Dagblaðið - 16.04.1980, Blaðsíða 11
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 1980.
ekki sagður hallast að ákveðinni
vinstri sinnaðri hugmyndafræði á
annan hátt en þann að bera hagsmuni
fátækra fyrir brjósti.
Líbería var löngum í góðu sam-
bandi við Bandaríkjastjórn. Heim-
ildarmenn í utanríkisráðuneytinu í
Washington segja að ekkert bendi til
annars en að hinir nýju leiðtogar vilji
halda góðu sambandi áfram við
Bandarikin.
Talið er að áhrifin frá byltingunni í
Liberíu verði einna mest í Sierra
Leone, grannrikinu í vestri. Sierra
Leone er stofnað af frjálsum þrælum
eins og Líbería. Uppbygging þjóð-
félaganna var líka svipuð. Innflytj-
endur drottnuðu yfir þeim innfæddu.
Það eina sem telja má frábrugðið er
að dr. Siaka Stevens forseti er af inn-
lendu bergi brotinn en ekki afkom-
andi innflytjenda. Valdastétt Sierra
Leone viðheldur hyldýpisgjá milli
ríkra og fátækra. Þess vegna hlýtur
ATLI RUNAR
HALLDÓRSSON
henni að vera órótt nú þegar örlög
stéttarbræðranna í Líberíu blasa við.
Þar við bætist að viðsjár með ríkum
og fátækum vaxa dag frá degi. Upp-
reisnarmenn í Freetown, höfuðstað
Sierra Leone, hafa efnt til óeirða og
mótmælt hækkandi verði á eldsneyti
og fargjöldum með almenningsfarar-
tækjum. Tveir menn féllu í átökum í
marzbyrjun og óeirðirnar breiddust
út til úthverfanna. Þá var lögreglu-
stöðin í bænum Magburaka brennd
tilgrunna í óeirðum.
Það hefur verið rifjað upp nú að
Libería annaðist árlegan fund Ein-
ingarsamtaka Afríkuríkja á liðnu ári.
Hann kostaði ríkið 200 milljónir doll-
ara. Sierra Leone munannastfundar-
haldið i ár og Stevens forseti áætlar
að verja ekki minna en 100 milljón-
um dollara til verkefnisins.
Embættismenn í Freetown segja þó
að fundurinn muni kosta miklu
meira. Eyðslan og flottræfilsháttur
stjórnar Tolberts í Líberíu vegna
fundar Einingarsamtaka Afríku í
fyrra var eldur á ófriðarbálið innan-
lands. Útlit er fyrir að sama verði
uppi á teningnum í Sierra Leone.
Vist er að á næstunni mun draga til
tíðinda i landinu. Til marks um
áhyggjur Stevens forseta má nefna að
hann aflýsti fyrirhugaðri opinberri
heimsókn sinni til Vestur-Þýzka-
ladns í kjölfar byltingarinnar í
Líberíu.
Þ0RF ER STEFNUBREYT-
INGAR f t>fiÓTTAMÁLUM
Undanfarið hafa tveir atburðir
orðið á íþróttasviðinu hérlendis sem
hljóta að beina huga manna að nauð-
syn þess að hið fyrsta verði horFið frá
þeirri taumlausu dýrkun og fjársóun
á sviði afreks- eða stjörnuíþróttanna
sem illu heilli hefur verið rikjandi um
áratugaskeið og í þess stað horfið að
því að byggja upp og auka sem mest
aðstöðu fyrir almenning til þeirra
íþróttaiðkana sem ég vil kalla heilsu-
bótaríþróttir en margir nefna trimm.
Þeir tveir atburðir sem upp á síð-
kastið hafa öðru fremur orðið til að
sýna mönnum fram á fánýti stjörnu-
íþróttanna og hvílík sókn eftir vindi
þær eru, eru annars vegar sneypuför
sú, sem margir unnendur þeirra telja
að handknattleikslið Vals hafi farið
til Múnchen hins vegar harla gagns-
laus ferð skíðalandsliðsins til Lake
Placid í Bandaríkjunum.
