Dagblaðið - 12.08.1981, Blaðsíða 17

Bók
menntir
Nútímaskáklið:
Samriska vor eða djúkbox
Hjartað er innstunga
í öðru ljóði er dansað tryllt við
rokktónlist og spurt: „hvar er nú
regnskúr frelsunar / götuvígi í blys-
för borganna”. Fólk ráfar um, leitar
að hasspípum, berst rafmagnaðri
hrynjandi gegnum eilifa nótt. Einari
Má er tamt að líkja manneskjunni við
tækjabúnað, helst bilaðan eða stjórn-
lausan: „hjartað er innstunga / heil-
inn diskótek þar sem / plötusnúður-
inn hefur klikkast” (bömmer II).
Þessi hugmynd gengur eins og raf-
magnsþráður gegnum bók Stefáns
Snævarr, Sjálfssalann. Þar tekur
skáldið sér stöðu með öðrum fjöl-
miðlum, það er djúkbox, sjónvarp,
útvarp, gitar, kvikmynd o.s.frv. Og
skáldið miðlar boðskap einsemdar og
trega, að ástin sé dópið, að maðurinn
sé sífellt að deyja, að hvorki vits-
munir né tilfinningar muni geta
bjargað honum.
í Ijósi einhvers annars
Ljóð Stefáns Snævarr eru í senn
persónulegri og misjafnari en ljóð
Einars Más, enda eru þau sum allt frá
, 1975. Stefán hikar ekki við að láta sjá
í kviku, notar hið Ijóðræna ,,ég”,
meðan Einar Már tekur þá ákvörðun
að skipa ekki tilfinningum upp
(heimsókn) og hlutgervir kenndir
sínar, finnur þeini hlutlæga samsvör-
un. „íbúðin mín / er ruslatunna sam-
kvæmislífsins” segir skáldið (drykk-
felld kona) og konunni er líkt við
„myndavél sem geymir sekt mína”. í
næsta Ijóði (hin skuggalegu áform)
eru svipbrigðin orðin að „lögreglu-
skýrslu úr innheimum”. Allt er séð í
Ijósi einnhvers annars, sjaldnast eitt
og sér, og sem minnst er vísað til til-
finninga skáldsins. Alltént virðist
teórían ganga út á það, þótt í reynd sé
erfitt að útiloka tilfinningalíf frá
skáldskap.
Þeir Sigurður, Einar Már og Stefán
eru ólik skáld þótt hér hafi verið
reynt að spyrða þau saman, e.t.v. á
veikum forsendum.
Engin hreyfing
Sigurður er sposkur þar sem þeir
Einar Már og Stefán eru fullir
óþreyju og örvæntingar. Og sú rödd
sem greina má í ljóðum Einars Más er
öllu ákveðnari og harkalegri en sU
sem kemur fyrir í verkum Stefáns.
Þessi skáld mynda ekki „hreyfingu”,
fremur en Listaskáldin vondu. En
þau eru e.t.v. topparnir á mjög áber-
andi tilhneigingu í Ijóðagerð yngra
fólks og knýja lesandann ætið til að
taka afstöðu, m.a. til málnotkunar
þeirra. Hvað hana snertir segi ég fyrir
mig, að ef ungt fólk notar slengi af
því tagi sem grasserar í Ijóðum Einars
Más og Stefáns, er ekki við öðru að
búast en það komi fram í skáldskap
ungra manna. Ég tala nú ekki um ef
skáldin hyggjast taka á púls tryllings
og gjálífis í samtímanum, óheftir af
viðteknum skáldlegum lögmálum.
