Dagblaðið - 18.08.1981, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 18. ÁGÚST 1981.
pólitík óttans
búnaðarins. Einn leiðtoga SDP
(sósíaldemókrataflokksins), Hans-
Jochen Vogel, sagði á flokksþingi
nýlega: ,,Ein afdrifaríkasta árás
seinni heimsstyrjaldarinnar — árásin
á Dresden aðfaranótt 14. febrúar
1945 — deyddi sextíu þúsund manns
á fáeinum klukkustundum.
Atómsprengjan, sem varpað var á
Hiroshima 6. ágúst 1945, felldi tvö
hundruð þúsund manns á fáeinum
mínútum. f dag mundi ein
kjarnorku'sprengja með sprengjuafl-
inu eitt megatonn, sem varpað væri á
stórborg, eyða öllu á svæði, sem
hefði 8 kílómetra radíus. Nú eru til
um tuttugu þúsund slík verkfæri.”
Sá lærdómur, sem stjórnmála-
menn virðast hafa dregið af
•kirkjudeginum í Hamborg, er fyrst
og fremst sá, að rök þeirra fyrir
auknum vigbúnaði eru ekki lengur
tekin gild, röksemdir þeirra ná ekki
lengur eyrum hins almenna borgara.
Vígbúnaður hefur löngum
grundvallazt á kenningum um
„hernaðarjafnvægi” eða „víg-
búnaðarjafnvægi” eða innbyggðum
rökum málsatvika” (svo gerð sé
tilraun til þess að þýða þýzka hug-
takið „Sachzwánge”).
Rök af því tagi eiga erfitt
uppdráttar, fáir eiga lengur auðvelt
með að skilja rökin fyrir þvl, að
nauðsynlegt sé að auka enn við
Kjallarinn
GunnarKristjánsson
vopnabúnað, þegar vitað er, að
vopnabúr stórveldanna nægja til þess
að tortfma öiiu lífi á þessari jörð
þrjátiu sinnum eða jafnvel oftar.
Vigbúnaður er sagður vera til þess að
tryggja friðinn, en eykur hann ekki
hættuna á, að styrjöld brjótist út,
eykur hann ekki á ótta manna um að
annaðhvort mistök, ótti eða eitthvaö
annað setji allt saman af stað?
Vigbúnaður byggist á pólltfk óttans
og hann bægir óttanum ekki frá
heldur eykur hann og lifir jafnframt
á honum, þarfnast hans.
Áttu í vök að verjast
Á hinum fjölmennu fundum
kirkjudaganna þar sem oft voru
samankomnir tugir þúsunda, að
mestu leyti ungt fólk, var það
greinilegt, að jafnvel vinsælir stjórn-
málamenn áttu i vök að verjast.
Flestir ráðherrar sambandslýðveldis-
stjórnarinnar voru þarna viðstaddir
og margir þeirra fluttu ræður og sátu
fyrir svörum, m.a. kanslarinn,
Helmut Schmidt. og varnarmála-
ráðherrann, Hans ApeKsembáðireru
„kirkjunnar menn”)./vður en yfir
lauk máttu þeir þola margt „buh-
hrópið”, rök þeirra hittu ekki í
mark.
Hápunktur „friðarþáttar”
kirkjudaganna, utan dagskrár, var
friðargangan mikla um borgina, þar
sem þátttakendur eru taldir hafa
verið 100.000 manns. Þar gaf að llta
helztu slagorð friðarhreyfinganna.
„Bildung statt Bomben” stóð áeinu:
fræðsla 1 staðinn fyrir sprengjur, i þvi
felst, að friður vinnist ekki með fleiri
sprengjum og meiri vígbúnaði,
heldur með öðrum hætti, t.d. með
þvi að auka skilning milli manna,
eyða ótta og tortryggni. Aukinn víg-
f" "
öðru hvoru tekur friðar-
boðskapur kristninnar á sig
pólitískan svip og hættir þá á að vera
innhverfur friðarboðskapur um sátt
mannsins við Guð og sjálfan sig í
hjarta sínu og verður — í anda
Gamla testamentisins ekki hvað sízt
— býsna veraldlegur boðskapur um
frið milli manna og þjóða, frið í sam-
félaginu. Á þessari öld, öld tveggja
heimsstyrjalda, hefur þetta
vissulega gerzt margfaldlega, má
benda á andspyrnuhreyfingar beggja
stærstu kirkjudeildanna gegn
nasismanum, einnig má benda á yfir-
standandi forystuhlutverk kirknanna
víðs vegar í þriðja heiminum í bar-
áttunni fyrir mannréttindum og
þannig mætti lengi telja. Og nú eru
kirkjurnar orðnar vettvangur hinnar
pólitísku umræðu dagsins á
meginlandinu. Nýjar kirkjulegar
friðarhreyfingar spretta upp hver af
annarri og hafa gert kirkjuna að
pólitísku afli, sem ekki verður gengið
framhjá.