Hugsjónin í mótsögn
við framkvæmdina
Varla fer milli mála að milljóna-
tugum fremur en milljónum króna
hefur þegar á allt er litið verið varið
vegna ferðar handknattleiksliðsins til
Múnchen. Ekki er heldur um það
deilt, að frammistaða liðsins olli
aðstandendum þess og aðdáendum
miklum vonbrigðum. Að vísu segja
foringjar stjörnuíþróttanna löngum
að það sem skipti öllu máli sé að
„taka þátt en ekki að sigra”.
Kenningin er'þó aðeins fagurmæli
sem fáir eða engir taka alvarlega því
að öll fyrirhöfnin er til þess eins gerð
að vinna sigur en ekki til þess eins
„að taka þátt”. Hugsjónin er því í
mótsögn við framkvæmdina. En
hvað sem um það er hljóta menn að
fallast á það nú, að milljónatugunum
hefði betur verið varið til þess að efla
og styrkja almenna þátttöku skrif-
borðsfólks í handknattleikstrimmi og
bæta þannig heilsu þess og líðan, í
stað þess að ausa þeim í tilgangslaust
flandur nokkurra manna til Suður-
Þýzkalands.
„Aldrei hefur öðru
eins fé verið veitt —"
Þegar skíðalandsliðið fór til Lake
Placid hafa aðdáendur þess vafalaust
gert sér nokkrar vonir um góða
frammistöðu þess, enda er efalaust,
SigurðurE.
Guðmundsson
að stjóm skiðasambandsins hefur
gert aílt sem í hennar valdi stóð til
þess að sem beztur árangur mætti
nást. Um það segir Sæmundur
Óskarsson, prófessor, formaður
sambandsins, í blaðagrein 10. 4. sl.,
að „aldrei fyrr í sögu Skíðasambands
íslands hefur öðru eins fé verið veitt
til landsliðsstarfsemi og síðastliðin
tvö ár”. Um helztu stjörnuna segir
hann að aldrei fyrr hafi sá „afburða-
efnilegi skíðamaður — fengið annað
eins tækifæri til að þróa hæftleika
sína til mikilla afreka á erlendri
grund. 1 allan fyrravetur var hann
kostaður af Skíðasambandinu til að
æfa og keppa með sænska skíða-
landsliðinu, með sjálfum Ingemar
Stenmark, konungi íþróttarinnar, til
þess að þetta mætti takast. Ekki varð
þó árangurinn betri en svo, að
(stjarnan) stóð varla niður nokkra
braut í fyrravetur og kenndi skíðum
sínum um. í vetur hefur hann svo æft
með félögum sínum í íslenzka skíða-
landsliðinu og notað þau skíði, sem
hann hafði mesta tiltrú til, en
árangurinn lætur ennþá á sér
standa”.
Mikið erfiði, mikiir fjár-
munir, mikil sárindi og
mikil vonbrigði
Formaður skíðasambandsins dreg-
,ur enga dul á sárindi sín og vonbrigði
í blaðagreininni. Hann segir að „í
tveimur utanlandsferðum af þremur,
sem formaðurinn hefur verið farar-
stjóri landsliðsins í, hefur hann þurft
að ávíta piltana fyrir meðferð
áfengra drykkja. — Piltarnir hafa
tekið aðfinnslum formannsins ákaf-
lega illa og ásakað hann fyrir að van-
treysta þeim til að neyta ekki áfengis,
sem þeir hafa þó síður en svo farið
dult með að þeir hafa haf' í fórum
sínum. — Og hér er að öllum likind-
um komið að hinni raunverulegu
ástæðu til þess, að árangur hefur
ekki orðið meiri en dæmin sýr.a ’.
