Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.2002, Blaðsíða 17

16
MÁNUDAGUR 14. OKTÓBER 2002
Skoðun
Útgáfufélag: Útgáfuféiagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Aóalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aóstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiósla, áskrift:
Skaftahlíð 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viömælendum fyrir viötöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Verðlag undir smásjá
Tímabært er að menn fari að
skoða verðlagsmál á íslandi af al-
vöru og þunga. Alltof lengi hefur
almenningur yppt öxlum yfir háu
verðlagi hér á landi, alltof lengi
hafa stjórnvöld þagað þunnu hljóði
um þennan mikilvægasta mála-
flokk í rekstri heimilanna, alltof
lengi hefur verslunin í landinu afsakað okrið með aðílutn-
ingsgjöldum og smæð markaðarins. Hátt verðlag á íslandi er
nú loksins komið á dagskrá Alþingis. Loksins tekur löggjaf-
inn við sér og spyr hvað ami að.
Og það er margs að spyrja. Og undrunarefnið er ærið.
Fyrst og fremst þarf að svara þeirri áleitnu spurningu af-
hverju verðlag hér á landi er að jafnaði tugum prósenta
hærra en í næstu löndum. Og eins þarf að huga að verðlags-
þróun síðustu ára. Hvur skollinn gengur þar á? Matvöruverð
á íslandi hækkaði um 34 prósent á árunum 1991 til 2001. TU
samanburðar hækkaði matvara 22 prósent í Danmörku, 19
prósent í Noregi, 5 prósent í Finnlandi og 4 prósent í Svíþjóð.
Það svíður undan fleiri tölum. Grænmeti hækkaði mun
meira á íslandi á umræddu tíu ára tímabUi en annars stað-
ar á Norðurlöndunum, eða um 48 prósent. TU samanburðar
hækkaði grænmetisverð um 31 prósent í Noregi, 15 prósent
í Svíþjóð en lækkaði - já, segi og skrifa lækkaði - um 3 pró-
sent í Finnlandi og 1 prósent í Danmörku. Hvað gengur hér
á? Hvernig í ósköpunum er hægt að réttlæta þennan gríðar-
lega mun á verðlagsþróun? Almenningur á hér heimtingu á
skýrum svörum.
Athygli vekur að verðlag í EFTA-ríkjunum er að jafnaði
mun hærra en á evrusvæðum Evrópu. ísland og Noregur og
reyndar Sviss að auki skera sig úr að þessu leyti. Þar er
langsamlega dýrast að kaupa inn lífsnauðsynlega matvöru
til heimilisins. Enda þótt evran og ESB-aðild sé að verða að
pólitísku tabúi á íslandi verður ekki hjá því komist að spyrja
í þessu sambandi hvort fákeppni fái þrifist í skjóli lítillar og
einangraðrar myntar. Leiðir lítil og sveiflukennd mynt til
minni samkeppni?
í þessu efni er aðalatriði að hátt verðlag í alþjóðlegum
samanburði er komið á dagskrá í íslenskri þjóðmálaum-
ræðu. Stjórnmálamenn eru að átta sig á að almenningur tel-
ur sig hluta af álfu en ekki eylandi. í sívaxandi mæli bera ís-
lendingar kjör sín saman við það besta sem þekkist á öðrum
stöðum í Evrópu og í norðanverðri Ameríku. Þeir krefjast
þess að sitja við sama borð og Danir og Hollendingar. Nærri
fimmtíu prósenta hærra verð en almennt þekkist hrekur fólk
úr landi.
Viðhorf stjómmálamanns
Alþingismaðurinn Jónína Bjartmarz steig niður úr ágæt-
lega fægðum filabeinsturni sínum fyrir helgi og taldi DV
ganga erinda handrukkara með umfjöllun sinni um ofbeldi
undirheimanna. Tilefnið var greinaflokkur sem birtist í
blaðinu í síðustu viku en þar ræddi blaðamaður við fjölda
fólks sem þekkir til þess gegndarlausa og ógeðslega ofbeldis
sem stundað er í skúmaskotum samfélagsins. Allar upplýs-
ingar blaðsins voru sannreyndar á fleiri en einum stað.
