Dagblaðið - 20.11.1980, Blaðsíða 20

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1980.
Alltaf er það jafn mikil upplyfting
sálinni að sækja sýningar Svavars
Guðnasonar, jafnvel þótt þær hafi á
sér bæði yfirbótar- og flausturssvip,
eins og sú sem nú er haldin i Lista-
safni íslands til mánaðamóta. Við
skoðun hennar hefur maður á til-
finningunni að gleymst hafi að heiðra
Svavar á sjötugsafmælinu i fyrra og
því hafi safninu allt í einu dottið t hug
aðgera það nú, — án þess þó að vilja
hafa neitt voðalega mikið fyrir því.
Þótt alls ekki megi líta á þessa
sýningu sem marktækt yfirlit yfir
feril Svavars allan, veitir hún ágæta
innsýn í þankagang hans á ýmsum
tímum, auk þess sem þarna eru verk
sem ekki hafa áður sést á almanna-
færi. Þarna eru t.d. vatnslitamyndir
sem sverja sig skýrar til Kóbra en
margt annað eftir Svavar frá þessum
árum, 1940— 50, ekki aðeins í
mögnun hvellra lita og hröðum
dráttum, heldur einnig að myndefni
til: grimur, dýr, furðuverur.
Blýfastur
í borgarlíf i
Og einnig má finna verk sem fylla
upp i þá mynd sem við höfum af
þroskafcrli Svavars. Þarna er t.d. lag-
leg vatnslitamynd eftir listamanninn
tíu ára gamlan af Birnudalstindum,
Myndlist
sem sýnir talsverðar eðlisgáfur í
myndlist. Og Bátarnir við Kvæsthús-
brún frá 1934 gefa glöggt til kynna þá
erfiðleika sem Svavar hefur ált við
að glíma á fyrsta ári sínu í Kaup-
mannahöfn. I þeim myndum, sem
eru tvær, situr hann blýfastur í ansi
drungalegum expressjónisma af
borgarlífs-gerðinni og það hefur
þurft mikið átak, ný viðhorf til að
rífa Svavar upp úr því feni og beina
honum í átt til þeirrar tjáningar sem
var honum eðlilegust. Þótt ýmsir
kennarar hafi verið orðaðir við hug-
arfarsbreytingu Svavars, þá kröftugu
og hvellu málaralist sem hann er
þekktastur fyrir, þá er eins víst að
hann hafi sjálfur fundið sér þann far-
veg sem dugði, ekki síst með
samneyti við líkt hugsandi kollega í
Kaupinhafn.
Myndir eins
og villidýr
Hér er hvorki staður né stund til
að ræða um Cobra, um hlutverk
Svavars innan þeirrar hreyfingar,
áhrif hennar á list hans. En hvort sem
á undan kom, kjúklingurinn eða
eggið, þá er greinilegt að öll filósófía
þeirra Cobra manna — eins og t.d.
Jörn orðar hana, — átti sérstaklega
vel við Svavar. Þær kenndir sem
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON

Dróg, litkrit og Blánti, \atnslitir (e. 1444.’).
(DB-myndir Einar Öl.)
FEÐGAR A FERD
Tónlist
Bandamaður náttúrukraftanna
SýningSvavars GuönasonaríListasafniíslands
aðskilgreina þau áhrif náið.
En nú var Svavar aftur kominn í
íslenskt umhverfi sem í frumstæðum
krafti sínum orkaði á hann líkt og sá
seiður sem bruggaður var forðum i
Kjöben.
Náttúrukraftur
Og nú er út í hött að tala um
íslenska landslagsmálara annars veg-
ar og afstraktmálara hins vegar,
Svavar fer nefnilega milliveginn,
gengur i lið með islenskum náttúru-
öfium og gerir rammíslenskar
myndir, þótt hvergi sé i þeim flíkað
þekkjanlegu fjalli eða fljóti. Þessar
myndir fjalla um íslenska veðráttu,
sagnaheim, litróf náttúrunnar,
umbrot hennar, hvernig það sé að
vera íslendingur, íslands lag. Þannig
er Svavar í senn íslenskastur hér-
lendra listmálara og alþjóðiegastur í
hugsunarhætti. Það væri að æra
óstöðugan að telja upp einstök verk á
sýningu Svavars i Listasafninu, þar
hanga þau og biða áhorfandans hvert
öðru betra.
-AI.
Tónleikar í Norrœna húsinu 13. nóvember.
Flytjendur: Erkki Rautio, sellóleikari og Martti
Rautio, pianóloikari.
Efnisskrá: Schubert: Sónata f a-moll („Arpeg-
gione"); Bach: Svfta nr. 6 f D-dúr fyrir einleiks
selló; Brahms: Sónata nr. 1 í e-moll op. 38, fyrir
selló og píanó; Matti Rautio: Divertimonto II
fyrir selió og pfanó.
Feðgarnir Rautio vitjuðu gesta í
Norræna húsinu á miðvikudags-
kvöldið. Síðast þegar faðirinn, selló-
leikarinn Erkki, var hér á ferð, að
mig minnir fyrir einum sjö árum, var
sonurinn ekki leikandi með, enda
varla von. Þá hefur hann tæpast
staðið úr hnefa. En nú er stráksi
kominn um fermingu og farinn að
veita föður sínum aðstoð við hljóð-
færasláttinn.