Margt fleira segir formaðurinn i
þessari athyglisverðu blaðagrein, þótt
ekki verði það tíundað hér. En maður
hlýtur að spyrja sjálfan sig til hvers
allt þetta baks var og hvaða tilgangi
það átti að þjóna? Hverju hefði það
svo sem breytt þótt stjarnan hefði
náð því að komast sómasamlega á
báðum fótum niður brekkurnar í stað
þess að fara þær á sitjandanum? Víst
hefði það getað leitt til þess að nafn
íslands hefði komizt örstutta stund á
afrekstöfluna í Lake Placid en hvaða
hagnýta þýðingu hefði það haft?
Nær hefði verið að nota allt erfiðið
og verja öllum þessum fjármunum til
þess að gera enn fleiri börnum,
unglingum og venjulegu erfiðisvinnu-
fólki kleift að skreppa á skíði á
kvöldin og um helgar í stað þess að
hlaða undir örfáa einstaklinga sem í
£ „Nær heföi verið aö nota allt erfiðiö og
verja öllum þessum fjármunum tii þess
að gera enn fleiri hörnum, unglingum og venju-
legu erfiöisvinnufólki kleift að skreppa á skíði
á kvöldin og um helgar ...”
ofanálag kunna svo ekki að meta
það.
Afstaða sem er til fyrir-
myndar
Tilgangslaus en rándýr eltingar-
leikur íþróttasamtakanna við
alþjóðafrægð islenzkra iþrótta-
stjarna hefur löngum verið grátbros-
legt baks sem enga þýðingu hefur
haft ekki einu sinni þá sjaldan að vel
hefur til tekizt og þeir sigrar fengi.-
sem stjörnuforingjarnir segja að séu
ekki aðalatriðið en þeir stefna þó
sífellt að. Iþróttasamband fslands og
sérsambönd þess ættu að taka til
umræðu stefnubreytingu i átt við þá
sem gerð var fyrir 12 árum síðan hjá
íþróttafélagi hérlendis sem ekki fer
fram með öllum þeim bægslagangi og
látlausa fjölmiðlahávaða sem
einkennir allt starf ÍSÍ. Hinn 26.
október sl. birtist í Morgunblaðinu
látlaust en athyglisvert viðtal við Sig-
mund Andrésson, formann Svifflug-
félags íslands. Blaðamaðurinn spyr
hann m.a. að því hverjir séu fremstu
svifflugmenn heimsins í dag og Sig-
mundur svarar því til að það séu
Þjóðverjar. „í dag eru svo þjóðir
eins og Bandaríkjamenn og Pólverjar
mjög framarlega. Þessar þjóðir
stunda þetta auðvitað sem atvinnu-
menn hvað keppni varðar svo að við
höfum ekkert að gera í þá, við
hættum þátttöku í heimsmeistara-
mótum 1968. Við höldum aftur á
móti islandsmót annað hvert ár —”.
Þessi afstaða Svifflugfélagsins er
afar athyglisverð margra hluta
vegna. Þar líta menn raunsætt á
málin og ganga ekki með neina rán-
dýra glýju í augunum um heimsfrægð
á alþjóðavettvangi. Þess í stað gera
þeir íslandsmótin sem bezt úr garði
og fórna feiknarmiklu starfi ókeypis
með öllu til þess að gera svifflugið
aðgengilegt sem allra flestu venjulegu
fólki svo það geti stundað þá íþrótta-
grein sér til ánægju og yndisauka án
þess að vera i endalausri keppni hvert
við annað og án sífelldrar met-tog-
stre'tu Sannarlega gætu stjö nu-
foringjar íþróttasamtakant a, svo að
ekk: sé nú minnzt á hina glórulausu
íþró tafréttamenn, tekið svifflug-
, mennina sér til fyrirmyndar.
Sigurður E. Guðmundsson
framkvæmdastjóri.
verið gerð að valþætti i námi þeirra.
