Dagblaðið - 22.10.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 22. OKTÖBER 1976.
samsuða margskonar hug-
myndaefnis sem þá var á
döfinni, meir og minna innblás
in af og full af skeytum gegn
breskum móralisma viktoríu-
tímans. 1 munn Don Juans
leggur Shaw lofgerð um andleg-
an mátt og vitsmuni mannsins
en hafnar holdsins l.vstisemd-
um, ástum og listum, sem
heldur en ekki prestlegur
Satan heldur uppi þeirra
málstað í staðinn. Þetta er víst
voða voða sniðug hlutverka-
skipan hjá Shaw.
Hinni lífspekilegu umræðu
lýkur samt með eða endar í
vegsömun lífskraftsins sjálfs.
þeim sem geta ntun af sér ofur-
mennið áður en lýkur, og móðir
þess, kvenmynd eilífðarinnar, á
síðasta orðið í leiknum. Það leið
nú ekki á löngu eftir að Shaw
lauk leiknum að ofurmenni
færu að birtast á leiksviði
heimsins. En þau gáfust vist
nokkuð misjafnlega.
Leikararnir fjórir fóru
einkar áheyrilega með linnu-
lausan orðaflaum Shaws,
aukinn allskonar gamallegu
skensi og afdankaðri fyndni.
Einkum hafði ég gaman af
Lúsifer sem naut mikillar
alúðar og atorku í upplestri
Erlings Gíslasonar.En fjarska
var fámennt í Leikhús-
kjallaranum, og fæstir sem þar
voru held ég hafi keypt sig inn
á sýninguna. Það er samt
vonandi að þessi eða þvílík
nýbreytni verði ekki látin niður
falla við svo búið.
að selja mjólkurvörur. (Er
kvöldsölum nú heimilt að selja
mjólkurvörur?)
IV
I þingnefnd var veigamikil
breytingartillagafelld inn ílaga-
frumvarp ríkisstjörnarinnar
um breytingar á Framleiðslu-
ráðslögunum: „Verðjöfnunar-
gjald skal teljast til dreifingar-
kostnaðar.“ (Hækkar nú inn-
leggsverð mjólkur í mjólkurbú.
eins og verðjöfnunargjaldinu
nemur, og jafnframt smásölu-
verð mjólkur?)
Fyrir kurteisi sakir leitaði
viðkomandi þingnefnd álits
heilbrigðisyfirvalda á frum-
varpinu. I umsögn borgar-
læknis Reykjavíkur sagði:
„Fram til þessa dags hefur
mjólkurdreifing úr verslunum
kaupmanna verið leyfð á all-
mörgum stöðum í borginni.
Aðstaða til mjólkursölu í þess-
um verslunum er mjög misjöfn
og víða ófullnægjandi, en þar
hefur heilbrigðiseftirlitið orðið
að láta undan kröfum um leyfi-
til mjólkursölu vegna skorts á
mjólkurbúðum í viðkomandi
hverfum. Síðari ár hafa ein-
göngu stærstu verslanir fengið
leyfi til mjólkursölu og þá
gerðar strangar kröfur til
aðstöðu og alls útbúnaðar, sem
ekki hefur verið hægt að full-
nægja í minni verslunum."
„Er það því eindregin ósk
mín, að háttvirtir alþingismenn
afgreiði ekki fyrirliggjandi
frumvarp án þess að tryggt
verði með einhverjum hætti, að
sem flestir núverandi mjólkur-
útsölustaðir Mjólkursamsöl-
unnar verði reknir áfram sem
slíkir, því að ella væri þætta á,
að notaður yrði sá þrýstingur
sem áður getur af hálfu kaup-
manna og Ieiddi til þess, að
veruleg afturför ætti sér stað í
sambandi við þær miklu
úrbætur, sem átt hafa sér stað á
undanförnum árum varðandi
geymslu og hreinlætisaðstöðu á
útsölustöðum þeirrar
viðkvæmu vöru sem mjólk og
mjólkurafurðir eru.“
Þá mun afgreiðsla og sain-
þykkt frumvarpsins á Alþingi í
maí i vor hafa verið flausturs-
leg, enda var Iiðið undir lok
þingsetunnar. 1 aðalumræðun-
um um málið hóf Eðvarð
Sigurðsson mál sitt á þessum
orðum: „Hæstvirtur forseti,
ég verð að finna að því með
hvaða hætti umræða þessa máls
er látin bera að. Hér er um
mjög þýðingarmikið mál (að
ræða) að mínum dómi og það er
nú tckið fyrir hér á kvöldfundi,
þegar háttvirtir þingmenn eru
búnir að vera á löngum
fundum."