Arpeggione sónötu Schuberts lék
Erkki hlaðna rómantík — nánast um
of, svo jaðraði við væmni. Hjá
Martti gekk leikurinn hins vegar al-
farið út á að skyggja ekki á sellóið og
því leiddist hann út í hreina ofdemp-
un.
Vandræði
Áheyrendur vissu tæpast hvaðan á
sig stóð veðrið í upphafi Bach svit-
unnar. Brátt kom þó í Ijós, að flytj-
andinn náði ekki að hemja hljóðfæri
sitt á hálu parketti Norræna hússins
og fór því leikur forspilsins allur í
handaskolum. Forstjóri stofnunar-
innar, ráðagóður að vanda, bætti
snarlega úr við fyrsta tækifæri.
Lauk svo einleikarinn svítunni án
áfalla. í Bach svítunni komu þó á
afar áberandi hátt fram meginágallar
Erkki Rautios, eða kannski öllu
heldur hljóðfæris hans. Á efra tón-
sviði hefur hann skæran, opinn,
eilítið hrjúfan, beinan tón, en þegar á
neðri strengina kemur er tónninn
klemmdur, mun mattari og áberandi
þróttminni. Þetta misræmi tónsviðs-
ins er svo sem ekki óalgengt í Evrópu
austanverðri og hafa sumir viljað
kalla þetta slavneskan stíl. Það held
ég að sé samt engan veginn rétt —
þarna sé fremur um að kenna árinni
en ræðaranum. Hvoru sem um er að
Svavar Guðnasun.
kraumað höfðu í mönnum um og
eftir stríðsárin, komu m.a. fram í
andófi gegn smekkvisi Parísarmál-
verksins, öllu því sem rökrænt og
sígilt var. Nú varð liturinn og hreyf-
ing hans á myndfletinum allt, veldi
tilfinninganna gekk i garð, myndir
áttu að vera hlaðnar orku, kynngi-
magnaðar eins og töfragripir frum-
stæðra þjóða, órólegar eins og villi-
dýr í mannahöndum. Og nú var ekki
um að ræða að búa til forgrunn og
bakgrunn eftir viðteknum reglum,
smíða sér mótíf einhvers staðar ná-
lægt miðbiki strigans, slíkt hefði
jafngilt því að setja tilfinningunum
skorður. Myndir Cobra manna,
þ.á m. Svavars, urðu virkar
jaðranna á milli en ekki aðeins um
miðjuna eins og Parisarmálverkið.
Þetta kölluðu Amerikanar síðar ,,all-
over” málverk.
Sér á báti
Þegar Svavar svo sest að á íslandi
árið 1951, er hann með allt þetta í
pokahorninu og meira til og sker sig
þegar úr meðal íslenskra myndlistar-
manna og jafnaldra, sem margir
hverjir höfðu numið list sína í Frakk-
landi, Ameríku eða í dönsku
akademíi. Þeirri sérstöðu sinni hefur
Svavar haldið æ síðan, sem persóna
og myndlistarmaður. Áhrif hans á
aðra listamenn voru sterk í nokkur ár
i kringum 1950, dvínuðu siðan en eru
að koma fram aftur i verkum yngri
listmálara. Frá upphafi sáu danskir
gangrýnendur að Svavar
meðhöndlaði liti á annan veg en
Torfrista (1974) og Gul og Svört (1974).
danskir kollegar hans og kenndu um
íslenskum uppruna hans, án þess þó
er til urmull píanóleikara á hans aldri
sem hafa svipaða getu, tæknilega, en
ég hygg að þeir séu ekki margir sem
standa honum á sporði hvað smekk-
vísi og öryggi í samleik snertir.
Góð blanda
Síðasta verkið, Divertimento eftir
bróður Erkki, Matti Rautio, var
klæðskerasaumað fyrir þá feðga.
Létt og skemmtilegt stykki sem hefst
á saknaðarljóði, mátulega alvarlegu
— miðkafla, sem endar í „Peli-
mannit”stíl, eða fiðlungaslag og svo
lokakafla einum fjörlegum, sem mér
fannst eins og saminn upp úr hend-
ingum frá Karli O. Runólfssyni og
Gershwin. Skrýtið að manni skyldi
aldrei hafa dottið í hug að þeir gætu
blandast svo skemmtilega saman.
Allt um það, en með Divertimentói
þessu settu þeir feðgar skemmtilegan
og hressilegan endahnút á tónleika
sína. - EM
kenna á ég samt alltaf erfitt með að
fella mig við fyrirbærið.
Sama var uppi á teningnum í
Brahms sónötunni, auk þess sem mér
fannst hún heldur ofhlaðin tilfinning-
Johannes Brahms — ,,ofhlafl*
inn tilfinningum”.
um. — En það var Martti sem í henni
gerði margt sem gladdi eyrað. Hann
er stórmikið efni, pilturinn. Eflaust