Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.2002, Síða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 2002
Menning___________________________________________________________________________________________________________________________DV
Umsjón: Siija Adalsteinsdóttir silja@dv.is
„Heimurinn er á mótum tvennra tíma árið
1900," segir Þórunn Valdimarsdóttir og strýkur
hárið vandlega aftur fyrir eyru. „Það er komin
bullandi fjölmiðlun en hún er svo hœg! Allar frétt-
ir berast hingað meó skipum því siminn er ekki
kominn. Og meira að segja tekur heimskautafari
með sér bréfdúfu og sendir fréttir af sér meö henni!
Fjöldi fréttablaða er álíka mikill á íslandi og í
Danmörku, tíönin er bara minni. Þar eru dagblöð
en hér vikublöð eóa hálfsmánaöarblöö. Eitt blað
var í Fœreyjum á þessum tima en ekkert í Grœn-
landi. “
Þórunn Valdimarsdóttir sýnir á sér tvær ólík-
ar hliðar til skiptis, sagnfræðtnginn og rithöfund-
inn. í fyrra kom út skáldsagan Hvíti skugginn; í
ár kemur út Horfmn heimur, sneiðmynd af ís-
landi árið 1900. Þórunn var með vinsæla útvarps-
þætti um þetta efni fyrir nokkrum misserum en
hér er það stórlega aukið. Þórunn tekur skýrt
fram að hún sé ekki að halda fram hjá Matthíasi
Jochumssyni með þessu verkefni því hún hafi
verið búin með þessa bók áður en hún hóf vinnu
við ævisögu Matthíasar sem nú er hennar aðal-
starf.
Engin feimni við dánarorsök
„Hugmyndin kviknaði upphaflega þannig að ég
DV-MYND HARI
Þórunn Valdimarsdóttir, sagnfræöingur og rithöfundur
Þeir tímar renna áreiöanlega upp innan skamms aö viö áttum okkur á þeim auöæfum sem felast í sögunni.
Meö veiðileyfi á fortíðina
- Þórunn Valdimarsdóttir tekur nákvæma sneiðmynd af íslensku
var að skoða blöðin út af allt öðru verkefni og
eins og allir sagnfræðingar sem komast i tæri við
þessi gömlu blöð þá varð ég að passa mig að detta
ekki ofan í þau, þó mig dauðlangaði til að lesa
þau frá orði til orðs, fréttir, greinar og jafnvel
auglýsingar. Skömmu seinna gaf Rannís mér
veiöileyfi á fortíðina með styrk til að skoða alda-
mótafjölmiðlana og þar að auki fékk ég styrk frá
Menningarsjóði útvarpsstöðva, þess vegna gerði
ég útvarpsþættina líka.“
Þórunn safnaði fullri rúmfataskúffu af ljósrit-
um og spjöldum áður en hún byrjaði fyrir alvöru
að búa til bókina og fann efni sem varðaði alla
þætti þjóðfélagsins. Blöðin reyndust gefa ótrúlega
glöggar upplýsingar um samgöngur - til dæmis
má sjá hvemig hin árlega inflúensa kemur á land
á Austfjörðum og ferðast með landpósti og póst-
skipinu stað úr stað - líka heilbrigðismál, at-
vinnuvegi og menningarmál.