Umræddur alþingismaður lét hafa það eftir sér í útvarps-
þætti að „það er verið að blása þetta svolítið upp með umfjöll-
un í blöðum og slíku...“ Og þingmaðurinn sagði einnig: „Eru
menn ekki þarna að ganga erinda þessara manna (handrukk-
ara), vegna þess að þetta eykur ótta þegar menn lesa um
þetta...“ Af mörgu misjöfnu sem alþingismenn hafa látið út úr
sér er þetta með eindæmum. Og umhugsunarefni að inni á
Alþingi sé til fólk sem vill þegja um þjóðfélagsmeinin.
Sigmunur Ernir
DV
/
A mörkum hins byggilega heims
Fram til aldamótanna nítján
hundruð bjó allur þorri þjóðar-
inar í dreifbýli, við afar frum-
stæða atvinnuhætti til lands
og sjávar. Þar af leiðandi var
hún háðari náttúruöflunum en
nú er.
Telja má fullvíst að það sem fyrst og
fremst stóð þjóðinni fyrir þrifum til foma
hafi verið að hér varð ekki þéttbýlis-
myndun við sjávarsíðuna í jafn ríkum
mæli og meðal annarra siðmenntaðra
þjóða.
Þegar harðnaði á dalnum vegna
óblíðrar náttúru gat því einungis tvennt
skeð, annars vegar stórfelldur mannfellir
af völdum harðæris eða fólksflutningar
af landi brott sem hefðu annars beinst til
þéttbýlis hefði það verið fyrir hendi. Þar
sem enginn staður var innanlands sem
hægt var að leita til þegar illa áraði í
landbúnaði áttu þeir sem flosnuðu upp
ekki í annað hús að venda en út fyrir
landsteinana. Draumurinn um 300 þús-
und manna dreifbýli sem framleitt gæti
svínakjöt og egg fyrir breskan markað
var því tálsýn.
Sveigjanlegt þjóðlíf
Hugtakið byggilegur eða óbyggilegur
er því háð því við hvers konar aðstæður
búið er, svo og atvinnuhætti og fleira.
Þegar á reyndi varð Grænland óbyggiiegt
norrænum mönnum. Örlög þeirra eru þó
ekki að fuilu kunn. Frumbyggjamir gátu
lifað í landinu í gegn um þykkt og þunnt
sem þjóð veiðimanna en landnemar
hugðust flytja með sér búskaparhætti að
utan sem engan veginn áttu við handan
Grænlandshafs. Reyndar stóð búsetan í
um fjórar aldir en þegar tók fyrir að-
drætti vegna svartadauða og verulega
harðnaði í ári, auk þess sem minna varð
um fóður og beit fyrir búfénað þumkað-
ist byggð hinna norrænu út. - Á fimmt-
ándu öld hefir því Grænland verið hand-
an hins byggilega heims nomænna
manna sem í einangrun ætluðu að hafa
viðurværi sitt af kvikfjámækt.
Þótt nú legðist ís að landinu, yrði fast-
ur mánuðum saman og i kjölfarið fylgdu
grasleysisár, jafiivel stórgos með gríðar-
legu öskufalli, yrði ekki sama vá og fym
á öldum þótt margir fengju vissulega
harðan skell. Bæði vegna þess að neyð-
araðstoð myndi berast til hinna þurf-
andi og hægt væri að leita annað í at-
hvarf.
Gosið í Eldfelli sýndi og sannaði
hversu sveigjanlegt íslenskt þjóðlíf er,
að mögulegt skyldi hafa verið að flytja á
einni nóttu um fimm þúsund manns bú-
ferlum án nokkurs viðbúnaðar að heita
mætti. Hefði gosið fyrir einni til tveim-
ur öldum og fimm þúsund manns flust
til lands úr Eyjum eða sama hlutfall
þjóðar á einu bretti hefði ástandið orðið
ailt annað. Koma hefði þurft íbúum Eyja
einhvers staðar fyrir, að meðaltali ein-
um á hverjum bæ til sveita, um stundar-
sakir eða til frambúðar, allt eftir því
hvemig byggð hefði reitt af. Fjölskyldur
hefðu sundrast í frumeiningar sínar
með allri þeirri sálarangist sem slíku
fylgir fyrir feður, mæður og böm sem
aðskilin yrðu um óákveðinn tíma.
