Dagblaðið - 14.10.1976, Blaðsíða 15

D4GBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 14. OKTÓBER 1976.
15
Órœð skýrslugerð
— um sýningu Olafs Lárussonar í Gallerí SÚM
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Eins og myndlistaráhugafólk
veit, hefur boriö mikió á „con-
ce‘ptual“ list um öll vestræn
lönd undanfarin 10—15 ár.
Upphafsmaður hennar er
Marcel Duchamp, sem afneit-
aði því sem hann nefndi
„blekkingu hins ásjálega mál-
verks“ og upphóf frumhug-
myndina, „concept", hreina og
ómengaða. Hið sjáanlega mynd-
verk var þvi ekki sjálfstætt og
nægjanlegt fyrirbæri, heldur
var það aðeins afleiðing eða
hluti af ákveðnum hugmynda-
tengslum. Hugmyndin var því
orðin æðri úrvinnslunni. Lista-
menn á síðustu áratugum hafa
siðan haldið áfram á þessari
braut og hugmyndir sínar og
hugdettur hafa þeir tjáð með
eigin líkama, linuritum, ljós-
myndum og tilvitnunum í alls
kyns vísindi. Þessa list hefur
því ekki verið hægt að gagn-
rýna með þeim orðaforða sem
hefðbundin listmálun og skúlp-
túr krafðist, heldur hefur gagn-
rýnandinn þurft að leita fyrir
sér í þjóðfélagsfræði, sálfræði,
málvisindum og leikhúsfræði
ásamt öðrum fræðigreinum.
Hugrœn hefð
Við þetta hefur starf gagn-
rýnandans vitaskuld orðið erf-
iðara, — en ekki ómögulegt. I
„conceptual" listinni hefur nú
skapast viss hefð og mikið ligg-
ur eftir listamenn á þessu sviði
af rituðu máli. Er því hægt að
rekja hugmyndatengsl, kanna
ýmis áhrif og ræða sæmilega
og skynsamlega un markmið og
leiðir innan þessara vébanda.
Og sem fyrr er hægt að ætlast
til þess af „conceptual"
listamanni eins og öðrum að
hann sé sjálfum sér samkvæm-
ur og vinni á sjálfstæðan hátt
úr þeim forsendum sem hann
gefur sér. A bak við skipulega
notkun á þverstæðun og and-
stæðum er ávallt regla, ef um
þroskaðan listamann er að
ræða.
Eitt er vist að ,,eonceptual“
listsköpum hefur víkkað stór-
kostlega landamæri listar á alla
vegu.
„Enginn er
spekingur...“
Við íslendingar höfum nú
eignast nokkra þroskaða menn
á þessu sviði, menn sem flestir
dvelja utanlands þar sem starf
þeirra hefur ekki enn hlotið
viðurkenningu hér á landi.
Listasafn íslands hefur t.d.
ekki keypt eitt einasta verk af
„conceptual" taginu, líklega
eitt nútímasafna i Vestur-
Evrópu, meðan hollendingar
senda íslendinginn Sigurð Guð-
mundsson sem fulltrúa sinn á
Feneyjabiennalinn, eina helstu
samsýningu á lisum í Evrópu.
Olafur Lárusson nefnist ungur
myndlistarmaður á þessu sviði
sem verið hefur við nám í Hol-
landi undanfarin tvö ár og sýn-
ir hann nokkur verka sinna I
Gallerí SÚM þessa dagana. 01-
afur notar hér eingöngu ljós-
myndir sem skrásetja fram-
vindu og sviðsetningu fyrir-
fram gefinna hugmynda, aðal-
lega um tilviljanir, náttúruinn-
lifun og dramatískt hátterni I
afmörkuðu rými.