Ilaraldur Jóhannsson
hagfræðingur.
huasjón eða rökleysa?
Orðin hægri og vinstri hafa,
s'íðan fyrir kreppu, sett svip á
umræðu um ísl. þjóðmál. Því
miður hefur þó svo farið, að
orðin hafa orðið meira eða
minna merkingarlaus, hafa
orðið eftir á vörum manna, sem
fyrst og fremst nota þau í
skrumskyni, þegar þeir hafa
ekkert annað að segja. Og það
er oft. Einkum, því miður,
hefur þetta átt við um orðið
vinstri. En þessi orð eru samt
að verulegu leyti orðin ónot-
hæf, þau gera iðulega meira
ógagn en gagn, þau jafnvel
tefja fyrir æskilegum framför-
um, sem annars gætu átt sér
stað.
Söguþankar
Saga svokallaðrar vinstri
hreyfingar á íslandi er harm-
saga klofnings og hvers konar
upphlaupa.Tveir og þrír stjórn-
málaflokkar hafa lengst af
kennt sig við vinstri, sumir að
vísu hikandi, sumir gírugir.
Forustumenn þeirra koma
sjaldan á mannfundi að þeir
séu ekki farnir að kýtaum 1938,
Jón Baldvinsson, 1956, Hanni-
bal, Héðin og kommana. Þessar
umræður eru fyrir langa
löngu orðnar ófrjóar og
helduf broslegar. Á sama
tíma eru stjórnmálaflokkarnir
sem telja sig til vinstri á hátfða-
stundum, heldur þröngsýnir i
félagslegu tilliti, stundum
nánast eingöngu hagsmuna-
hópar örfárra manna, sem um
valdatauma halda og vilja fyrir
engan mun missa þá. Og kýta
um Héðin og Hannibal.
Víst er það svo að örfáir eru
kommar en allur þorrinn ekki.
Víst er það líka svo að þessir
örfáu kommar hafa allt of lengi
látið skugga ofstækis síns hvíla
yfir allri þessari umræðu, og
með þvl staðið í vegi fyrir vexti
og viðgangi oft göfugra sjónar-
miða.
Það er og aðalatriði að að
baki þessara hugmynda liggja
breiðir skarar launafólks, hug-
myndir þeirra um betra og feg-
urra mannlíf. Svo var það að
minnsta kosti á kreppuárunum.
En vandi samtímans er allur
annar. Launþegasamtökin eru
ekki lengur, að öllu leyti, sam-
tök fólks sem berst fyrir því að
geta brauðfætt börnin sín.
Stórir hópar samfélagsins eru
auvitað utanveltu, þeir sem
lægst hafa launin og ekki hafa
möguleika á því að drýgja
tekjur sínar, stór hluti ellilíf-
eyrisþega, öryrkjar. En það er
ekki lengur verið að berjast við
kreppudrauginn. Hann hefur
fyrir löngu verið kveðinn
niður.
Launþegasamtökin eru ekki
lengur hugsjónasamtök á þann
hátt sem áður var. Það er
heldur ekki lengur þörf fyrir
sömu hugsjónir á sama máta.
Launþegasamtökin hafa ekki
Iengur markmið sem tekur til
allra umbjóðenda þeirra, þeir
hafa ekki samstæðar hug-
myndir um breytingar sem
gera skal. Fjölmargir umbjóð-
endur þeirra þurfa bætta
réttarstöðu. Á því má vitaskuld
ekki missa sjónar.
Launþegasamtökin berjast í
frumskógi íslenzkra kjara-
mála. Þau eru hætt að vilja
höggva skóginn og rækta nýjan
Þeim virðist líka vel í skógin-
um. Frumskógur kjaramála
er að auki allflestum
hulinn heimur. Launamál
eru orðin svo flókin, með
aukagreiðslum og hvers
konar hliðarráðstöfunum, að
enginn veit um annan. Og fjöl-
margir hafa bókstaflega hag af
þvi að náunginn hreinlega viti
sem minnst. Hvert er raunveru-
legt launabil í landinu? Hver
veit það? Hversu mikill er
raunverulegur aðstöðumunur?
Nei, þetta virðist frumskógur
hugsjónaleysis. Og stórir hópar
verða raunverulega undir —
frumskógarfyrirkomulagið
hefur fætt af sér raunverulegt
láglaur.afólk.
Launþegasamtökin verða að
viðurkenna opinberlega innri
deilumál sín. Þar eru skiptar
skoðanir til að mynda um
launabil. Þar inni eru hópar,
sem raunverulega eiga enga
aðra samleið en þá, að geta kall-
azt launþegar. Og á hátiða-
stundum skreyta þeir sig með
vinstra-hugtakinu. Hálaunaðir
iðnaðarmenn eiga i raun oft
litla eða enga samleið með fólki
í Iðju — samleið þeirra einasta
skekkir myndina og villir um
fyrir hinum, sem fyrir utan
standa.