„Það er lítið að gerast í landbúnaðinum en
stofnað er félag til að góma landhelgisbrjóta og
mikil átök eru við erlenda togara sem veiða alveg
upp undir landsteinum," segir hún. „Slysafréttir
sýna manni glögga mynd af samfélagi fyrir vel-
ferðarkerfi og í dánarfregnum er fólki lýst eftir
stétt og stöðu. Menn eru alveg ófeimnir við að
leggja dóm á hina látnu; ég tók saman langa þulu
um það hvemig konum er lýst og hvemig körlum
er lýst. Það er svo ólíkt sem þykir prýða kynin
hvort um sig! Svo er heldur engin feimni við dán-
Bókmenntir
arorsök - hún kom inn með
borgaralegri hugsun á 20. öld-
inni. Þá fengum við svo stóran
pakka af mannasiðum sem ekki
voru í gildi í gamla samfélag-
inu.“
Fortíðin - sameign þjóðar
„Fjölmiðlar lýsa heimi sem er
sjálfsagður," heldur Þórunn
áfram. „En af því að þetta er horfinn heimur þá
verða smáatriðin oft stórkostleg. Bindindishreyf-
ingin er komin í gang, svo dæmi sé tekið, og
menn auglýsa undir nafni: „Ég er hættur að
drekka frá og með þessum degi og ef þið eruð vin-
ir mínir þá gefið þið mér ekki sopa!“ Eða auglýs-
ingin: „Ef ykkur vantar þarfanaut, talið þá við
ritstjórann"! En þetta er mikil óreiða og þaö þarf
sagnfræðing til að greiða úr efninu fyrir fólk. Við
höfum yfirlitsritin til að átta okkur á hlutum og
skilja hvað er á bak við þá.“
- Fáum við þá fulla mynd af samfélaginu með
því að lesa blöðin? Vantar ekkert?
„Það sem vantar eru langar samhangandi sög-
ur - og þó koma þær fyrir þegar hneykslismál
koma upp,“ segir Þórunn. „Annars eru þetta brot
og á ýmsan hátt alveg sambærileg við blöðin
núna. Og það er gaman að sjá hvemig samræður
opnast við okkar tíma hvað eftir annað."
samfélagi aldamótaárið 1900
Horfinn heimur kemur út hjá Máli og mynd og
Sögufélagi og á vel við aldarafmæli Sögufélags í
ár því hún lýsir einmitt heiminum eins og hann
var þegar það var stofnað. En fyrir hvem er þessi
bók?
„Þá sem eru heillaðir af fortíðinni - þá sem
hafa sögulegu skáldsagna- eða kvikmyndabakter-
íuna í blóðinu," segir Þórunn og bætir við að þeir
sem heilluðust af tímanum í skáldsögu hennar,
Stúlku með fingur, sem fékk Menningarverðlaun
DV í bókmenntum árið 2000, geti komist inn á
það sama svið í þessari bók.
„Við í þessu landi eigum nokkrar sameignir,“
segir hún að lokum. „Það er í fyrsta lagi fiskur-
inn í sjónum kringum landið, annað er tungan,
þriðja er landið sjálft, lika svæðið norðan við
Vatnajökul sem þjóðin þorði ekki yfir í margar
aldir af ótta við forynjur, og loks er sagan sam-
eign okkar. Þeir tímar renna áreiðanlega upp
innan skamms að viö áttum okkur á þeim auðæf-
um sem felast í sögunni. Ég heyrði einhvers stað-
ar að tíminn væri fjórða víddin og því duglegri
sem sagnfræðingar eru að gera góða troðninga
inn í fortíðarlandiö - alveg eins og þarf að leggja
vegi um hálendið til að skemma það ekki - þvi
aðgengilegra verður það almenningi. Kosturinn
við að vera manneskja en ekki api er einmitt sá
að við eigum alla þessa menningu, alla þessa for-
tíð til að auðga okkur.“
Hver er KK?
í rúman áratug hefur Kristján
Kristjánsson - KK - verið fræg-
ur tónlistarmaður sem frá fyrstu
stundu var rætt um eins og allir
vissu hver hann væri. Sum okk-
ar kinkuðu bara kolli og sögðu
KK, já, einmitt, og létu eins og
við vissum það líka, hrædd um
að verða okkur til skammar með
fáfræðinni. Nú kemur Einar
Kárason okkur til hjálpar með nýrri sögu KK
sem einna helst mætti kalla uppvaxtar- eða
þroskasögu.