Meðal þeirra kom upp sú hugmynd,
að þeir gætu aðstoðað Þjóðskjala-
safnið í sjálfboðavinnu við að flytja
fyrrgreind verzlunarskjöl eða hluta af
þeim frá Bessastöðum og raða þeim
upp, enda öðluðust þeir þannig
nokkra verklega þjálfun.
Það varð síðan í sem stytztu máli
sagt úr, að laugardaginn 29. marz s.l.
fór nokkur hópur bókavarðarnema
suður að Bessastöðum ásamt einum
kennara sínum og manni, er þjóð-
skjalavörður sendi af sinni hálfu.
Settu þeir hluta af hinu viðamikla
verzlunarbókasafni niður í kassa og
fluttu í geymslu i leiguhúsnæði Þjóð-
skjalasafns við Laugaveg. Mun svo
ætlunin, að þeir leitist við að raða
þessu upp eftir því sem tími þeirra og
hið takmarkaða húsrými þarna
leyfir.
Vandinn óleystur
eftir sem áður
Að sjálfsögðu ber að þakka þessu
góða fólki fyrir framtak þess og
áhuga. Hins vegar virðist svo sem
frétt, er birtist um þetta í sjónvarpinu
laugardagskvöldið 29. marz, hafi
valdið þeim misskilningi hjá furðu-
mörgum, að með þessu væri vandi
verzlunarskjalasafnsins á Bessastaða-
kirkjulofti leystur. Því fer þó auð-
vitað víðsfjarri. Megnið af því er
þar enn. Og það litla húsnæði, sem er
eftir ónotað í geymslunni við Lauga-
veg, hrekkur skammt, ekki sízt þegar
. litið er á húsnæðisvandræði Þjóð-
skjalasafnsins í heild.
Atvinnusöguleg
skjöl í vörzlu Þjóð-
skjalasafns
Hér er ekki tóm til að ræða al-
mennt um málefni Þjóðskjalasafns-
ins. Læt ég því nægja að visa um það
efni i bókarkorn eftir mig, sem kom
út haustið 1979 á vegum Sagnfræði-
stofnunar Háskóla íslands oj> nefnist
Þjóðskjalasafn íslands — Agrip af
sögu þess og yfirlit um heimildasöfn
þar. Hins vegar skal vikið nokkuð að
atvinnusögulegum skjölum, söfnun
þeirra og varðveizlu.
Eins og getið er í fyrrnefndu
bókarkorni mínu, eru verzlunar-
skjölin á Bessastaðakirkjulofti aðal-
lega frá 19. öld og byrjun þeirrar 20.
Eru þettta einkum skjöl frá ísafirði,
Skagaströnd, Akureyri, Húsavík,
Eskifirði, Vestmannaeyjum, Eyrar-
bakka og Reykjavík, þótt fleira hafi
verið látið fljóta með þangað
forðum. Þetta eru fyrst og fremst
A „Að öörum kosti er þaö vonlaust, að
safnið geti rækt þær lagalegu og siöferöi-
legu skyldur sínar... ”
gögn danskra verzlana á íslandi,
enda hafa danskir sagnfræðingar
látið í ljós áhuga á að rannsaka þau.
Væri það okkur til heldur lítils sóma
að geta ekki sinnt erindum slíkra
manna, ef þeir legðu leiðsínahingað.
í Safnahúsinu eru m.a. geymd
skjöl frá verzlun örum & Wulffs á.
Vopnafirði og Eskifirði frá því um
1860 og fram til um 1925, en mest af
þeim er frá Vopnafirði. Þá eru og
geymd þar verzlunar- og útgerðar-
skjöl frá Flatey á Breiðaftrði frá
tímabilinu 1870—1910 og skjöl frá
útgerðarfélaginu Alliance, svo það
helztasénefnt.