í merkri grein hér í Dagblaöinu
24. júlí sl. skrifar Ólafur Ragnar
Grímsson alþingismaður um hið nýja
pólitíska afl á meginlandinu, þar sem
hann spyr meðal annars „hvað
dvelur íslenzku kirkjuna?” Grein
þessi, sem ber heitið „Kirkjan og
kjarnorkuvopnin,” barst mér ekki í
hendur fyrr en í gær og þykir mér á-
stæða til þess að leggja nokkur orð 1
belg um þetta mál, sem mér er afar
hugleikið. Ekki sízt fyrir þá sök að ég
átti þess kost að vera þátttakandi í
kirkjudögunum í Hamborg 17.-21.
júní sl., sem alþingismaðurinn gerir
að umtlsefni í grein sinni og nefnir
með réttu „stærstu fjöldasamkomu í
þágu friðarins sem haldin hefur
verið í Evrópu á síðustu áratugum.
Yfir 100.000 þátttakendur”.
Þótt friðarhreyfingar hafi ekki
alltaf verið hátt skrifaðar innan
kirkjunnar frekar en utan hafa þær
þó engu að síður starfað innan
kristinna safnaða á meginlandinu og
opinberar friðarrannsóknarstofnanir
hafa starfað við ýmsar stofnanir
lúthersku kirkjunnar í V-Þýzkalandi
og viðar; í nokkur misseri var ég dag-
legur gestur í friðarrannsóknar-
stofnun guðfræðideildar háskólans í
Bochum og kynntist þá ofurlitið
þessu starfi. En oft töluðu félagar í
þessum friðarhreyfingum fyrir dauf-
um eyrum. Ekki lengur. Ástæðan er
ný og skelfileg mynd vígbúnaðar-
kapphlaupsins. Með ákvörðun
NATO í desember 1979 um að hefja
staðsetningu á meðallangdrægum
eldflaugum í Evrópu, eldflaugum,
sem geta borið kjarnorkusprengjur,
hefst blómaskeið friðarhreyfinganna.
Á kirkjudögunum í Hamborg voru
þær mjög áberandi.
Fólk vaknar til
umhugsunar
Friðarhreyfingamar hafa vakið
almenning til vitundar um hvað er
að gerast í vígbúnaðarkapphlaupinu,
opnað umræðuna til almennrar þátt-
töku. Umræðan um vígbúnaðinn
setur nú mark sitt á alla stjómmála-
umræðu 1 V-Þýzkalandi og veldur
miklum innanflokkadeilum í röðum
fremstu stjórnmálamanna fiokk-
anna. Núna fyrst virðast margir
gera sér grein fyrir umfangi víg-
stjórnmálamanna um hernaðarjafn-
vægi og nauðsynjarök málsins — en
hann bætti við: „Pólitík, sem kemur
i veg fyrir hana, er hugsanleg — og
liana verður að finna.”
Lausnarinnar
þarf að leita
Einn af leiðtogum sósialdemókrata
í V-Þýzkalandi, Oskar Lafontaine,
sagði nýlega í þessu samhengi:
„Þegar allir standa frammi fyrir hyl-
dýpinu skaðar það ekki, ef einhver
hörfar aftur.” Friðarhreyfingarnar
nýju hafa margar kenningar, sem
ekki verða tíundaðar hér, en það
kann að vera að engin þeirra feli 1 sér
hina endanlegu lausn. Samt sem áöur
þarf að leita hennar, lausnin felst
ekld í því hamslausa og tryllta kapp-
hlaupi til tortímingar, sem nú stendur
yfir og við erum öll þátttakendur i.
Það er auðveldara að vera vitur eftir
á, áhættan felst i því að reyna að vera
það i tæka tíð.
Stjórnmálamenn, sem boða aukinn
vígbúnað, hafa misst trúnað.