Saga KK skiptist í fimm hluta. Fyrst er lýst
uppvexti hans í Ameríku, í umhverfi sem við
þekkjum öll úr fjölmörgum sjónvarpsþáttum og
kvikmyndum. í öðrum hluta er lýst bemsku og
æsku á íslandi en í þeim þriðja og fjórða dvöl
hans í Lundi og víðar á Noröurlöndum á þrítugs-
eddri. Þar er fyrirferðamikil sagan af „bösk“ KK
sem gerðist götulistamaður um þrítugt og var það
að sönnu ævintýralegt líf.
Þessa sögu rekur Einar Kárason af miklum
krafti og þeirri frásagnargleði sem gerði hann
einn vinsælasta rithöfund íslands með „Eyjabók-
um“ sínum. Hér er enda lýst nokkurn veginn
sama tímabili og að sumu leyti svipuðum erfið-
leikum, svo sem baráttunni við Bakkus. 1 fyrstu
er stílgleðin dálitið ágeng og hliöskipun tengdra
setninga keyrir næstum um þverbak (og .. og ...
og) en hann kann þetta svo vel og fljótlega er les-
andinn kominn á vald frásagnarinnar.
Þroskasaga KK hefur tvo meginkosti: Annars
vegar hina ófullkomnu og shmdum seinheppnu
en geðþekku aðalsöguhetju, en hins vegar er
sögumaður í ham og skemmtir sér svo vel yfir
frásögninni að auðvelt er að hrífast með. Einar
hefur tæplega verið í jafn miklu
stuði frá því á 9. áratugnum. Eins og
stundum áður rís hann þó hæst þeg-
ar umfjöllunarefnið er fremur nötur-
legt.
Einn áhrifamesti kaflinn fjallar
um sumar í sveit þar sem söguhetjan
er látinn þræla við fremur illan kost.
Raunar eru fyrstu tveir hlutar bók-
arinnar sagðir af slíkri hind að þeir
ná svipuðu taki á lesendum og vel
heppnuð spennusaga. Sagan nær
ekki alveg sama flugi þegar líða tek-
ur á. Fyllirí, slagsmál og eiturlyf eru
fyrirferðarmikil og stundum svo
óskemmtilegt efni að jafhvel sögu-
maðurinn fær ekki rönd við reist.
Hefur hann þó næmt auga fyrir hinu
spaugilega án þess þó að gera
nokkum tímann lítið úr skuggahlið-
uniun.
Snjallræði er að ljúka sögunni um
það leyti sem KK slær í gegn á ís-
landi. Fyrir vikið er hún heildstæð-
ari og leysist ekki upp í smásagna-
safn með miskostulegum sögum úr
lífi listamannsins eins og stundum
vill verða.
Ævisögur eru vandmeðfarin bók-
menntagrein. Sú tegund sem nú er
vinsælust er „skrásetningarævisag-
an“, saga frægrar manneskju rétt af miðjum
aldri, skráð af einhverjum öörum, gjaman blaða-
manni. Formið er vandmeðfarið, fátt rís þar úr
flatneskjunni og sjaldan um nokkra heildarsýn
að ræða. Einar Kárason sýnir hins vegar I sögu
KK hvað snjall höfundur getur moðað úr góðu
KK og ævlsöguritarl hans, Elnar Kárason
Ná lesendum á sitt vald.
DV-MYND HARI
efni. íslenska skrásetningarævisagan fær hér
liðsauka sem um munar.
Ármann Jakobsson
Einar Kárason. KK - Þangaö sem vindurinn blæs. Al-
menna bókafélagiö 2002.
Franskar
nútímabókmenntir
Á morgun kl. 17.15
ætla fjórir þýðendur
franskra bókmennta á
íslensku að ræða sam-
an um verk eftir
Michel Houellebecq,
Dai Sijie, Amélie Not-
homb, Emmanuel
Carrére, Eric-Emmanuel Schmitt og
Yasminu Reza. Umræðufundurinn
verður haldinn í Þjóðarbókhlöðunni
og þar kynna Friðrik Rafnsson, Guð-
rún Vilmundardóttir, Kristján Þórð-
ur Hrafnsson og Sigurður Pálsson
þessa höfunda sem þau hafa nýlega
þýtt og velta fyrir sér straumum í
frönskum nútímabókmenntum út frá
þeim.