Afstæð eru möridn
Hörmungarfréttir um mannfelli berast
iðulega frá Afríku vegna þurrka, á sama
tima er jafnþurrt í Nevada án þess að sá
þurrkur raski ró íbúanna. Norður- og
Suður-Kórea era önnur dæmi um grann-
ríki þar sem íbúamir em ólíkt í stakk
búnir til að mæta náttúruhamfórum.
Kínveijar vom fyrri til að losa sig við
hungurvofuna en Indverjar ef marka má
fréttaflutning. Löngu eftir að fréttir
hættu að berast frá Kína um hung-
ursneið sultu einatt íbúar ýmissa héraöa
Indlands heilu hungri. Mörk hins byggi-
lega heims eru því afstæð.
Með hátækni og breyttum atvinnu-
háttum ætti hinn byggilegi heimur að
hafa banist út, séu forsendur hans borg-
arsamfélag að vestrænni fyrirmynd, sem
stendur fóstum fótum, sama hvað á dyn-
ur, þurrkar eða flóð, frost eða funi. Ann-
ars ræðst möguleg byggð af þeim at-
vinnuháttum sem hentugir em, ásamt
þeim fjöida sem landið þarf að brauð-
fæða. Á Svalbarða ætti því þegar fram
líða stundir að geta þrifist fjölmennt há-
tæknisamfélag, þótt hann sé eflaust óhæf-
ur til akuryrkju og litt fallinn til kvikfjár-
ræktar.
„Þótt nú legðist ís að landinu, yrði fastur mánuðum sam-
an og í kjölfarið fylgdu grasleysisár, jafnvel stórgos með
gríðarlegu öskufalli yrði ekki sama vá og fyrr á öldum
þótt margir fengju vissulega harðan skell. “ Hafís út af
Vestfjörðum á seinni árum.
F-listinn brást öryrkjum
Eins og kunnugt er náði framboð F-
listans inn manni í borgarstjórn í síð-
ustu sveitastjórnarkosningum. Mál-
flutningi framboðsins í kosningabar-
áttunni var ekki síst beint til þeirra
sem minna mega sín i þjóðfélaginu.
Þannig gaf framboðið sig út fyrir að
vera sérstakur málsvari öryrkja.
í borgarstjóm hefur Ólafur Magn-
ússon, oddviti F-listans, krafist þess
að skattleysismörk verði hækkuð til
þess að bæta stöðu öryrkja. Nú er
það sjálfsagt mál að Ólafur reifi
þessa skoðun sína, en hitt er ljóst að
Reykjavíkurborg getur ekki hækkað
skattleysismörk; það getur enginn
nema Alþingi. Það er þó ekki þar
með sagt að Reykjavíkurborg geti
ekki gripið til annarra úrræða til að
bæta kjör öryrkja.
Þann 5. september lagði Björn
Bjamason, leiðtogi sjálfstæðismanna
Hafsteinn Þór Hauksson
fyrsti varaformaöur SUS
Kjallari
í Reykjavik, fram tillögu um stór-
lækkun fasteignaskatta á öryrkja og
aldraða. Það kom ekki á óvart að R-
listinn skyldi vera andsnúinn tillög-
unni, enda fyrirfram á móti öllu sem
Sjálfstæðisflokkurinn leggur til. Það
sem vakti hins vegar furðu var að
Gísli Helgason, fulltrúi F-listans á
borgarstjórnarfundinum, sá sér ekki
fært að styðja tillöguna!
Fulltrúar F-listans krefjast þess af
alþingismönnum að þeir létti undir
með öryrkjum. Á sama tíma sitja þeir
aðgerðarlausir hjá þegar þeim gefst
sjálfum tækifæri á að styðja við lækk-
un gjalda á öryrkja. öryrkjum er lítil
hjálp í slíkum stjórnmálamönnum.