Einkum æskunnar. I þessu tóma-
rúmi litils öryggis og mikils ótta leita
menn til kirkjunnar, um það er ekki
að villast, innan ramma hennar fer
þessi umræða fram. En kirkjan er
ekki valdastofnun, stjórnmálamenn-
irnir hafa völdin. Og stjórnmál
snúast ekki um að láta stjórnast í
blindni af „nauðsynjarökum
málsins” heldur í þvi að stjóma, leita
leiða út úr óttanum og frá tor-
tímingunni. Ýmsir tala rétt eins og
vígbúnaðarkapphlaupið væri nátt-
úrulögmál, sem allir verða að beygja
sig undir; örlög mannsins að þessu
leyti eru á hans eigin valdi, en em það
aðeins stjórnmálamennirnir, sem eiga
að glíma við þau?
Alþjóðlegt afl
Þótt kirkjan sé ekki valdastofnun
hefur hún þó möguleika til þess að
hafa áhrif á skoðanamyndun og það
nánast ótakmarkað. Auk þess er
kirkjan það afl i þessum heimi, sem
er alþjóðlegra en nokkurt annað afl
og hefur því möguleika til þess að
tengja fólk af öllum þjóðum og
öllum stjórnmálaskoðunum vegna
þess að lífsskoðun trúarinnar nemur
ekki staðar við járntjaldið eða
bambustjaldið.
Auk þess má segja, að afstaða
hinna kirkjulegu friðarhreyfinga
einkennist einkum af tvennu. f fyrsta
lagi koma þær fram sem rótttækt
þjóðfélagslegt gagnrýnisafl, sem
dregur ríkjandi vígbúnaðarstefnu í
efa af öllum mætti. Þær veita stjórn-
málamönnum viðnám og knýja þá til
andsvara. f öðru lagi einkennist
staða þessara hreyfinga af viljanum
til þess að styðja stjórnmálamenn til
þess að leita nýrra leiða og tryggja
þeim fylgi og stuðning við nýja stefnu
í friðar- og afvopnunarmálum.
Ólafur Ragnar spyr réttilega með
nokkrum þunga, hvað islenzku kirkj-
una dvelji. Ég tek undir þá spurningu
því að mér er einnig spurn. Ég
minnist þess ekki, að kirkjuþing,
kirkjuráð eða prestastefna hafi gefið
út yfirlýsingu um afvonunarmál eða
Hápunktur „friðarþáttar” kirkjudaganna, utan dagskrár, var friðargangan mikla um borgina, þar sem þátttakendur eru
taldir hafa verið 100.000 manns.
£ „Ólafur Ragnar spyr réttilega með
nokkrum þunga, hvaö íslenzku kirkjuna
dvelji. Ég tek undir þá spurningu því aö mér er
einnig spurn. Ég minnist þess ekki, að kirkju-
þing, kirkjuráð eða prestastefna hafi gefið út
yfirlýsingu um afvopnunarmál eða fjallað um
þau mál á fræðilegan hátt á undanförnum
árum.”
Óttizt ekki segir á veggspjaldi kirkjudaganna, sem er til bægri. Til vinstri er stilfæring leikmanna. Textinn þar er: Óttizt!
Kjarnorkudauðinn kemur oss öllum við.
búnaður leiði aðeins burtu frá
markinu.
Bæði kanslarinn og varnarmála-
ráðherrann eiga við mikla andstöðu
að etja — einnig innan flokksins.
Þeir saka friðarhreyfingar um að
vera „barnalegar”, þær viðurkenni
ekki augljós rök hernaðarjafnvægis.
Við slikum ásökunum eru ótal svör,
sem ekki gefst ráðrúm til að reifa hér.
En benda má á það, sem ekki
ómerkari maður en heim-
spekingurinn og eðlisfræðing-
urinn Carl Friedrich von Weizáck-
er sagði fyrir fáeinum árum,
að allt virtist stefna 1 átt til þriðju
heimsstyrjaldarinnar — og þá miðaði
hann við viðteknar hugmyndir
fjallað um þau mál á fræöilegan hátt
á undanförnum árum. En spurningin
bendir í ákveðna átt, hún er spurning
um það, hvort íslenzka kirkjan láti
sig varða afdrifaríkustu málefni
heimsbyggðarinnar með sama hætti
og nágrannakirkjurnar. Og þá er átt
við kirkjustarfið í heild; friðarhreyf-
ingar kirknanna á meginlandinu eru
einkum til orðnar í einstökum söfn-
uðum borga og bæja en ekki á skrif-
stofum kirkjuleiðtoga. Og einmitt
þannig ætti kirkjan að starfa. Hér á
landi er því verk að vinna, íslenzkir
söfnuðir þurfa ekki að kvarta undan
verkefnaleysi!
Reynivöllum 12. ágúst ’81.
Dr. Gunnar Kristjánsson.
Hörfað f rá
öe/ÁiOUohat
uaaa auc
ffiFurchte
dich
nicht