Vísbending - 18.12.1998, Blaðsíða 25

Um hagfræði Björns í Brekkukoti
Af Birni í Brekkukoti, Adam Smith, Karli Marx og Má Guðmundssyni
eir eru til sem segja að
listin líki eftir lífinu og
hjálpi okkur að skilja
það. Þeir geta bent á fjölmörg
dæmi máli sínu til stuðnings og
segja að þannig framleiði lífið
listina sem aftur hjálpar okkur
til skilja lífið.
Svo eru efasemdarfuglar sem
segja að þessu sé þveröfugt
farið. Lífið líki eftir listinni og
allar góðar hugmyndir sem
stjórni lífi okkar eigi sér upp-
sprettu í fögrum og hrífandi
listaverkum.
Ein fegursta skáldsaga Hall
dórs Laxness, Brekkukots-
annáll fjallar um listina en hefst
á frægri þverstæðukenndri yfir-
lýsingu um að ungum börnum
sé fátt hollara en að missa móð-
ur sína nema
þá helst að
missa föður
sinn. Margir
segja að þessi
mæta bók sé
einmitt ekki
mikill skáld-
skapur heldur
aðeins stílfærð
eftirlíking af
raunverulegu
lífi sem lifað
var í Reykja-
vík um alda-
mót og þekkja
megi flestar
persónur og
atburði í sög-
unni.
Páll Ásgeir Ásgeirsson
Ein af þeim fræðigreinum
sem stöðugt er minnst á í
bókinni, jarðtengir hana og má
segja að liggi líkt og rauður
þráður gegnum hana, er hag-
fræði. Hagfræðin er víðar til en
í góðum bókum því okkar sam-
tíma er mikið stjórnað eftir lög-
málum hagfræðinnar. Það er að
minnsta kosti reynt. Mörgum
finnst nefnilega að kenningar
hagfræðinnar séu hin endanlegu
sannindi sem geti skýrt flesta
hluti fyrir okkur en þó hafa
verið skrifaðar lærðar greinar
um leyndardóminn sem felst í
því að ýmis undirstöðulögmál
hagfræðinnar virðast ekki virka
í framkvæmd. Þarna mætast
auðvitað hagfræðin og trúin og
byggja báðar á traustum kenn-
ingum sem menn eru vinsam-
lega beðnir að trúa á ef þeir
vildu vera svo vænir.
En þessi grein átti ekki fjalla um
hagfræði í lífinu heldur í list-
inni, nánar tiltekið er ætlunin að
rýna í hagfræði Björns í
Brekkukoti og reyna að komast
að því hvaða kenningar hann
muni hafa aðhyllst.
Það er nefnilega þannig að hag-
fræði, peningar og hagstjórnun
kemur talsvert við sögu í bók-
inni góðu.
Lítum á eitt
dæmi þar
sem segir af
verðsam-
keppni á grá-
sleppumark-
aði:
Kannski
m y n d i
einhver segja
að Björn
kallinn hefði
ekki átt að
vera í bis-
ness. Að
m i n n s t a
kosti hefði
hann ekki
verið góður
„Ég var ekki gamall þegar ég komst á snoðir um að sumirfiski-
karlar voru afa mínum sárir því hann seldi stundum nýa soðn-
íngu ódýrra en aðrir menn; þeir kölluðu ódrengilegt að etja með
lœgri boðum kappi við góða menn....
...Eftir hagfrœðilegu lögmáli hneigðust menn til að hœkka verð á
fiski þegar afli var tregur eða daufar gœftir, allir nema Björn í
Brekkukoti. Kæmi einhver til hans og segði: ég skal kaupa afþér
alt sem þú hefur á börunum ídag við helmíngi eða jafiivelþrisvar
sinnum hœrra verði en vant er, þá leit hann með tómlæti á þann
mann er slíkt boð gerði og hélt áfram að vega í reislunni sinni
eittog eittpund ellegar afhenda mönnum einn og einn rauðmaga
uppúr börunum eftirþví hverþurfti í soðið, og við sama verði og
venjulega. Nú komu þeir dagar er afli var nœgur og gœftir góðar
og yfrið framboð af allrahanda góðfiski. Þessum dögumfjölgaði
œ meir sem leingra leið, einkum eftir að þilskipin voru farin að
ausa uppfiski í stórförmum útí Flóanum, að ég nefni ekki togar-
ana. En þegarört varframboð ogflestirfiskimenn þóttust tilknúðir
að lækkafiskverð sitt á götunni, þá hvarflaði aldrei að afa mínum
að lækka sig, heldur seldi hann afla sinn við sama verði og hann
var vanur; þá var fiskurinn orðinn langdýrastur hjá honum. “
Halldór Kiljan Laxness. Brekkukotsannáll bls.22-23. Reykjavík 1957.
25