Ekki vekja viðbrögð formanns Ör-
yrkjabandalags íslands, Garðars
Sverrissonar, minni furðu. Öryrkja-
bandalagið keypti fyrir nokkrum
dögum heila opnu i Morgunblaðinu.
Þar voru alþingismenn minntir á að
í Evrópu væri komandi ár tileinkað
fótluðum.
En um leið og Garðar Sverrisson
minnir stjórnvöld á baráttuna fyrir
betri kjörum, sá hann sér ekki fært
að lýsa stuðningi við tillöguna sem
ajálfstæðismenn fluttu í borgar-
stjóm. Nú hefur það ekki farið fram-
hjá mörgum að Garðar er lítill aðdá-
andi Sjálfstæðisflokksins. Honum er
auðvitað fullfrjálst að styðja þann
stjómmálaflokk sem hann vill. En að
hann skuli láta andúð sína á Sjálf-
stæðisflokknum bitna á baráttumál-
um öryrkja er óásættanlegt. Öryrkj-
um er lítil hjálp í slíkum forystu-
mönnum.
Blátt áfram
„Og svo er fimmta hvert skipti
frítt."
Ónafngreind íslensk vændiskona í viö-
tali! fréttum Sjónvarpsins
Enginn í strætó
„Raunar er það svo að kalla mætti
bílinn almenningssamgöngur því
hann er svo almennt notaður en
strætó er hins vegar réttnefndur
einkabíll því það er hending ef bíl-
stjórinn er ekki einn í vagninum.
Engu að síður er ýmislegt fleira gert
til að þröngva hinum almenna manni
til að nota strætisvagnana en að aug-
lýsa ágæti þeirra. Rekstur strætis-
vagnanna er til dæmis niðurgreiddur
um mörg hundrað milljónir á ári.
Reykjavíkurborg leggur til dæmis um
700 milljónir króna af fé almennings
í rekstur strætó á hverju ári.
Hiö opinbera reynir einnig að gera
eigendum bíla erfitt fyrir með ýmsum
hætti. Skattar era ekki aðeins háir á
bílana sjálfa heldur fá menn að kenna
á því í hvert sinn sem eldsneyti er
bætt á tankinn. Þegar allt er talið
greiða bíleigendur um 30 milljarða
króna í skatta á ári. Bíleigendur fá
aðeins brot að þessum sköttum til
baka í bættri þjónustu, það er að
segja með viðhaldi vega.
Og svo er það mengunin. Nýting
strætisvagnanna er svo léleg að
farþegi í strætó mengar í mörgum
tilfellum meira en notandi einka-
bílsins.“
Vefþjóöviljinn á Andriki.is
Stirt á milli
„Þingmenn
Reykjavíkur
þyrftu allir sem
einn að standa
vörð um hags-
muni umbjóð-
enda sinna í
borginni en því
miður hefur það
viljað brenna við
að þingmenn og ráðherrar D-listans
setji andúð sina á stjórnendum
Reykjavíkurborgar ofar hagsmunum
borgarbúa. Reykvíkingar eiga betra
skilið.“
Steinunn Valdís Óskarsdóttir, borgar-
fulltrúi, ! yfirlýsingu um að ekki veröi
af framboði hennar til Alþingis
MÁNUDAGUR 14. OKTÓBER 2002
41
Framtíð Evrópu, framtíð ESB
Steingrímur i.
Sigfússon
formaöur Vinstri
hreyfingarinnar-græns
framboös og situr í
utanríkismálanefnd
Alþingis.
Fyrirhuguð stækkun Evr-
ópusambandsins er eitt
stærsta mál sem verið
hefur á dagskrá evr-
ópskra stjórnmála um
langt árabil. Ýmislegt
gott má um stækkunar-
áformin segja.
Það eru vissulega göfug markmið
með stækkuninni að tryggja betur
frið og auka stöðugleika á megin-
landi Evrópu. Einnig er ætlunin að
stækkunin verði til stuðnings upp-
byggingu í nýfrjálsum ríkjum um
austan- og suðaustanverða álfuna.