Teningaspil
I verkinu „3 x 3 x 3“ kastar
hann niður þrem teningum
hvar sem hann er staddur
þrisvar sinnum á dag, þriðja
hvern dag I þrjár vikur að mig
minnir, og ljósmyndar áraijgur-
inn. Hugmyndin er skemmti-
leg, en ekki ýkja þungvæg og
varla frumleg, og stóð ég
sjálfan mig að því að skoða lit-
brigði og ,,uppstillingu“ tening-
anna á myndunum sem er
örugglega nokkuð sem lista-
maðurinn vildi forðast. Af
öðru sauðahúsi eru þær
myndir, þar sem Ólafur
sviðsetur eins konar viðræðu
við landið, þrykkir andlits-
drætti sfna í sand, lækjar-
sprænu (já, vatn...) eða leggst
að hálfu leyti undir „ græna
torfu“. Hér er Ölafur að vísu á
sömu bylgjulengd og margir
aðrir listamenn, — hugmyndin
er reyndar hrein og notaleg
rómantfk. Samt er nokkuð
hreinlegur ljóðrænn þokki yfir
þessum myndum. „Horn“
myndir Olafs eru framlag hans
á þessari sýningu. Þar tekur
hann einfaldlega svarthvítar
myndir af auðu horni herbergis
og innan þeirra marka sviðset-
ur hann eins konar leik eða
samtal milli sín og rúmsins, —
veltir sér í horn og út aftur eða
þá að hann setur sig í fastar
. stellingar í horninu eftir ákveð-
inni forskrift. í þessum mynd-
um er óræð en samt mannleg
vídd sem erfitt er að skilgreina,
en gleymist ekki.
Litazt um I loeknaheimum
Sýna reikningar sjúkrahúsanno
og fjórlög réttan kostnað?
Framlög úr ríkissjóði eru 246
milljónir, sem er mismunar
áætlunar.
Eins og fram kom í fyrri
grein um heilbrigðismál nema
útgjöld ríkisins vegna beinnar
heilbrigðisþjónustu 26.84% af
tekjum ríkissjóðs samkvæmt
gildandi fjárlögum. Við vitum í
dag að fjárlögin bafa hvað þetta
snertir farið langt fram úr
áætlun og þaó svo milljörðum
skiptir.
Rekstrargjöld sjúkrahúsanna
greiðast með daggjöldum sem
reiknuð eru samkvæmt
rekstrarkostnaði og eru þessar
stofnanir ekki bundnar með
lögum um þann kostnað heldur
fá daggjöldin hækkuð sam-
kvæmt framlögðum reikningi
og með samþykki daggjalda-
nefndar. Ríkissjóður er þvi í
reynd gjörsamlega berskjald-
aður hvað þennan kostnað
varðar en verður að greiða
allan kostnað. Trygginga-
stofnun ríkisins greiðir því í
dag mun meira en helming
allra sinna útgjalda til sjúkra-
og læknisþjónustu. Sennilega
meir en tíu milljarða í ár.
Þegar verið er að deila á hin
gífurlegu útgjöld til trygginga-
mála reiknar fólk ekki með því
að um sjúkrahjálp er fyrst og
fremst að ræða.
Um rekstrarkostnaó spítala
er Landspítalinn gott dæmi.
Samkvæmt fjárlögum átti
rekstrarkostnaður hans að Hvemig Ókvarðast
verða 1.450.460 þus. eða um 3
einn og hálfur milljarður. En af
þeim kostnaði greiða sjúkra-
tryggingar eða Tryggingastofn-
un ríkisins um það bil sömu
upphæð, samkvæmt áætlun, en
verður mun hærri.
Framlög ríkisins
eru í rauninni um
2 milljarðar króna
til Landspítalans
Kostnaður fæðingardeildar
er á fjárlögum 331.536 þús. eða
verða ca 350—400 milljónir.
Daggjald, eða það sem Trygg-
ingastofnun ríkisins greiðir
fyrir sólarhringsdvöleins sjúkl-
ings, er 15.700 kr. Þessi dag-
gjöld munu þó ekki nægja til að
greiða þann kostnað sem
verður á rekstri þessarar stofn-
unar og þau munu því hækkuð.
Og það tjáir litt að deila við
dómarann. Daggjaldanefndin
mun samþykkja og rikið greiða.
Kostnað sem það virðist hafa
sáralítinn vilja eða getu til að
stjórna eða hafa taumhald á.
Fjárlögin eru því engin lög í
þessu sambandi heldur ágizkun
um kostnað og í rauninni út í
bláinn. Endanlegir reikningar
sjúkrahúsanna eru hin raun-
verulegu f járlög og það er ekki
alþingi sem ræður heldur
stjórnendur og læknar hinna
vmsu stofnana.
kostnaðurinn?
Ef við lítum til stjórnunar
venjulegs fyrirtækis þá er
málió einfalt. Ilagkvæmni
rekstrarins stjórnar þá útgjöld-
um. I heilbrigðisþjónustu
verður þetta mál mun flóknara.
Takmarkið er að vísu einfalt en
það er að lækna sjúka og
vernda heilsu.
