
skemmtilegast samtal Bjarkar og náttúrufræð-
ingsins og sjónvarpsmannsins Davids Atten-
borough sem Jefferson Hack skráði. Kannski
kemur einhverjum á óvart það sem Björk^/'
segir í lok þess. Hún er að segja sir Dav-/^
id frá viðtali sínu við tónskáldið \
Stockhausen sem er iðinn við að leika V.
tónlistina sína fyrir áhugamenn og út- \
skýra hana til að vera viss um að þeir \.
skilji hana. Svo bætir hún við: „Ég held að \
ég hefði vel getað verið kennari og sagt fólki \
frá alls konar tónlist. Þegar ailt kemur til alls \
verður maður að velja sinn stað í veröldinni." '
Þriðji hlutinn ber yflrskriftina „4 pages for
Björk“ (Fjórar blaðsíður handa Björk) og þar búa
16 listamenn til efni handa söngkonunni, hver
um sig á fjórum síðum. tslendingar í þeim hópi
eru Haraldur Jónsson sem birtir stutta texta,
Sjón, einnig með texta, m.a. úr Augu þin sáu mig,
og Gabríela Friðriksdóttir með skondnar teikn-
Björk séð af Juergen
narvi \ Teller
) Á bókarkápu er texti
um Björk eftir Stép-
■: ■ ' hanie Cohcn.
\ ingar. Meðal erlendra listamanna i
þessum hópi má nefna Stéphane Sednaoui
sem birtir ljósmyndir frá Tíbet, Graham Mass-
ey og Inez van Lamsweerde.
Það eru Little-i Ltd. og Björk Overseas Ltd.
sem gefa bókina út.
Bókmenntir______________’___________________________ . : . . -i
Leitin aö norninni
í sögunni Andinn í
Miklaskógi segir frá því
þegar Benedikt búálfur
ætlar að ná í Dídí, vin-
konu sína, úr mannheim-
um til að sýna henni lit-
brigði Sólfossa á sumarsól-
stöðum. En Dídí er miður
sín því að litli bróðir henn-
ar, Arnar Þór, er týndur.
Brátt kemur í ljós að Arnar hefur vilist inn í
Áifheima og lent í því að vera stunginn af
broddpukki en það eru illar skepnur í þjón-
ustu vondrar galdranornar. Þeir sem eru
stungnir af broddpukkum sofa í þúsund ár og
Benedikt búálfur og Daði dreki þurfa að taka
á honum stóra sínum til að bjarga málunum.
Þetta er þriðja bókin um Benedikt búáif og
Daða dreka sem búa í Álfheimum. Þeir eru fé-
lagar en ákaflega ólikir, Benedikt er smávax-
inn og hefur alltaf ráð undir rifi hverju, Daði
er stór og ógurlegur en samt alltaf ósköp
hræddur. Slíkar andstæður eru oft spaugileg-
ar og svo er einnig hér. Dídí er aftur á móti
maður en vinur álfa. Hún fann Benedikt í hús-
Hiö illa stefnir í makieg málagjöld
Mynd Ólafs Gunnars við Andann í Miklaskógi.
inu sínu en hann sér um að passa það. Þau
þrjú fara í mikinn leiðangur til að finna
vondu galdranornina og lækningu við þúsund
ára svefninum.
Nokkrir endar eru enn lausir í sögulok og
margt mætti kannski skýra betur, t.d. af
hverju andinn breyttist í tré. En sagan er
mjög spennandi: illmennin eru vond og góða
fólkið gott og Benedikt reynist úrræðagóður
að venju. Myndirnar eru lifandi; einfaldar,
dregnar skýrum dráttum og litríkar. Benedikt
minnir á spjátrungslegan aðalsmann á mynd-
unum og Daði iðulega í grenndinni með
áskapaðan sauðarsvip. Leiðangur Benedikts
og félaga er sýndur á korti fremst og aftast í
bókinni og gefur það sögunni ævintýralegan
blæ í anda bóka Tolkiens.
Benedikt búálfur bregst ekki aðdáendum
sínum frekar en fyrri daginn. Atburðarásin
er hröð og skemmtileg og Andinn í Mikla-
skógi gefur fyrri bókum um Benedikt búáif
ekkert eftir. Katrín Jakobsdóttir
Ólafur Gunnar Guðlaugsson: Benedikt búálfur. And-
inn I Miklaskógi. Mál og menning 2001.