Hitt er ljóst að stækkunin er flók-
ið og erfitt úrlausnarefni og hvorki
án fórna né vandamála. Fyrir
nokkru sat undirritaður ráðstefnu
sem sótt var af fjölmörgum fulltrú-
um vinstri sinnaðra stjórnmálaafla
og umhverfisvemdarflokka í Evr-
ópu. Yfirskrift ráðstefnunnar var
Óskipt Evrópa (An Undivided
Europe). Þátttakendur frá ríkjum
sem nú sækja um aðild að Evrópu-
sambandinu voru áberandi, einkum
Pólverjar, Ungverjar og fulltrúar frá
Eystrasaltsríkjunum. Undirritaður
flutti erindi og var síðan þátttak-
andi í pallborði á ráðstefnunni og er
hér í greininni að hluta til byggt á
erindinu.
Hagsmunir íslands
Ég hóf mál mitt á því að útskýra
hvers vegna ísland væri ekki aðili
að Evrópusambandinu og það væri
að mínu mati, í ljósi okkar miklu
sérstöðu, ekki hagstætt fyrir okkur
að ganga í Evrópusambandið. Eftir
sem áður hefðum við fullan skilning
á því að aðrar þjóðir sem byggju við
allt aðrar aðstæður veldu þá leið.
Helstu rök sem færð væru gegn að-
fld íslands væru: afsal á fullveldi,
sjálfstæðum samningsrétti og sjálfs-
ákvörðunarrétti landsins; takmark-
aðir möguleikar tfl sjálfstæðrar hag-
stjórnar; hagsmunir sjávarútvegs,
landbúnaðar og ferðaþjónustu; lýð-
ræðishallinn og miðstýringin í Evr-
ópusambandinu; tollmúrar sem ís-
land lenti inn fyrir; beinn kostnaður
af þátttöku og síðast en ekki síst
hagsmunir íslensks vinnumarkaðar
og mikilvægi þess fyrir ísland að
hafa stjómtæki og ákvörðunarvald
til þess að tryggja hér fulla atvinnu.
Við íslendingar byggjum sannar-
lega í Evrópulandi og vildum taka
þátt í margvíslegri samvinnu Evr-
ópuríkja en sæjum hagsmunum
okkar betur borgið utan Evrópu-
sambandsins og með því að byggja
samvinnu okkar á öðrum grunni en
fullri aðfld. íslandi hefði vegnað vel
sem sjálfstæðu ríki og fátt benti tfl
annars en að svo myndi verða
áfram.
Fjölbreytt Evrópa - fábreytt
Evrópusamband
í minni framtíðarsýn fyrir Evr-
ópu lagði ég áherslu á að ekki mætti
horfa fram hjá landfræðflegum,
sögulegum, menningarlegum og
efnahagslegum þáttum. Staða land-
anna væri ólík og tfl þess þyrfti að
taka tillit. Þegar litið er á landakort
af Evrópu og tfl þess hvaða riki í
norðan- og vestanverðri Evrópu
hafa farið sér hægast í þátttöku í
samrunanum er engin tilviljun að
það eru þau ríki sem liggja fjærst
valdamiðstöð Evrópusamvihnunnar
á meginlandi Evrópu.
Það er ekki tilvfljun að ísland og
Noregur hafa ekki gerst aðilar að
Evrópusambandinu. Það er ekki
heldur tilvfljun að þau Evrópulönd
sem ekki hafa tekið upp evru eru
Svíþjóð, Danmörk og Bretland. Það
er hreint engin tilviljun að það eru
írland og Bretland sem ekki taka
þátt i Schengen-samstarfmu. Og það
er ekki tilvfljun heldur að Danir
hafa ætíð verið varkárir þátttakend-
ur í ESB, ítrekað knúið fram undan-
þágur og haft áhrif á þróun Evrópu-
samrunans. í þjóðaratkvæöagreiðsl-
um hefur danska þjóðin aftur og aft-
ur tekið í taumana og neitað að
stökkva á Evrópuhraðlestina.