En hvort á heldur að leggja
áherzlu á að lækna þá sent
veikir eru eða vernda þá sem
frískir lifa er mun margslungn-
ara mál, þó að það sé afgerandi
og öllum öðrum þjóðum ljóst
nema tslendingum.
Stefnumörkun varðandi
þetta atriði ætti að vera verk-
efni alþingis en ekki hrossa-
kaup um það hvar byggja eigi
þetta eða hitt sjúkrahúsið eða
rándýrar heilsugæzlustöðvar,
sem sumar hverjar eru svo við
vöxt að rekstur þeirra mun
sliga sveitarfélögin, sem eiga að
reka þær. Þegar dýpra er
skyggnzt er handahóf þessara
mála svo mikið að þar er
ómögulegt að finna markvísa
fjárfestingu eða verkefnaval
sem mótast af stefnu og þeirri
sjálfsögðu viðleitni að verja
fjármagninu þannig, að nýting
þess og hagkvæmni rekstrar
verði sem mest, og þá um leið
að heilsuvernd og sjúkrahjálp
verði sú, sem þegnar landsins
eiga rétt til og hafa lagt fram fé
til.
Dæmin eru mýmörg.
Þrjú stór sjúkrahús eru nú
rekin í Reykjavík, öll með tölu
af ríkinu eða Tryggingastofnun
ríkisins. Þau eiga öll það sam-
eiginlegt að fást við lækningar,
sem ná yfir svo að segja allar
greinar læknisfræðinnar. Sú
eina raunhæfa samræming á
rekstri þessara stofnana, sem
náðst hefir er vaktaþjónusta
vegna bráðra tilfella. Annars
Kjallarinn
Brynle’rfur
H. Steingrimsson
einkennist starfsemi og stefna
þessara stofnana af þvl að
bitast um háþróaða sérfræði-
þjónustu hvert í sínu lagi, en
raunin verður svo að mikið af
hinni raunverulegu og vanda-
sömu þjónustu er send utan,
sem nýlega hefir komið fram í
dagblöóum.
Annað damii varðandi
heimilislæknaþjónustu er að
hún er rekin á allt öðrum
grundvelli í Reykjavík og
nokkrum stærri kaupstöðum en
annars staðar i landinu. í Rvík
fá læknar greitt fyrir hvert
samlagsnúmer mánaðarlega
hvort heldur þeir hafa sinnl þvi
fólki eða ekki. A landsbyggð-
inni er læknum 011111' greitt
fyrir unnin verk. I Rvík greiða
læknarnir sjálfir kostnað af
móttökum sínum en í dreif-
býlinu er þetta svo að segja háð
stað og stund. Læknar við hin
smærri sjúkrahús hafa verið
ráðnir með kjörum sem fáir
myndu trúa. Há laun, frí mót-
tökuaðstaða, frítt húsnæði, hiti,
ljós og sími, sem getur farið í
hundruð þúsunda, aðeins
síðasti liðurinn (sími). Þetta
ákveða stjórnir sem kosnar eru
af sýslunefndum og í þeim
sitja menn, sem lítið sem
ekkert kunna til heilbrigðis-
þjónustu. Það er létt að semja
við slíkt fólk.
En kemur slíkur fjáraustur
nokkrunt sjúklingi til góða?
Svarið er nei. Hann getur
verkað öfugt.
Kostnaðurinn ákvarðast þvi
af kröfupólitík læknastéttar-
innar og stjórnendum sem ekki
valda verkefni sinu, með skipu-
lagslevsið sentkórónu.
Það sem okkur vantar
Það er ekkert svo með öllu
illt að ekki boði nokkuð gott.
Læknum hafa verið ljósir van-
kantar þessa skipulags um ára-
bil og beinlínis beðið um endur-
bætur en hægt miðar, þó kyrrt
standi ekki með öllu. Heil-
brigðismálaráðuneytið hefir
reynt að vinna bót á þessu
skipulagsleysi en mætt and-
stöðu frá þeim sem sízt skyldi.
Það eru stjórnmálamennirnir
sem ekki þora eða geta tekizt á
við vandann.
Þeirra verkefni er að marka
stefnuna og samræma þá þjón-
ustu sent þjóðarinnar er. en
ekki einstaklingsins. Fagfólkið
á svo að framkvæma. Þessa ein-
földu skiplingu vantar.
Brvnlejfur II. Steingrímsson
héraðslæknir
Selfossi.