Réttur skálds og skyld-
ur
Tvennt hef ég þó út á skáldskap af
þessu tagi að setja. Annað þeirra
varðar „tóninn” í Ijóðunum. Ég verð
stundum óttalega lúinn á stöðugum
leik með líkingar, retórík í síbylju, og
óska mér þess eins að fá að heyra
skáldskap sem er einfaldlega rödd
einstaklings, óstudd „einsog” og á
myndríku likingamáli. Slíka rödd hef
ég aðeins heyrt einu sinni hin seinni
ár, og þá ái síðustu ljóðabók Antons
Helga. Ég er einnig á þeirri skoðun
að skáldin eigi ekki bara að berast
með satraumnum, endurspegla enda-
laust, heldur beri þeim siðferðilega
séö aö móta sinn efnivið, með það
fyrir augum að móta sína samtíð.
Skáldið er sem sagt hvorki sjálfssali
nédjúkbox. -AI.
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Einar Már Guðmundsson.
fyrir einskærum velvilja. Fjölvaút-
gáfan hefur t.d. verið sérlega hliðholl
ungum skáldum og gefið út fallega
útlítandi ljóðabækur þeirra, oftast
myndskreyttar. Sú nýjasta þeirra
heitir Gálgafrestur eftir Aðalstein Ás-
berg Sigurðsson, myndskreytt af
Önnu Gunnlaugsdóttur. Eins og nafn
bókarinnar bendir til, er hún yflrfull
af bölmóð og allt i lagi með það í
sjálfu sér (þótt mann gruni að höf-
undur sé sérstaklega að setja sig í þær
stellingar). Verra er að skáldið hefur
ekki lag á að tjá lífssýn sina með þeim
hætti að lesandinn setjist upp og taki
af þeim nótís.
Óþekkt forlag, lítt
þekkt skáld
Orðfærið er ekki þjált og höfundi
hættir við málalengingum út af engu:
„menn sem virðast / ekki skilja, /
v_—
e.t.v. móðir, fjallar um börnin,
blómin og hið saklausa í tilverunni og
gerir það af alúð og einlægni sem
orðfæri hennar þjónar dyggilega. í
þvi á hún ýmislegt sameiginlegt með
hinni kornungu Bergþóru Ingólfs-
dóttur sem ég gat um í fyrri grein.
Síðari ljóðabók Skákprents er eftir
Gisla Sigurkarlsson, en á honum veit
ég hreint engin deili. Eitt er vist að
hann er hagmæltur í meira lagi, hvort
sem hann yrkir stuðlað í anda Einars
Ben. eða þræðir stigu atómljóðsins
og þykir mér undarlegt hve lítill
gaumur honum var gefinn á siðustu
bókavertíð.
Kjarnyrt og myndvís
Gísli er augsýnilega þaullesinn í
rómantiskum skáldskap okkar og
hefur á sínu valdi gnótt orða sem á
stöku stað valda ofhlæði innan í
ljóði: „Þyrniflís hjá sköpun sólkerfa,
Kynslóð
fjölmiðlanna
Þeir Einar Már Guðmundsson og
Stefán Snævarr virðast hins vegar alls
óhræddir við að opinbera persónu
(eða skáldpersónu) síná fyrir lesand-
anum. Þeir eru báðir menntamenn af
nýrri kynslóð sem hrærist ekki aðeins
í „hámenningu” heldureinnig í „lág-
menningu”: Laxness og Andrési
Önd, Bach of Boomtown Rats,
Antonioni og Dallas. Uppalendur
þessarar kynslóðar eru fjölmiðlarnir
sem pumpað hafa inn í hugskot
hennar stöðugri meðvitund um
fortíð, nútíð og framtíðarhorfur.
Erró gæti verið hirðmálari hennar.
En undir þessu oki eru skáldin að
kikna, vitandi að við erum dæmd til
að endurtaka skyssur fortíðar og sú
næstá gæti orðið sú siðasta. Skáld-
persóna Einars Más vaknar „til
fundar / við glymjandi skratta” í
húsi sem er klefi, hún hugsar um
dauðann sem greiðvikinn póst „með
skeyti að handan”. Skáldið sér gamla
bíómynd og hugsar til fortíðarinnar
þegar allar ákvarðanir virtust svo
auðvealdar og einfaldar: „hamingjan
stjórnaði heiminum / og réttlætið
sigraði að lokum”.