Stofna þarf atvinnu-
sögulega deild í
Þjóðskjalasafni
Víða erlendis hefur verið komið
upp sérstökum atvinnusögulegum
skjalasöfnum. Þannig er það t.d. um
Erhvervsarkivet i Arósum í Dan-
mörku. Hér á landi væri hins vegar
nægilegt að stofna atvinnusögulega
deild við Þjóðskjalasafnið. Fyrsta
skrefið í þá átt væriað koma þeim at-
vinnusögulegum gögnum, sem eru nú
þegar í eigu safnsins, fyrir á einum
stað í sómasamlegu leijuhúsnæði
meðan ekki rætist úr í húsnæðismál-
um Þjóðskjalasafns. Hlutverk þess-
arar deildar væri svo að safna hvers
konar atvinnusögulegum skjölum
fyrirtækja og hagsmunafélaga í at-
vinnuvegum til sjós og lands, sam-
göngum o.s.frv. Mörg slík gögn
stæðu vafalaust til boða, ef eftir væri
leitað, en engu frumkvæði af hálfu
safnsins hefur í raun og veru verið til
að dreifa í þessu efni síðan á dögum
Jóns Þorkelssonar. Hafa þvi heim-
Kjallarinn
Sigfús Haukur
Andrésson
ildir um islenzka atvinnusögu farið
unnvörpum forgörðum.
Með því að einkaaðilum ber yfir-
leitt hvorki skylda til að afhenda
skjalagögn sín söfnum né að varð-
veita þau til frambúðar, er slíkum
gögnum langtum hættara við
skemmdum og tortímingu en skjölum
opinberra stofnana, þó að þar sé
einnig viða pottur brotinn. Mikil-
vægur þátttur i starfsemi umræddrar
atvinnusögulegrar deildar Þjóð-
skjalasafns yrði því að vera að hvetja
atvinnurekendur og aðra fyrrnefnda
hagsmunaaðila til að varðveita helztu
skjalagögn sín og afhenda þau fyrr
eða síðar Þjóðskjalasafninu eða þá
héraðsskjalasafni, ef það ætti betur
við og sartfkomulag yrði frekar um
það.
Hvernig verður ald-
arafmælis Þjóð-
skjalasafns bezt
minnzt?
Þjóðskjalasafnið á aldarafmæli
eftir tvö ár eða nánar tiltekið þann 3.
apríl 1982. Þeirra tímamóta verður
vonandi minnzt með því að bæta
aðbúnað þess svo um munar, svo sem
með fjölgun starfsliðs, auknum og
betri tækjakosti og verulegu
viðbótarhúsnæði. Að öðrum kosti er
það vonlaust, að safnið geti rækt þær
lagalegu og siðferðilegu skyldur sínar
að safna sögulegum og raunar öðrum
félagsfræðilegum skjölum opinberra
aðila og einkaaðila og gera þau
aðgengileg til fræðilegra afnota.
Hér er reyndar um algerar lág-
markskröfur að ræða. í nálægum
menningarlöndum þykir ennfremur
óhjákvæmilegt, að skjalasöfn, og þá
ekki sízt sjálf þjóðskjalasöfnin,
ástundi skipulega útgáfustarfsemi,
þ.e. gefi a.m.k. út skrár um heimilda-
söfn sín með fræðilegum inngangi og
skýringum og árbók um starfsemi
sína. Þá þykir og sjálfsagt, að þessi
söfn gefi reglulega út ýmsar merkar
söguheimildir. Og margs konar aðra
menningarstarfsemi hafa þau með
‘höndum, enda litið á þau sem horn-
steina í menningu hlutaðeigandi
þjóða.
Vonandi verður aldarafmælis
Þjóðskjalasafns íslands minnzt á svo
verðugan og myndarlegan hátt, að
það nái loks að breytast úr hornreku
í þann hornstein islenzkrar menn-
ingar, sem þvi ber að vera.
Sigfús Haukur Andrésson
skjalavörður.