Meiri sálmaspuni
Þeir sem misstu af Sálmum jólanna í Hall-
grímskirkju 17. nóvember geta andað léttar
því vegna flölda áskorana halda Sigurður
Flosason saxófónleikari og Gunnar Gunnars-
son organisti sérstaka aukatónleika í Hall-
grímskirkju á miðvikudagskvöldið kl. 20.30.
Þar kynna þeir nýjan geisladisk; Sálma jól-
anna og leika lög sem tengjast aðventu, jólum
og áramótum. Elstu lögin eru frá miðöldum
en hið yngsta er aðeins sex ára gamalt.
Hér í DV sagði Ólafur Stephensen um tón-
leikana: „Andrúmsloftið i þessari stóru
kirkju, þar sem hljómur orgelsins fyllti út í
hvern krók og kima, var hreint út sagt magn-
að. Þetta kom ekki sist fram í flutningi þjóð-
lagsins „Sjá himins opnast hlið“ sem hreif
áheyrendur með sér á flug um furðuheima
sem tónlistin ein getur boðið til.“
Konur, flokkar og
framboð

Háskólaútgáfan hefur
gefið út bókina Konur,
flokkar og framboð eftir
Svan Kristjánsson og Auði
Styrkársdóttur. Þar greinir
frá rannsókn sem höfundar
gerðu á framboðsaðferðum
íslenskra stjórnmálatlokka
í kaupstöðum við byggða-
kosningarnar 1998 og alþingiskosningarnar
1999.
Þeirri skoðun hefur verið varpað fram að
líklegra sé að konur veljist í framboð í stórum
kjördæmum en smáum og frekar hjá stórum
flokkum en litlum. Einnig hefur heyrst að
hlutfallskosningakerfi (eins og það islenska)
sé hagstæðara konum en meirihlutakerfi. Þá
er stundum rætt um að það sé auðveldara fyr-
ir konur sem og aðra nýliða að komast í ör-
ugg sæti ef „flokksmaskínan“ eða „flokkseig-
endafélög" komi sem minnst nálægt vali á
frambjóðendum og því séu prófkjör betri leið.
Höfundar komast að þeirri niðurstöðu að
þessar skoðanir eigi sér litla stoð í veruleik-
anum. Pólitískur vilji skiptir höfuðmáli varð-
andi framgang kvenna í stjórnmálum. Flokk-
arnir hafa lokaorðið i frambjóðendavali, og
hjá þeim liggur ábyrgðin.
Víg Kjartans
Söguspekingastifti hefur
gefið út Víg Kjartans
Ólafssonar eftir Júlíönu
Jónsdóttur (1838-1917).
Þetta er sorgarleikur í ein-
um þætti, byggður á frá-
sögn Laxdæla sögu af ör-
lögum þeirra Guðrúnar og
Kjartans.
Víg Kjartans Ólafssonar
er elsta leikritið sem varðveist hefur eftir ís-
lenska konu, samið og sviðsett í Stykkis-
hólmi veturinn 1878-79. Einnig er það fyrsta
íslenska leikritið sem gert er eftir íslenskri
fornsögu. Leikritið er til í einu handriti í
Landsbókasafni Islands og hefur ekki áður
komið út á prenti. Helga Kress prófessor bjó
leikritið til prentunar og ritar inngang. Þar
segir hún m.a.: „Þótt leikritið beri nafn
Kjartans Ólafssonar, flallar það fyrst og
fremst um Guðrúnu Ósvífursdóttur. Bygg-
ing þess miðast við hana og fer i hring, leik-
ritið endar eins og það byrjar, á sömu sviðs-
mynd með Guðrúnu einni. /.../ Þessi hring-
laga tími /.../ er talinn einkenna tíma
kvenna og mál skáldskaparins, andstætt
línuréttum tíma karla og hinu almenna
tungumáli samfélagins."
Háskólaútgáfan dreifir bókinni.
Óvissukvöld
I kvöld verður „Óvissukvöld" í Listaklúbbi
Leikhúskjallarans þar sem fjölmargir lista-
menn koma fram og flytja tónlist úr óvæntri
átt. Kannski kemur KK ... kannski Rússíban-
ar, Geirfuglar, Jóel Pálsson, Sigurður Flosa-
son - en kemur Megas? Það er spurningin.
Leikreglurnar eru þær að tónlistarmenn-
irnir mega ekki leika lög sem þeir hafa leik-
ið áður opinberlega þannig að óvissan er
ekki bara fyrir gesti heldur líka tónlistar-
mennina.
Húsið verður opnað klukkan 19.30 og tón-
leikarnir heflast kl. 20.30.