Aðaisteinn Ásbfirg Sigurðsson — Gálgafrast-
ur, Fjölvi, 1980.
Þurföur Guðmundsdóttir — Og það var vor....
Skákprent, 1980.
Gfsii Sigurkarisson — Af sjálfsvlgum, Skák-
prent, 1980.
Siguröur Pálsson — Ljóö vaga mann, Mál Er
Menning, 1980.
Einar Már Guömundsson — Róbinson Krúsó
snýr aftur, löunn, 1981.
Stefán Snœvarr — Sjálfssalinn, Mél £t Menn-
ing, 1981.
í fyrri grein um Ijóðabækur ungra
skálda (2. júlí sl.) var aðallega fjallað
um einkaútgáfuna á síðastliðinni
bókavertíð og í stórum dráttum var
leitast við að draga fram helstu ein-
kenni á þeim skáldskap. Engum ættu
að koma á óvart helstu niðurstöður
þeirrar könnunar, þ.e. að nútíma-
Ijóðið, opið og órímað, er fast í sessi
meðal yngri skálda, — þrátt fyrir
framlög hagyrðinga eins og Þórarins
Eldjárn og Ragnars Aðalsteinssonar,
— en hins vegar skortir talsvert á að
þau ráði við frjálsræði þess. Nútíma-
Ijóðið gerir nefnilega meiri kröfur til
ljóðskáldsins en hið hefðbundna,
stuðlaða og rímaða, ljóð sem færir
þó skáldinu fasta umgjörð í hendur.
Hliðhollir
útgefendur
Engan þarf heldur að undra að
betri skáldskap er oftast að finna í
þeim bókum sem einstök forlög gefa
út. Þar eru fyrir hendi ráðgjafar og
bókmenntafræðingar sem vinsa úr
aðsendum skáldskap og eru ungum
skáldum innan handar með lag-
færingar. Þó kemur fyrir að smærri
útgefendur sjá ekki helstu vankanta
að tilvistun öll / er á undanhaldi”
(önnur saga) eða „Áður en ég /
endurraða / dómgreind minni, /
þætti mér / gaman að / hlusta á vind-
inn” (Tilhugsun) og loks „Sjálfs mín
fangi / er ér einn, / enginn situr / hjá
mér neinn” (Síðasta kvæði kynlega
öldungsins). Hér er eins og dóm-
greind skáldsins bresti þegaráríður.
í fyrsta dæminu kemur hið visinda-
lega orð „tilvistun” eins og skrattinn
úr sauðarleggnum inn í einfaldlega
orðaðan texta og skelfing er að heyra
höfund tala um að „endurraða dóm-
greind sinni”. Tvöföld neitunin í
síðasta dæminu er líka eins og köld
vatnsgusa á saklausan lesandann.
Hins vegar er nafna mínum ekki alls
varnað eins og ljóðið Hugarflug
sannar og efa ég ekki að hann muni
geta komið saman söngtexta.
Snemma á síðustu bókavertíð kom
það mér sérstaklega á óvart að rekast
á vandaðar, innbundnar ljóðabækur
eftir litt þekkt skáld, útgefnar af
óþekktu forlagi, Skákprenti.
Kvenlegur næmleiki
Um forlagið veit ég ekkert frekar
en vona að útgáfan hafi verið nógu
ábatasöm til að Skákprent treysti sér
að gefa út fleiri skáld með þessum
hætti. Fyrra Ijóðskáldið var reyndar
ekki alveg óþekkt, Þuríður Guð-
mundsdóttir, og bók hennar nefnist
Og það var vor.
Ég veit ekki hvort það er orðið ljótt
að tala um „kvenlegan næmleika”
eins og Helgi Sæmundsson gerir á
bókarkápu. Alltént er Þuríður með-
vituð um stöðu sína sem kona og
Sigurður Pálsson.