Dagskráin verður á íslensku.
Franska sendiráðið býður upp á létt-
ar veitingar. Frítt inn.
Geysir er horfinn
Nýja Útkallsbókin
eftir Óttar Sveinsson
blaðamann ber nafnið
Geysir er horfinn og
vermir að venju met-
sölulista þessa dag-
ana.
Þegar glæsilegasta
flugvél íslendinga,
Geysir, skilar sér ekki á tilsettum
tíma í Reykjavík í september árið
1950 setur ótta að fólki. Síðast spurð-
ist til vélarinnar yfir Færeyjum. Þeg-
ar liðnir eru rúmir fjórir sólarhring-
ar telja flestirlandsmenn fólkið af, og
menn eru farnir að skrifa minningar-
greinar. Þá berst ógreinilegt neyðar-
kall: „Staðarákvörðun ókunn ... allir
á lífi“ - og við tekur atburðarás sem
á sér enga hliðstæðu og sem mikið
hefur verið skrifað og skrafað um. En
í bókirmi koma fram upplýsingar,
myndir og frásagnir sem ekki hafa
birst áður opinberlega - m.a. bréf og
skilaboð sem flugmenn vörpuöu nið-
ur til leiðangursmanna frá Akureyri
og Reykjavík sem stóðu að einstæðri
björgun Geysisfólksins.
Útgefandi er Stöng.
Aldarminning
Indriða
Sunnudaginn 1. desember hefði
Indriði Waage, leikari og leikstjóri,
orðið hundrað ára. Af því tilefni opn-
uðu Samtök um leikminjasafn vef-
síðu um hann á www. leikminja-
safn.is í samvinnu við Leikfélag
Reykjavíkur og Þjóðleikhúsið.
Indriði Waage var fæddur í Reykja-
vík, sonur Jens B. Waage, leikara og
leikstjóra, og síðar bankastjóra og
konu hans Eufemiu Waage leikkonu.
Afi hans og nafni var Indriði Einars-
son, frumkvöðull i leikritun og mest-
ur baráttumaður þess að íslendingar
eignuðust Þjóðleikhús. Indriði litli
var því alinn upp í leikhúsumhverfí
og snemma hneigðist hugiu" hans í þá
átt, þó að hann þyrfti sem flestir aðr-
ir af hans kynslóð að sinna ýmsum
öðrum daglegum störfum sér til lífs-
viðurværis.
Tvítugur að aldri þreytti Indriði
frumraun sína á leiksviði, fór síðan
til Þýskalands þar sem hann drakk í
sig nýjar stefnur og strauma í leiklist.
Um þetta leyti urðu kynslóðaskipti
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og var
Indriði í forystusveit sem leikari og
leikstjóri. Hann var afkastamesti
leikstjóri félagsins og lék jafnframt
minnisverð skapgerðarhlutverk. Svo
varð hann fastráðinn leikari við Þjóð-
leikhúsið og einn helsti leikstjóri
þess og starfaði þar til dauðadags
1963.
Leiðrétting
Eins og fram kom í
(annars afar loflegri)
umsögn Jónasar Sen
um Uppáhaldslög Krist-
ins Sigmundssonar og
Jónasar Ingimundar-
sonar í DV 20.11. urðu þau leiðu mis-
tök í prentun á bæklingi með geisla-
diskinum að þar láðist að nefna tón-
skáldin. Nú hefur borist tilkynning
frá Óma klassík um að prentaður hafi
verið nýr bæklingur og skipt um í
þeim geisladiskum sem sendir eru í
verslanir. Þeir sem þegar hafa fest
kaup á diskinum geta nálgast nýjan
bækling hjá Eddu útgáfu.