í suðri má nefna sem dæmi Möltu
úti í Miðjarðarhafinu, miðja vegu á
milli Evrópu og Afríku. Þar hefur
andstaða við aðfld að Evrópusam-
bandinu veriö mikil. Skýringin er
auðvitað ekki einungis landfræði-
„Staða Kaliningrad er
lýsandi í þessu sambandi.
Við stækkunina verður
Kdliningrad-eyja inni í
Evrópusambandinu og sú
milljón manna sem þar
býr í raun og veru girt
af. “ - Pólskur
landamœravörður ásamt
hundi sínum gœtir pólsk-
rússnesku landamœranna
sem mynda fleyg milli
Póllands og Litháen.
leg. Hún er líka efnahagsleg, söguleg
og menningarleg.
Staðreyndin er einfaldlega sú að
aðstæður eru aðrar á Norðurlönd-
um eða á eyjum eins og írlandi,
Bretlandi og Möltu, en á meginlandi
Evrópu. Það hentar ekki endilega
öllum að allt sé steypt í sama mót,
að þátttaka ríkja í evrópskri sam-
vinnu sé öll á sama grundvelli, að
Evrópusamvinnan sé bara annað-
hvort eða, full aðild eða ekki neitt.
Það sem við íslendingar þurfum að
tala fyrir er Evrópa fjölbreytileika
og sveigjanleika, Evrópusamvinna
sem býður upp á val.
Hvert er valið sem írsku þjóðinni
stendur til boða eftir að hún gerði
sér lítið fyrir og felldi aðild að Nice-
sáttmálanum? Jú, valið er að kjósa
aftur. Og svo væntanlega aftur og
aftur þangað til að „rétta svarið“
hefur fengist. Arkitektar Evrópu-
samrunans virðast leynt og ljóst
stefna að evrópsku sambandsríki,
evrópsku stórríki þar sem undan-
þágur eða frávik frá samrunaþróun-
inni eru ekki leyfð.
Hvað mun gerast ef einhverjar af
þjóðunum sem nú sækja um aðild
fella hana í þjóðaratkvæöagreiðslu?
Eins og staðan er nú er það vel
mögulegt að í einu eða fleii’i um-
sóknarríkjum verði aðildin felld.
T.d. í einhverju af Eystrasaltsríkj-
unum, Póllandi eða Slóveníu. Hverj-
ir eru þá valkostirnir sem þessum
rikjum standa til boða? í raun og
veru engir eins og Evrópusamband-
ið hefur sett hlutina upp.
Blokkir og landamæri
Gallinn við hugmyndafræði af því
tagi sem liggur að baki stækkun
Evrópusambandsins og um leið
stækkun NATO er að hún er byggð
á blokkahugsun. Á samvinnunni
eiga að vera ytri mörk, landamæri
eða girðingar. Það sem vinnst með
stækkuninni er þá einfaldlega að
þessi mörk eru flutt til. í stað þess
að þau lágu áður milli Þýskalands
og Póllands eiga þau nú að liggja á
milli Póllands, Úkrainu og Hvíta-
Rússlands. Áfram standa menn
frammi fyrir ytri landamærum eða
mörkum og öllum þeim vandamál-
um sem þeim fylgja.
Staða Kaliningrad er lýsandi í
þessu sambandi. Við stækkunina
verður Kaliningrad eyja inni í Evr-
ópusambandinu og sú milljón
manna sem þar býr í raun og veru
girt af. Evrópusambandið mun
ávallt eiga nágranna. Spumingin er
bara hverjir þeir eru og hvernig
samskiptum við þá er háttað. Er
kannski hugmyndafræðin um upp-
byggingu hins evrópska stórríkis,
sem alltaf hefur verið mjög umdeild,
einnig beinlínis að verða úrelt? Fel-
ur ekki svonefnd hnattvæðing m.a. í
sér að ekki bara einhver hópur
ríkja, heldur allur heimurinn, reyni
að setja sér samræmdar leikreglur?