Efnahagur — ógóði
Svo margt af því sem sagt er
og gert í nafni vinstri verkalýðs
og væntumþykju, virðist allt of
oft einasta vera valdabrölt
manna og kvenna i valdáleik.
íslenzk staðreynd er og sú, að
þeir sem ekki kalla sig vinstri,
hafa gert minna af því að
skreyta sig með nafngiftum af
þessu tagi, og enda oft sýnzt
heilbrigðari að þessu leyti; og
raunar hagnazt á þessum hé-
gómlegu orðaleikjum, svo sem
íslenzkar kosningatölur leiða ít-
rekað í ljós.
En vandi íslenzkrar vinstri
hreyfingar er ekki einasta
valdabröltsins vegna, heldur
virðist hann og vera fræðilegs
eðlis. Þeir sem kalla sig til
vinstri án þess ’að skilgreina
nánar hvað við er átt, reynast
oft í reynd vera ihaldssamir í
málefnum samfélagsins, í þeim
skilningi að standa gegn breyt-
ingum, sem þó væru sjálfsagðar
og horfðu til framfara í Ijósi
breyttra aðstæðna og nýrrar
vitneskju,
Þetta er kannske ekki sérís-
lenzkt fyrirbrigði, og reyndar
alls • ekki. Brezka verkalýðs-
hreyfingin hefur á allra síðystu
árum legið undir vaxandi gagn-
rýni vegna innbyggðrar íhalds-
semi. Þeir hafa iðulega verið á
móti tækniframförum, vegna
þess að það fækkaði starfsliði,
kippti grundvelli undan tiltek-
inni forustu í tilteknu verka-
lýðsfélagi. Á móti hraðskreiðari
járnbrautarlestum, af þessum
ástæðum. Á móti því að nota'
gáma við uppskipun. Vissulega
er vandinn sá að sjá til þess að
fólk fái nýja vinnu og sérhæf-
ingu eða nám, án þess að það
skaði . efnahagsstöðu þess.
Hagurinn verður samfélagsins
alls. En þarna er verkalýðs-
hreyfing iðulega á villigötum.
Það er, hér heima og vfða,
ógerlegt að átta sig á því, hvaða
hugmyndir þeir, sem mest flfka
orðinu vinstri, hafa um ágóða.
Ef menn til að mynda lesa
forustugreinar Þjóðviljans um
þessi efni, þá gengur þar á yfir-
lýsingum þvers og kruss. Al-
mennt virðast þeir viðurkenna
ágóðahugtakið, en hins vegar er
óskipulegur skætingur um
verzlun og svokallaða milliliði.
Þetta er vissulega ekkert sér-
einkenni Þjóðviljans, þetta er
vandi allrar „vinstri" hug-
m.vndafræði. Sú hreyfing hug-
mynda, sem á ensku hefur
verið kölluð „New left". hin
nýja vinstri hreyfing, á við ná-
kvæmlega þennan vanda rök-
leysunnar að glíma. Á rithöf-
undur að njóta góðs af því, ef
bækur hans seljast vel? Á
smáverzlunarmaður, kaup-
maðurinn á horninu að njóta
góðs af því, ef margir vilja
verzla hjá honum? Og ef við
viðurkennum þessi sjónarmið,
getum við þá meinað stórverzl-
unarmanninum að græða
mikið, forlegg.iaranum að
græða mikið?
Þetta er vissulega mikill
vandi. En hann verður ekkir
leystur á þann máta, sem því
miður er spyrtur við hugtakið
vinstri, að lýsa yfir sitt á hvað
og vitna síðan í eitthvert holta-
þokuvæl frá I9du öld.
Kjallari á
föstudegi
Vilmundur Gylfason
Við búum við skipulag
frjálsrar verzlunar, frjáls
ágóða, og smárekstur er bezt
kominn í einkaeign. En gróði
getur verið tvenns konar: Sið-
legur og ósiðlegur. Samfélagið
er upplýst, eða getur verið það.
Upplýsing þegnanna, þar á
meðal sterk neytendasamtök,
er vörnin sem menn hafa gegn
ósiðlegum gróða. Til þess að
neyzluvara seljist þarf einhver
að kaupa hana og neyta hennar.
Þar liggur vörnin, sem getur
hvort tveggja, verið óspillt og
horft til heilla.
Þjóðleg þröngsýni
Tvískinnungsháttur og oft
ruglandi gagnvart ágóðahug-
takinu hefur gert hugmynda-
fræði til vinstri sjálfri sér
ósamkvæma. Svo hafa einnig
gert blæbrigði þjóðlegrar
þröngsýni.