Allt í plati
Fyrri ljóðabók Sigurðar, Ljóð vega
salt, nægði til að skapa höfundi sess
meðal athyglisverðustu ljóðskálda af
yngri kynslóð og margir biðu þess-
arar seinni bókar með óþreyju. En
eitthvað áttu ljóðaskýrendur erfitt
með að skilgreina fyrir hvað ljóð Sig-
urðar væru svona athyglisverð. Enda
ekki nema von, því Ijóðin neituðu
staðfastlega að láta hanka sig á mein-
ingum um eitt eða neitt. Skáldið
skaut sér bak við hlutlægar lýsingar á
umhverfi sinu sem túlka mátti eins og
hver vildi, retórík eða þá hálfkæring
sem gjarnan virkaði á lesandann sem
strákslegt „allt í plati”.
Margir höfðu gantan af þessum
leikfléttum Sigurðar, ærslafengnum
lýsingum hans og skopskyni, en sjálf-
um fannst mér vánta í þá bók kjöl-
festuna, hvort sem við köllum hana
„meiningar”, lífsskoðun eða eitt-
hvað annað.
í Ljóð vega menn kemur fram
þroskaðra skáld og verklegra. Bókin
skiptist eiginlega i tvennt, í „tæki-
færisljóð” tveggja leiksviðsverka og
eina fjóra sjálfstæða ljóðabálka.
Heitbundinn
Ljóðinu
í þeim siðarnefndu, sem eru burð-
arás bókarinnar, verður Ijóst að hvað
sem öðru liður (t.a.m. samúð höf-
undar með vinstri vængnum), þá er
Sigurður fyrst og fremst heitbundinn
ljóðinu, með öllum sínum dyntum.
Áður en skáldið íhugar samtímann,
gengur hann út frá veruleika Ijóðsins.
Sé það nógu þjált, e.t.v. nógu
„opið”, á samtiminn allur að geta
rúmast þar. í Ijóðabálknum Það eitt
til sex, byrjar Sigurður í lausu lofti,
orðið „það” vindur upp á sig og
verður smátt og smátt að Ijóði. Þvi
má segja að þessi bálkur fjalli að sínu
leyti um tilurð ljóðsins — eins og
mörg önnur ljóð Sigurðar gera
raunar óbeint.
Sigurður Pálsson hefur óneitanlega
fundið sér ljóðstíl sem þekkist langt
að. Sá stíll er „opinn”, írónískur
(jafnvel meinfyndinn), ekki alveg
laus við súrrealiska takta, í senn gal-
gopalegur og spaklegur. En samt
hefur maður á tilfinningunni að með
yfirvegaðri notkun á retórík, sífelld-
um breytingum á raddblæ og tilvís-
unum út á við, sé skáldið að búa sér
til grimu, gæta þess að lesandinn
komist ekki of nálægt persónunni
Sigurði Pálssyni.
/ alheima / sem þú hefur breytt. /
Brot af brotabroti / sveigir námunda-
formúlur / af braut líkindanna.” (Þá
sækir ljóðið þig heim). Tregi, efi og
eftirsjá eftir fornum dyggðum
einkenna ljóð Gísla öðru fremur, en
þess á milli bregður hann á leik eins
og i bráðskemmtilegum brag um hið
illa hlutskipti trésins, að þurfa að
skaffa leirskáldum pappír. Ljóð hans
eru kjarnyrt, myndvís og gerð af
smekkmanni.
En meðan skáld eins og Þuríður og
Gísli skjóta rótum í rómantískri
þjóðerniskennd og einkarlegri ljóð-
rænu, þá gerast nokkur yngri skáld
allt að því ágeng í samtímalegum
skírskotunum sínum. Þar lætur hæst
í þeim Stefáni Snævarr og Einari
Má Guðmundssyni en í námunda við
þá hefur Sigurður Pálsson helgað sér
lendur með Ijóðabók sinni Ljóð vega
menn.
Gisli Slgurkarlsson.
Stefán Snævarr.
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1981.
Menning
Menning
Menning
Menning