Nú heyrist æ oftar, að vegna drottn-
andi stööu Bandaríkja Norður-Amer-
íku í alþjóðastjórnmálum sé nauðsyn-
legt að byggja upp mótvægi við þau á
evrópska meginlandinu. Þar tel ég
menn komna út á hættulega braut ef
yflrgangssemi eins stórveldis í heim-
inum á að mæta með því að byggja
upp annað eða fleiri. Eina svarið við
yfirgangi stórvelda er að berjast fyrir
réttlátri alþjóðasamvinnu, fýrir fjöl-
breytileika og möguleikum smárikj-
anna á að lifa sinni sjálfstæðu tilveru
í heiminum. Þar sem þau fá að vera í
friði hefur þeim yfirleitt vegnað vel.
Evrópuþjóðir, og þó einkum þær sem
eru smærri og liggja fjær valdamið-
stöðum Evrópusamrunans, eiga að
tala fyrir svæðisbundnu samstarfi og
alheimssamstarfi þar sem alþjóða-
stofnanir eru styrktar og böndum
komið á yfirgangssöm stórríki. Eru
líkur á að stórríki Evrópu muni tala
fyrir slíku jafnvægi?
Er aukinn sveigjanleiki
mögulegur?
í samrunaferli Evrópuríkja hefur
til þessa ríkt einstefna. En er sú
stefna skynsamleg? Gæti ekki farið
svo á endanum að það verði einmitt
hún sem beri dauðann í sér? Aö þeir
sem ráða ferðinni í Evrópusamrun-
anum séu með stirðleika og einsýni
að grafa sér eigin gröf? Væri sveigj-
anlegri stefna sem byggðist á fleiri
möguleikum við og inn í hið evr-
ópska samstaif ekki líklegri og væn-
legri tfl árangurs? Svo ekki sé talað
um að það væri ólíkt lýðræöislegra
að þjóðimar eigi val um mismun-
andi kosti en ekki bara annaðhvort
eða. Þjónar það ekki báðum aðilum
vel, íslandi og Noregi annars vegar
og Evrópusambandinu hins vegar,
að löndin i norðvestanverðum út-
jaðri Evrópu geri nákvæmlega það
sem þau gera nú, taki þátt í Evrópu-
samvinnunni með margvíslegum
hætti án þess að ganga í sambandið?
Væri sérstaða þessara landa auð-
veldari viðfangs innan sambandsins
eða þveröfugt?
Ef þátttaka rikja i evrópskri sam-
vinnu væri með sveigjanlegri hætti
og í ríkari mæli á þeirra eigin for-
sendum mætti t.d. hugsa sér bæði
tvíhliða samninga og breiða samn-
inga um viðskipti og samvinnu.
Einnig væru mismunandi aðildar-
stig að sambandinu (associated
membership) möguleiki. Þá gæti
virk og markviss nærsvæðastefna
þar sem byggð væru upp samskipti,
viðskipti og samvinna við ná-
grannaríki, án þess að þau þyrftu
þar með að gerast aðilar að einsleitu
sambandsríki, skipt miklu máli.
Við skulum ekki nálgast umræð-
ur um Evrópumál, samrunaferli,
stækkun eða framtíð yfirleitt, bund-
in á klafa nauðhyggju eða vonleysis
um að nokkru sé hægt að breyta.
Þvert á móti eigum við að þora að
tefla fram hugmyndum um aðra
framtíðarsýn og möguleika og í því
eigum við skoðanasystkinum að
mæta vítt og breitt um Evrópu. Það
verður spennandi að taka þátt í og
fylgjast með þróun mála næstu ár og
áratugi. Þegar á sér stað mikil gerj-
un í umræðum um Evrópumálin og
sett eru stór spumingarmerki við
gömlu hugmyndafræðina um evr-
ópskt stórríki eða evrópskt sam-
bandsríki (Federal Europe). Hver
veit nema tímar valddreifingar,
svæðasamvinnu, fjölbreytni og val-
möguleika séu handan við hornið í
evrópskum stjórnmálum? Vindar
sögunnar blása sjaldnast lengi í
einu úr einni og sömu áttinni.