Það gefur auga leið að lftil
þjóð, nýlega tvö hundruð
þúsund manns, hlýtur að vera í
varnarstöðu, íhaldssöm, þegar
sótt er að þjóðlegum eða menn-
ingarlegum verðmætum
hennar. Þetta er ofur eðlilegt
en þá er líka að viðurkenna að
þetta er ihaldssamt sjónarmið,
til orðið af nauðsyn og viljanum
til að lifa af I grimmum heimi
sem sjálfstæð þjóð og menn-
ingarlee heild.
Það, að kalla þá þjóðhyggju,
þann nasjónalisma, sem sjálf-
skipaðir vinstri menn hafa
löngum gert að sínum, „róttæk-
an". og tengja það sjálfvirkt við
„vinstri" hugmyndafræði, er
rökle.vsa sem fær ekki staðizt í
sjálfu sér. Þjóðh.vggja er íhalds-
söm í sjálfu sér og hefur venju-
legast I sögunni tengzt íhalds-
samri almennri hugmynda-
fræði. Hitt er svo annað mál, að
aðstæður geta verið breyti-
legar, þarna eins og annars
staðar.
Verra er hitt, að náskyld
þessari þjóðhyggju er þjóðleg
þröngsýni hvers konar, út*-
lendingatortryggni, hræðsla við
erlend áhrif, sem almenningi
geti verið hættuleg (Þá er átt
við almenn mál, og ekki einstök
mál eins og hersjón-
varpsmálið),' og sefasjúk við-
brögð gegn samvinnu við út-
lendinga.
Öllu hefur þessu verið moðað
saman. Skylt er að geta þess að
auðvitað hefur loft verið lævi
blandið vegna veru i NATO og
varnarliðs, sem hér hefur verið
síðan 1951. Andstaðan við það
hefur oft verið undarlega
blönduð. Gamaldags kommún-
istar, talsmenn þjóðlegrar og
menningarlegrar reisnar í
sjálfu sér, talsmenn þjóðlegrar
þröngsýni, talsmenn hlutleysis
hafa allir staðið undir sama
merki. En hinu má ekki gleyma
að sömu öfl hafa við aðrar
kringumstæður arkað af stað.
Gegn álveri í Straumsvík, af því
að þá tæki útlent auðvald þjóð-
ina kverkataki. Það muna
menn helzt ekki lengur. Gegn
þátttöku f fríverzlunarbanda-
lagi. Það muna menn heldur
helzt ekki lengur. Og svona
mætti lengi telja.
Vissulega ber að vera á verði,
en þjóðleg þröngsýni af þessu
tagi gerir engum gagn, og sízt
vinstri hugmyndafræði.
Hugmyndalegur
lamasess
Islenzk vinstri hreyfing
hefur um langt skeið verið I
hugmyndalegum lamasessi.
Það þarf ekki annað en lesa
forustugreinar Þjóðviljans um
nokkurt skeið til þess að full-
vissa sig um það. Þar vaða uppi
ruglandi og rökleysur þannig
að oft stendur ekki steinn yfir
steini. Hugsjónir kreppuáranna
duga launþegasamtökunum
ekki lengur, duga ekki fjörutíu
og fimm árum eftir heims-
kreppu, nema 4 hátíðaræðum á
hátfðastundum, f mannllfsins
afmælisblöðum. Hugmyndir
um ágóða, undirstöðu efnahags-
mála og launabil þegnanna
«vffa í lausu lofti. Oskil-
greindar þjóðernishugmyndir
duga lfka skammt, enda óvíst
hvorum megin á skalanum þær
ber að flokka.
En á sama tfma morar allt f
raunverulegum verkefnum.
Kjaramál og kröfur um hrein-
legri skiptingu kökunnar.
Skattamál, kröfur um nýtt
kerfi og baráttu gegn skattsvik-
um. Dómsmál og kröfur um
réttarrfki sem hlffi saklausum
en refsi sekum. Og er þá aðeins
fátt eitt talið.
A bak við allt þetta hggur
samt hugmyndin um þjóðlega
og mannlega reisn, heiðarlegt
stjórnkerfi, óspillt umhverfi.
Samfélag þar sem þegnarnir
geta búið börnum sfnun nýtt og
geðfelldara umhverfi. Það er
kallað á rómantík, það er
hafður fmugustur á bröskurum
sem spilla valdinu og eitra
niður eftir öllum samfélagsstig-
anum. Við þurfum rómantfk,
hún er aldrei rökræn i sjálfri
sér, en hún getur verið
skemmtileg og til að byrja með
getur hún verið óspillt
y